ÌXDan-
kaarts
in *t jaar
1618.
hier»
JB AM B O N S C H E . ZA A KE N
Wat hy
. in 't laag
Maleits
% verricht
heeft.
Bericht
van zyn-
Eerw.
wegens
den ftaat
van den
Amboi-
nees in
opzigt
van ’t
geefte-
lyke.
De twe'ede Predikant, die in Amboina
quam,' was D.- Sebaftianus Dankaarts,
die- in *t jaar 1618. hier verfcheen.
Deze is by zyn komft van oordeel ge-
weeft, dat men de Nederduitiche Taal
behoorde in te voeren, en dat D. Wil-
tens, wag meer moeite behoorde aan-
gewend, ,en wat meer geduld gehad te
hebben, om hen dat in de jeugd in de
Schöolen aan te leeren. H y nam *er
dierhalven een proefaf, ofhem dit niet
beter gelukken zoude} dog hy bevond
metter tyd, dat het volflagen onmogelyk
Dierhalven heeft hy van dien tyd
JLZy^ beft gedaan J om de laSe Malei t-
r* Taal (als de beileg waar door men
by dezen inlander alomme te rechte ge-
raken konj zonder iets van ’t Amboi-
neefch te reppen) zoo ras het mogelyk
Was, aan te leeren.
Hy vorderde in de zelve ook zöö
verte, dat hy in ftaat raakte van daar in
te Prediken, gelyk hy die gemeinte
alhier daar in grooten dienft gedaan,
en naderhand ook de Catcchifmus, ne-
vens eenige Formulieren in zeer laag, en
verftaanbaar Maleitfch, dog al mede
gemengeld, ten naaften by van die zelve
tränt van D. TViltens, hoewel nog wel
zoo goed, overgezet heeft, fchikkende
zieh m allen deelen, gelyk een recht
dienaar Jezu Cbrifii pait, na den teede-
ren en zwakken Inlander, en na zyn
Taal, zoo als hy die vond, vergenoegd
zyijde, als hy zieh in de zelve maar van
hem kon doen verftaan.
Om nu te weten> in wat ftaat zyn
Eerw. -de kerk van Amboina, en den
•Inlander in opzigt van zyn kennis om-
trent de gronden van den Chriftelyken
Godsdienft, en verder omtrent zyn ge-
drae en zeden gevotjden heeft, zoo
hebben wy maar eens naauwkeurig op
dit volgende bericht van dien Heer te
letten.
D E Amboineezen, en hare nabuuren
( zegt hy) Heidenen zynde, hebben
van ouds (gelyk zynog meeftendeel doen)
den Duivel gediend.
'■ leder dorp heeft zynen by zonder en Duivel}
maar grondige-kennis der Duivelen en
hebben zy ganfeh niet, alzoo zy niet eens
weten, wat eigentlyk eenen Duivel zy, of
van waar hy zynen oorfpronk heeft -, maar
zy dienen iets, dat zy zeggen afkomftig
van de lucht te zyn , waarom ook eenige
den Hemel (die zy Lanite noemen) voor
een van de voornaamfte Duivelen houdeh}
hoewel Lentila {of Lanit ila) dat «¿ de
grooten Hemel, of de bovenfte Lucht,
baren opperften Duivel is. \
Dezen dienen zy eenigzins in bet gemein, I
gelyk ook eenen tweeden} dien zy TaülaV «gafc
noemen, en meer andere, die zy grooter
vermögen, dan den gemeenen hoop der Duivelen,
toefchrj/ven-; maar niet te min zoii
heeft ieder<\<iYp,en plaats?ja elk geflacht;
zyn by zonder en Duivel, dien zy in 't
gemein Nitoe, dat is , quaden Geeft *
Dezen naam geven-zy ook dan eenige af-
geftorvenc menfehen, die eenige moorde-
ryen, tooveryen, of eenige. andere diergelyke
boosheden gepleegd hebben, welker geeften ,
of gedaanten, zy meinen, dat namaals
nog op den aardbodem wandelen, en
waaren.
Dezen Nitoe noemen zy ook ~ hären
Toehan, dat is, Heere, en dat wel te
rechte^, vermits de graote ftaverny , onder-
werping, en vreeze, waar mede - zy - aan
hem verbonden zyhi gelyk dat in het ver-
volg nader blyken zal. S I
Als de Duivel haar op de gewoònèìyke En we-
wyze^verfchynd (dat zelden gebeurd) om gens
van haar gediend te werden, of om haar iet ftun,nciV
te belaßen $ of om hen ergens raad in te Seift
geven $ zoo verfchynd by hen gemeenelyk niet
m eenige gedaante, als, van een. Kaffer,
Hond, Slang, of iet diergelyks, gelyk zy
voorgeven9 dat hy aan zommige wel ver-
¡ebenen is -, maar hy verkieft daar toe ze-
kere perzoonen, du welke hy verfchyndi
door welke byftan fpreekt, en hen antwoordj
t geen hy vooral in de drie grootfte Konin-
gen van Leytimor, te weten, die van
Noeflamvel, Soya, en Ivilang, doet.
■Als zy hem willen roepen9 om hen te
dienen, oft raad te geven, dat gefchied ge-
meenelyk in een vèrgadering van veelen9 en
dat op de volgende wyze :
I Zy hebben «r» Tifa, oft Trommelken ,'
daar toe als geheiligd, waar op zy een tyd
lang trommelen, ontfteekende eenirc Damars
oft lichten,- daar by, Ook gebruiken zy
verder daar toe eenige beleezingen en
prevelingen van eenige woorden binnens
Monds, midsgaders eenige andere grillen
terwylzy ondertuftftchen eenig eeten, drank \
welke den genen, in welken hy verfchynd
eerft vobrgezet werden, om zyn balg daar
mede op te vullen, waar na't overige aan
de verdere vrienden, die daar omtrent zit-
ten, omgedeeld werd.
Dit is een eerbiedigheit, die zy hem
meeft in alle andere voorvallen, al .verfchynd
hy hen juift niet, gewoon zyn te
bewyzen, als by voorbeeid, wanneer zy
raadflegen c f Utsjaarin, tmmerm, thui-
nen, planten, zaajen,: of iet diergelyks,
willen ondernemen-, zullende zelf geen hoom
heginnen te tyfferen, of iet diergelyks te
doen, of zy zullen bem eerft ietsbrengen,
om hem te, ■oerhidden, dat hy hen dog niet
hinderen wil. . Ook voegen zy ’er genteene-
ME
1618.
V a n ö e G O
lyk een Matacauw, oft bczweer-middel
( van den Duivel, zoo zy meinen ingefteld)
by, ten einde niemand zoo Jlout zy, van
"er de hand aan teflaan, waar vodr zy ook
uitnemend bevreeft zyn.
Zy fteeken gemeenelyk keerjfen ,o f lichten,
in hun huis op Zekere plaäts aan, zettende
hem eeten en drinken voor, dienende hem
daar gemeenelyk, als hy hen niet verfchynd -,
hoewel zy dat gene, ’t welk zy hem voor-
zetten, daar na zelft opeeten, zynde het
genoeg, dat het hem opgeoftferd is, hoewel
zy nog altyd daar iets voor hem laten
overblyven, gelyk ik zelft menigmaal ge-
zien heb.
' Dat de Duivel over hen groote macht
heeft, is zeker, vreezende hem als een,
die hen quaad doen, en fchade toebrengen
kan, alzoo zy gelooven, dat 'er geen quaad,
dan door hem, gefchieden kan, cm V welke
te voorkomen, zy. gewoon zyn hem aan te
bidden.
Als' het hen hier%f daar in tegenhopt,
zoo zyn zy zeer bekommerd, om hem weSr
te verzoenen, dat zy trachten te doen,
door in alles zeer naauwkeurig zyne bevelen
op te volgen hoewel hy zomtyds dingen
van haar oiftht, die in ganfeh Ambon niet
te bekomen zyn, ’t geen zy dan weir door
een andere opgelegde ftrafboeten en verbete-
• ren moeten. En al doen zy dat dan, zoo
zyn zy altyd nog al bekommerd, dat hy haar.
egt er met ziektefi, en andere ongelukken,
plagen zal, om dat zy zynen eerften eifch
niet volbragt hebben. Komt dan ondertuf-
fchen iemand van hen te fterven, zoo geeft
hy voor, dat daarom gedaan te hebben,
leidende dus deze blinde menfehen elendig om
den thuin. Werd jemand nu hier oft daar
ziek, zoo beloven zy hem een kind, »o/.»
iemand anders, tot zyn dienftj en zoo
iemand kort daar op gezond werd, zoi)
koopen zy een Slave, al zouden zy 'er nog
zoo veel toe bekoftigen, die dan naderhand
hem eigen blyftt, en geftadig tot zyn dienft
gebruikt Werd. Komt de zieke te fterven,
zoo geeft hy voor, dat zy hem niet genoeg
gediend, nog geeerd hebben.
By hen zyn geen Feeften, Bruiloften,
of Maaltyden van eenig belang, oft hy werd
'er gediend j en heeft 'er zyn deelaf, ma-
kende uitdrukkelyk voor hem zekere Lego
Lego beiar, zynde een groote rondeh dans,
by welke zy hem uitnemende met danffen,
fpringen, en zfngen, eeren, dat niet alleen
eenige dagen, maar Zelf twee of drie wecken
aan een, dag en nacht by hen duurt.
Zy hebben ook een manier van Bcfnyde-
nis, die men niet vernemen kan, waar van
daan zy haar oorfpronk heeft. Dit kan ik
'er alleen af getuigen, dat ik Wel heb hoo-
ren zeggen, dat de Ambonfche vrouwen
met geen man, die op hare wyze niet
befneden is, zouden willen te doen hebben.
D S D 1 E N S T.
Deze Befnydenis gefchied aan knegtkens 16181
van elf,: twaalf, oft dertien, jaaren niet Wyze
op de wyze der Mohhammedaanen ( die van Beide
geheele voorhuid affnyden) maar door ^ en
V bovenfte van de Vöorhuia alleen door een
rietje, 't geen daar toe gemaakt is, te doen
fplyten.
Dit is wel zekerlyk een bygeloovige daad,
al mede van den Duivel onder hen ingefteld-,
dog waar van de rechte grond ons tot nog
toe onbekend is, aangezien zy al hare zaa-
ken voor ons verborgen houden.
Onder hare bygeloovige plegtlykheden in En Hu£
't Huwelyk zullen zy hem al mede niet welyk*
vergeten, alzoo zy anders geeit zegen zöu-
den hebben. Als hare kinderen genegen zyn
orft te trouweh, zoo bied de vader van de
Bruidegom aan dien van de Bruid} eenige
Gongen, Kleeden, Goud, nevens eenige
andere dingen, by hen in weerde, en dat
op den eifch by de ouders van de Bruid
gedaan. Na 't geven van deze goOderen
geeft de vader van de Brüid, of iemand
vait hare vrienden, een Maaltyd, waar
op men niet weinig danft, fpringt, zingt,
en vrolyk is, vergetende geenzins om den
Duivel, en zyn deel, te denken. Hier
mede is dat Huwelyk beveftigd, hoewel
het ook zeer licht om de minfte beuzelingen
van hen weir verbroken werd, gieter.de de
vrouw maar eenig water of de voeten vart
haar man ( quantzuis tot afwaflehing van
de fmette, door hare byeenkomft ver-
oorzaakt) waar op dan de Bruidsfchat
maar weder om gegeven j en zy weer op
nieuw te koop gefteld werd.
Zy hebben ook zekeren Zeldzamen Eed, EecL
al mede van den Duivel herkomftig, dien
zy Matacau noemen. Hy beftaat hier in,
daf zyAfVL kom met water nemen, waar in
zyv'etnig Göud'^'A'Hrde^ en een Kogel,
werpen, ftekende de tromp van een Mufc
quet, en de punt van een Piek, Swaard,
oft Sabel, 'er in. Hier van moet hy, die
den Eed doen zal, onder het prevelen van
zekere woorden, waar by hy al de vloeken,
hier in beftoten, over zieh zelven wtnfcht,
drinken, roepende daar over zeer plegte-
lyk baren Lentila, oft opperften Duivel, •
aan. Onder hen zyn ook Swanggis, dat is, Toovsj
Tooveraars, of Vergiftigers, -die zy uiter- raars*
maten haaten, en v er volgen, doodende zeer
licht iemand, waar op zy maar eenig quaad
vermoeden daar van hebben j en niemand
van zyn geflacht verfchoonende, gelyk zy
ook noit daar aan zullen trouwen. j tVan-
neer iemand van hurine vrienden Jlerft, zoo
zullen zy's nachts met Schild en Swaard
daar by waaken, om den doeden tegen deze
Swanggi 's te beWaren, en om te beletten *
dat die 't hert van den dooden niet komen
opeeten, gelyk zy voorgeven wel gefchied
te zyn.
Di