ju c ic i i iy y in g
" V U l V I L l ' 1, .
verlieft, behalven; boven aari, die.mede; f
allengskens afvallen.
, ^ e -täkken van dezen, Boom, die met
tyd al vry dik werd, r hebben bene-
acn; een brcedc voet * die wcl twee of
k ¿ j r° et:en Jang wertl> en wel een voet
oreed isv zynde byna als een gote, die
zieh om de ftam , en. orn.-de volgende
takken Qaat, werdende na boven toe
m *anger hoe fmaller, ,eij waar aari
zieh, dan verder een talc vertoond-
Men noemd deze v.oet een Goeroerong,
die mep als vaten , en emmefs, gebruikt,
om er de- drank van deze en gene Boo-
men> daar men de izelvc aanhanet, in
te öntfangen.
• Het verdere van die takken noemd
men de .Gabba Gabba die aan ’t einde
ontrent een ,arm dik,: dög-beneden veel
eukker is-,..zynde van binnen als een goot
mtgehold, en van buiten rond, ook ee-
f^denelyk zeer glad, uitgenomen dicht
oy de Goeroerong, daar nog eenige reven
met (körte doorns ftaan.
'iy zyn in 'c eeril.grocn, dog werden,
na dat ze. aud, o£ eenigen ty d gekapt zyn,
Scheidende zieh ook metccr ;tyd
Zfrtf vaniden'.Boom af, die dan van de
Goeroerong, en blad .-gezuiverd zynde,
gebruikt,worden,.om:’er de buiten- en
binnen befchotten van de huizen der
Amboineczen , en ook wel van gemeene
Niederländers , en. andere Ingezetenen.,
someer;andere dingen, .af te makett,
“ ig,-zoo. lang iy n ia iw, en verfch es-
maakt zya, nog al vry wcl iiaan, en een
fraaye glam van^ich gtven, die zy, oud
geworden zynde, veriiezen , gelyk zy
dan ook zoo dicht niet blyven, als wel
in deeerfte jaaren ,..dat zy daar toe ge-
bruikt wierden. . ,
; Zoo lang als de.ftam nog onvolkomen
« , verneemd men rondom de wor-
tei nog al doornagtige takken, die ooi--
zaak zyn, dat.de Inlander daar ontrent
met te wel gaan kan, hoewel die döor-
nen,. den: Boom tegen de Bofeb-Ferkens
weer beieherffeen,-. die anders op.’t Meel
yan idezen Boom: byzonder zouden aa-
z ’en.
Hy geeft geen nVrugt, dan na dat
" kl3Sk als. weg is , en ajs hy
haaft lterven zal, wanneer ook de takken
als met Meel. beftrooid zyn , op- welke
tyd zieh boven in.-de, kruin als een
kröpn met kleine Vrugtep., gelyk een rond
Duiven-ey, of als een. kleine ftuiter groot
.( waar in weer een korl als ,’een kogel is)
™ de zelve in meoigte vertoonen , die
iM ., wel wetende , dat
I de inwendige ftoffi: van dezen Boom (die
in wir, fpongieus, en zappig Meel, dat
zy,, er uit halen , beitaat) in. groene
draden en fnazelen met ’er tyd Veran-
deien zou,. zyn,tuet gewqpn zoo lang te
wagten, tot dat hy Vrustendraagtj maar
den zelven. als zy oordeelen het tydte
zyn, om verre te kappen, om daar van
hun Meel*. en van ’t zelve hun Brood; te
maken, hoe,wel die van Borneo, en andere
Geweden , daar die Boom mede
valt, het meel van dezen Boom niet tot
Brood,maar tot korls bereiden, die men
¿agoe Borne» noemd, van welke zy een
aangename Bry weten te koken.
e Men heeft gantfehe Boflchen van.deze
Boomc-n, voornamelyk op Ceram, en
ktoewamobel ■, dög. iy willen niet, als
in laage , natte , . moeraffige gronden
ftaan, en werden niet boven de dertie
jaren oud. Men heeft ’er die zieh iä
ettelyke kruinen verdeelen, gejyk men
dit m de afteekening op $0, XXIV.
zienkan, daar ook,degedaante van ’t
blad, by de letter A. bygevoegd is.
zoorten ; eäil?s '^voor zyn jv.e rfph'e*ide „ > yoor e ent, : de gemeene
¿ “goe-boom , die: doorgaans van de In-
a u i g eP°eWd , en daar ’f Meel op
de behoörlyke tyd, uit gehaald werd ,
| wagtende gemeenelyk , tot dat de tak-
i ken vet en wn. beginnen te werden, dat
affri tisp.:^ 'ieie'jjys-idrlMerrroe , en ’t -merk ’er
Deze geven ook de'befte blideren tot
Ataf, die wel vier o f vyf voeten lang ,
en wel een hand breed zyn, hebbenie
koitc doornen, als een näald , en Vrug-
ten als. een Kivits-fy '. ’
Daar is ook een wilde Zagoe-bem, die
vry hooger van.ftam,en voller vandoor-
nen, dands tamme, is,,zynde veel har-
Uer van Meel, dat’er zoo gemakkelyk,
als c ander, met uit te halen is , ook
heeft hy.kleineren harder Vrugte„,dog
15.anders van’i.zelve fitzoen, als de vo?
nge. Deze heeft men op Ambon zeer
weinig, en meeft op Ceram.
Behalven d-eze is ’er een andere zoort
met lange doornen,en een dünner flam
als de vorige,ook. is de Gabba Gabba van
deze zoo duuyzaam niet, en zyn bladen
zyn donkerder groen van verw, fmal-
Icheurcn Wa-rom ook lichMr
Men krygt ook in verre na zoo veel
Meel uit efeze Boomen niet, als wel uit
de eerfte zoorte. De Vrugten van deze
rioom WPr(V»n »ml nn. 1
«^v^, v.crcoonen cüe de eerfte zoorte. De Vruoten
alle.groen, en,, ryp zynde, wrang y eii Boom werden wel zoo grom
n , xx„i.U f i : s Z t S S ^ S S S ^ g v“ | t Kaltecl Vittoria, -
Daar
E hGEWA S S EN AMBQINÀ.
D e nut-
tigheden
Van de-
zelve.
Hoe ’t
Zagoe-
meel ge-
inaakc
Werd.
t>aar is nog een vierde zoort, die zy
*t Wyfjen noemen. Deze heeft geen
doornenj dog zyn bladeren eindigen met
een lange fpitze punt-, die al vry ftyf is.
Deze leverd wel ’t hefte Meel tot hare
Papedo uitj dog tot Brood en deugd het
niet, om dat het niet duuren kah.
Hetiszeker, dat deze Boom voor den
Inländer zeer nut is, en veel dingen aan
den zelven geeft, die hjr niet zou kon-
lien mifl^njen die het wezentlykfte mid-
del van zyn beltaan uitlevercn.
Qnder( deze nuttigheden moet men al-
lereerft de Zagoe Manta , o f het raauw
Zagoe-Meel, teilen , dat een byzondere
wyze van doen vcreifcht, om het uit dien
Boom te krygen.
De Inländer heeft buiten het merk
väri die kroon aan de Boom j als de tak-
keri wit beginnen te werden, nog een
tweede middel, om . te ontdekken, o f
het tyd is , om den Boom te veilen j en
¿e Zpgoe daar uit te haalen.
Zy kappen een gat in den Boona,haa-
len ’.er wenige ftoite uit, en zien j o f zy
bequaam is , om ze daar verder uit te
fchoifelen, zöo neen, zoo floppen py
dat gat weer toe, maar zoo zy zien, dat
het tyd is , kappen zy den Boom om,
ein Verdeelen hem verder in eenige moo-
ten, om hem te gemakkeiyker te können
behandelen.
. Op eeri vän deze ihooten nu gaat de
Inländer fchreyeling zitten, bedienende
zieh, van een Diflel of van een, fcherp
werk-tuig in de hand , waar mede hy
<3e overlangs gekloofde niQot fchoffeld,
te weteri, het wit en vezelig merg,zoo
Fyn als Zaag-mul kapt, do.ende dat verder
in ¡gen Goeroerong met water } aan
welkers breed eiiide een zeef is.
Daar na werd deze witte gehakte
jfloffe met de hand .digt ontrent die zeef
gekneed, door welke dan de fynfte ftof,
o f ’t Meel, in een kleine daar onder ge-
zette Prahoe valt j waar in ook water tot
boven toe iSj en iri welke dit Meel ten
eerften na de grond zakt, daar men het j
als men oördeeld, dat ’er genoeg in is ,'
uithaald , tappende het water voorzig-
tig ’er a f , en doende ’t fyn Meel m
mandjens vail groene bladen j die daar
toe gemaakt werden.
Het geen ’er nu van dit voornoemd
hakzel, dat met de hand gekneed werd,
overfchiet, zyn dikke fnäzelen, en ve-
zelen, waar in nog eenig Meel zit, die
dan nog goed voor de verkens, enech
zoorte Van Draf zyn, waar mede. zy de
zelve vet maken, en die zy Ela noemen}
hoewel zy die ook wel in ’t Boich maar
op eeri hobp iateri leggeri, en dan vaa-
ren ’er de Bofch-Verkens ook wel af.
Op die hoopeh met Ela nii groeyen
. III. DfiKri.
J ook zekere Paddefloelen, die zy al inedb
' tot een aangenàam geregtje weten te be-*
reiden > en als . deze Boomen nu verrotten,
zoo grpeyen ’er in dat verrat deeli
en ook wel boven in, de kruin , heerly-
ke , vette witagtige Zagoe-wormen, met
bruine hoofden, die de Inländers aari
fpeetjeris braden -, en v.oor een groote
lekkerny opeeten ; dog de hoofden doen
zy ’er af ,en dan werden zy ook wel vari
eenige Holländers gegeten. Maar ik
kan niet zeggen, hoe ze fmaken, alzoò
ik nooit lufl gehad hebi, om ze te proe*
veOiD
it Zagoe-Meel nu kan in zieh zelven
niet boven een maand o f zes weken düu-
ren, en dan diend men het zomtyds nog
met watverich water te befprcngen,hoe-
danig het ook wel vervoerd werd.
.Men is dan gevyoon ’t zelve teri deele
tot Papedo , o.f. Inlandie bry.(die wat
dünner. als Bohwyten-bry , o f als Styfzel'9
gemaakt,werd) ofwel meeft tot het ma1
keri vän Zagoe-Brood te gebruiken , dat
zy in langwerpige vormen* uitdrukke-
lyk vän fteeri daar toc eerft gebakkenj
bereiden.
Yder van de?e ifteenen, die ontrent
van een groote fpan lang , en een hand
breed zyn , heeft v y f , zes, o f meeir
groeven , waar in zy , na dat die heet
gemaakt zyn, ’t Meel flrooyen,: ’t geen
daar in ten eerften gaar , en tot Zagoe-
Koeken bakt, die zy ’er dan uit doen
ftroyende zoo lang ander Meel in de zelve,
als zy heet Blyven , die zy anders
weer heet maken, gaande dus voort tot
dat hun Meel, dat zy tot Brood maken
wilden, verbakken is.
In de Xoelafe Eilanden, op Ceram, en
elders, bakt men deze Zagoe kleiner * als
in Ambon, en pok recht vierkant; maar
zy-.is zoo hard, dat riien. ’er naauwlyks
in byten kan} daar de Ambonfe , verfch-
gebakken zynde , zieh nog redelyk
wel eeten laat, hoewel zy,koüd geworden
zynde , al mede wat harder werd j
dog hoe harder zy werd:* hoe langer zv
duuren kan.
Als de Inlanders dit Zagoe-Brood , eii
wat Canari, Ptejfang, o f een, Vifchje,
met wat Pitsjes, en zout ^ daar by hebben,
zoo können zy ’t ftellen* ende en pullen
zieh ook niet wéer nä ’t Bofch bege-
ven , voor dat hen de nood ’er to<j
dringt : want dat brengt de luyen aard
der.. Amboineezen zoo mede:
De Bry , die zy van dit Zagoe-Meel
kooken ,- valt zoo dik ,. nog zoo ftyf
niet, als onze ioekwyten-bry 5 maar zy
gèlykt wel eer na dünne witt'e Styfi&I,
die zy gewoon zyn met tweè ftokjéns
z p p lang te hafpelen, tot dat ’er ontrent
een inond voi aan blyft zitten, die zy
z " ' • d à