165«. maar'ookzelf zooverre nu vervallen was, | Erf-zonde hadden, over ’t welke _zy het
dat men klare blyken had* waar by hy oordeel van dien Kerkenraad verzogten s
toonde Mo'orfch in zyn hert te zyn ! waar op den ioden January daar aan
1652*
De Heer
de Via-
mings
yver.
D. Har-
tonghier.
En D.
Appel- _
doorn.
Verdere
afval der-
Caybo-
fcers.
Gelchil
van D.
Hartong
met D.
Appel-
4ootn.
(gelyk hy nu en dan ’s av^onds 00k wel
met een Tulbant om ’t hoofd liep) en
voorgenomen te hebben alle de Holländers
omhals te brengen, o f te verdryven,
en zieh zelven tot Koning van Amboina,
o f een deel des zelfs, op. te werpen 5
waar over hy 00k ( gelyk wy reeds ge-
toond hebben) geftraft is.
' In dit jaar quamen ’er al weder klagten
in over die van Caybobo ,• en hare ver-
agtering, en verflaauwing in den Gods-
dienft. Men befchuldigde' hen, dat zeker
Hatan, o f Duivels-Priefter we6r vyf
rOrangkaja’s verleid, en bewogen haa,
om hun kinderen uit de School te ne-
men, en in hun Duivels-huis te be-
ftellen.
De Heer de Vlaming zond ’er ten eer-l
ften eenige Soldaaten na toej maar zoo
als die Priefter hen aankomen zag, ltak
hy zynen Marel, o f Tempel, zelf in
brand, maakte een groot geichreeuw,
en vlugtte met de kinderen in het boich;
dog men nam twee van de voornaamfte
Orangkaja ’s zoo lang gevangen, ter tyd
toe dat die kinderen weer voor den dag
gel^omen waren.
In dezen tyd fchonk Köning Man-
darsjah al de Chriften-dorpen, onder zyn
gebied op Ceram ftaande , aan de E.
Maatichappy.
Ook is D. Henrik Hartong in dit jaar
hier als Predikant gekomen.
In ’t jaar 165*1. quam hier ook D. Petrus
Appeldoorn-,dog D. Pontänus vertrok
na Batavia. O f deze laatfte Heer Taal-
kundig geweeft zy, blykt my nergens,
hoewel’t egter waarfchynelyk is, alzoo
zyn Eerw. hier vyf jaaren geftaan had.
- In dit jaar zyn zeer veel moorderyen
door den opftand van Kimelaha Madjira
aangerecht, en verviel het Chriftendom
op Caybobo meer, dan te voren, ja de
Heidenen aldaar dwongen de Chriftenen
mede in het gebergte te vlugten, jagende
hunne Schoolmeefter weg} dog de
onzen hebben dit dorp in July uit wraak
verbrand} waar tegen de Mooren weer
het dorp Way overvielen} hoewel zy
’er weinig febade deeden.
By de komft van D. Pontanus op Batavia
bleek den izden Juny, dat die van
den Ambonfchen Kerkenraad vry wat te
fcherp en onbefcheiden over vericheide
dingen, den ftaat der Kerke betreffende,
gehandeld hadden.
Den yden November leverde de Po-
lityque Commiflaris op Batavia een Ambonfchen
brief over in vergadering ,
gevoelen van D. Appeldoorn verwor-
pen is.
In ’t jaar 165*2. quamen hier D . Phi- D. D.
lippus de Vriefe,en D. Daniel Broüwerius, %o«we-
als Predikanten} dog D Appeldoorn ging deVriefe
buiten dienft na Batavia op. ; . - hier.
In dit jaar wiercJCaybobo weder door caybobo
de onzen in brand geftoken} dog al deze weerver-
moejelykheden des oorlogs veragterden brand.
de zäaken van den Godsdienft niet weinig.
Aan ’t Kafteel ging alles door die Deftig
goede voorzorgevan den Heer de Vlaming £9°*"
nog redelyk} ook ging hy hen allen met d^He«0
een zeer goed voorbeeld voor, beladende de Vla-
alle zyne mindere bedienden dat te vol- ming.
gen, en- yverig niet alleen ’s Sondags in
de Kerk te komen} maar öok de Gebe-
den-ftonden by te woonen, over welk
laatfte, door een Kapitein verzuimd, en
alwillens nagelaten, hy den zelven, om .
de ichrik in de mindere te brengen, na
Batavia opzond.
In ?t jaar i6 f 3. quam D. 'Jacdbus Ro- D. Roge*
ger'tus hier als Predikant. , ' riushier.
In dit zelve jaar plaatfte de Heer de
Vlaming de Chriftenen van Caybobo-,
oin hen tegen Madjira ’s aanilagen te
dekken, op Loehoc. Ook verzogten
die van Siri-Sorri , op Honimoa, nu
mede om Chriften te werden.
In dit jaar wierd Jan Pays, van wien Jan Pays
wy te voren fpraken, als een Landver- Straft,
rader, en valfch Chriften, ,onthalft en
gevierendeeld
In Oktober wierpen Honderd Mooren
van Nollot, op Honimoa, ook hunne
Tulbanden met veel veragting tegen de
grond, verbrandden de zelve, en verzogten
in de gronden van onzen Qqds-
dienft onderricht te werden.
In ’t einde van dit jaar vertrok D. D. Har-
Hartong van hier na Batavia, alwaar hy tong na
den ioden November een zeer onnoozel ®atav‘a*
verflag van den ftaat der Kerken-en
Schooleq van Amboina dede.
In ’t jaar 165*4. in February verzogten
die van Roemakay , en Goelor, dorpen
op Ceram , aan den Heer de Vlaming,
die voor een fpring-togt eens na de
Uliaflers gegaan was, om Chriften te
werden, gelyk alreede zommige van
Wattelette en Hattela, dorpen van Iha-
mahoe, Gechriftend, en onder Siri-
Sorri gefteken waren} dat egter meer
uit liefde om hunne landen weder te
krygen, dan wel uit zugt to t'‘onzen
Godsdienft, gedaan was. -.\A
In dit jaar quam ook D. Remetus Rin- d. Rin-
w ^ . gius als Predikant hier} dog D. Brouwe- giushier;
waar uit bleek, dat D. Hartong met I rius wierd in Juny, door' de Heer de ä°8
T>, Appeldoorn een groot gefchil over de ! Vlaming na Batavia (daar zyn Eerw. fj^opgeden
IÖJ4*
jonden
Maleits
van D.
Dan-
kaarts
Hard
bevel
harer
Edelheden.
den 2ifcn van die maand in de vergadering
verfcheeri) opgezonden, wegens
dat hy geweigerd had na Banda te
tavia. gaan."
Het fchynd, dat D. Roman, Predi-
Stfrous6' täht op Batavia, van daar een overzet-
ting van. den Catechifmus in 't Maleitfch
na Amboina gezonden had, om die aldaar
te overzien, welke zy (zoo den
pden November b lykt) te rüg bequarnen}
geprezen. dog die van Amboina zeiden, dat zy het
by die van, D. Dankaarts zoudep houden,
waarfchynelyk bm dat dit Maleitfch van.
D. Roman wat te hoog, en in Amboina
zoo verftaanbaar niet, als wel dat van
D. Dankaarts, geweeft is.
In’t einde van dit jaar was de Krank--
bezoeker, Jereniias Hamei, ook uit Amboina
vertrokken, en den i 64cn November
op Batavia in Kerkenrade ver*
fchenen.
In.’t jaar 16f f . vertrok D. Rogerius in
Mai van hier, ziek zynde, met belofte
Van, zoo hy beter wierd, hier weder te
komen} en 'in dit jaar fchreven haar
Edelheden van Batavia herwaards, dat
de Predikanten zieh voortäan na de be-
veelen harer Edelheden ftipt gedragen,
o f dat zy anders aanftonds na ’t Vader-
land vertrekken moeften.
In dit jaar wierd D. de Vriefe op Ho-
nimoä gelegt, daar zyn Eerw. pas een
jaar daär na den 6dea January in' ’t jaar
165*6. ftierf.
j) In dit zelve jaar quamen hier twee
Ongena, Predikanten, D. Petrus Ongena, en D.
en Abbe- Fredericus Abbema} dog de eerfte ftierf
mahier* jaar, en de laatfte vertrok na een
maand verblyf na. Ternate. Men wil
dat dit vooral wegens een gefchil ■»-••dflt
hy met D. Ringius had, die van ae Heer
de Vlaming zeer bemind wierd , gefchied
z y , om dat D. Abbema, op zekeren tyd
een Hebreeuwfchen Bybel in ’t huis van
D. Ringius (die in ’t Vaderland een
Schoenmaker geweeft was) vindende,
zeer veragtelyk tegen- hem zeide: Ampt-
genoot., mat doet gy ' met dat boeky een
fpan riem zou u veel beter pajfen. Hier
over klaagde D. Ringius, en D. Abbema
wierd ten eerften weggezonden.
In dit jaar quam hier ook uit Ternate
D. Joannes ä Warmeloo, een zeer Taal-
kundig man. Hy was door D .Abbema
verloft, en ftona nu over Ambon na
Batavia te gaan. Men verzogt zyn
Eerw. hier te blyven, alzoo hy hier
ongemeenen dienft doen konde. Hy
beloofde het dierhalven} dog ziende, dat
hy nu en dan ziek wierd, vertrok hy
nog dit jaar na Batavia.
Den ioden January dezes jaars wierd
hier een aanzienelyk gericht geoeffend
over een groote Afgodery, door de
III. D e e l .
De Taal*
kundige
D.Warmeloo
hier.
Chriftenen van Way gepleegt met edn
grooten houten Afgod, Bo et oh Qelifiiva, Die van
dat is, de Mannelykheit der Oelißwa 's, Way „^
genaaipd, en met den Priapus der ouden godery *
geheel en al overeenkomende. geftraft.
Zy hadden den zelven tot nog toe,
op een zeer verborgene plaats, in het
dichtfte van de boflehen , op hun hoog
gebergt;e, gediend, om daar door, zoo
zy voorgaveni te bewerken, dat hunne
vrouwen vragtbaar mogten zyn.
Eene Bakker Befi-y -< Hoofd van dit
dorp, en nog dertien andere voorname
lieden, hier aan fchuldig, wierden ver-
wezen, om van alle ampten beroofd, en
door al de Schooljongens van het Stad-
huis af tot aan ’t Schavot, o f tot de
Markt toe, met roeden gegeefleld, en
met yuiligheit geworpen te werden}
moetende daar nog zoo lang in den rook
ftaan, tot dat hun- vuilen Afgod verbrand
w^s. Voorts wierden zy voor hun
leven na ’t eiland Rofingeyn, in Banda,
gebannen, pronkende op hun borft met
een brief, waar op deze woorden fton*
den: Dit zyn Afgoden-die naars.
In dit jaar wierden den p4en April Macaf-
achtendertig Macailaren, die vrywillig faaren
hier gebleven,waren, en verzogt hadden Sedoopt;
Chriften te werden, gedoopt, over welke
de Heer de Vlaming, nevens vericheide
aanzienelyke Hollandiche bedienden
, als Doop - vaders, en Getuigen
ftonden. Ook wierden hen maandelyks
twee Ryxdaalders, en veertig ponden
Ryft toegelegt, en een woonplaats in
’t Suiden van de ftad, aan ’t einde van
de Olifänts-ftraat aangewezen, ’t geen
na hen nog het Macaftaarich quartier
, genaamd werd.
In dft jti^Zyn'cfök Verfcheide Mooren Hoewa*
van Hoewamohel aan den Roodenberg moheeelegt,
die naderhand D 0 j allenskens Chriften CJhlrwifte n
geworden zyn. gewor-
In ’t jaar 165*7. quamen hier . D . D. den.
Daniel Brouwerius , en Joannes Burum in’tjaar
(‘van zommige ook Burenus genaamd) 1657.
om hier als Predikanten te leggen. hier we^r
Den 7dcn February belaftten haar Edel- w*eriurs0Ur
heden, dat de buiten-voordeelen, door en D. *
de Heer de Vlaming aan de Predikanten Burum.-
wegens de moejelykheden by ’t bezoeken
der buiten-Kerken toegelegt, by die ®e_bui’ r,
genen alleen, die de Maleitiche Taal deekh°
leerden, en die de buiten-Kerken bezog- alleen de
ten} maar by geen andere Predikanten Taalkun-
zouden werden getrokken. •, ..
Dit voordeel nu beftaat alleen in het
trekken van twee Laften Ryft, die, na
giffing, ieder dertig Ryxdaalders, op
zyn meefte, weerdig zyn. Een voordeel,
dat in zieh zelven niet naam weerdig
is, alzoo een Predikant veel meer
onkoften op zulk een Kerk-bezoelcing
H heeft,