De Yzerhoutboora.
ftreepen overlangs , en gemakkelyker te
bewerken, dan dac van ’t Wyfjen, dat blee-
&er, mingeftreept ,hairiger,cn moeyc-
lyker om te zaagen is.
s Deze Boom leverd het Ichoonlle hout
uit, dat men wenfthen kan , om Schepen
, Huizen, Kifien, Zolders, Kaffen,
Kabinetten, en allerley ander werk, ’er
af te maken, zynde als het Indifch Ey-
kenbout, en een van de duurzaamfte,die
men vind.
Gelyk ’er op Javajen elders,gantfche
Boffchen zyrv, alzoo geeft dit hout daar
ook een grooten handel, aangezien ’er
Scheepsladmgen met Balken, Planken
Ribben, enz. van allerley dikte, en
lengte, voor al op Rembang, en meCr
plaatzen , van gezaagd , en na Batavia
, en elders , vervoerd werden.
Men vind vreezelyke'dikke Boomen van
dit hout , en ik heb ongetneene breede
en lange Kift-planken ’er van gezien. Hy
vale hier mede, en tierd:zeer wel} dog
zyn nogniet veel in getal, alzoo zy
maar onlangs gclcden hier- van overge-
bragte Zaaucn geplant zyn.
- Wy hebben dezen Boom wat breeder
belehreven, als wy andere van deze zoort 1
meenen te doen: wänt alle de timmer-
houten, in ’t byzonder te befchryven
zou dit alleen tot een groot Werk doen
f roeyen , dat men hier uit zal können
ezeiiea , vermits de oude Heer Rum-
fhius in myn tyd, o f een weinig-te voo*
ren, een klein houte Kabinetje heeft laten
maaken, by hem de Bedelaars-Mantel
genaamd , waar aan by de vier hon-
derd zoorten, alleen vanfraaye en keur-
lyke timmerhouten verwerkt waren, en
*t geen doorzyn Ed.,onder andere zeld-
zaamheden , in ’t jaar 168 z. aan den
Groot-Hertog van Tofcanen,“ Cofmus de
///., gezonden is.
Z y n ’er zoo veel fyne, uitmuntende,
cn fchoone houten in de Boffchen van
Amboina, wat moeten ’er dan gemee-
ne zoorten zyn. W y zullen dierhalven
maar devoornaamfte opnoemen, die ee-
nigzins in haar gebruik befchryven , en
een afteekening van de gene, die wy
hebben können magtig werden, ’er by-
voegen.
Een van de voornaamfte timmerhouten
in Ambon is de Tzer-bout-boom. Dit is
een fchoone hoogeBoom, zomtyds bog-
tig , en zomtyds hedl recht van ftam.
Hoe die van blad en Vrugt is, kan men
in de Hortus Malabaricus in ’t V. Deel
zien.
Men heeft ’er mede een Munnetjen en
Wyfjen van. Het eerfte is tot bouwen
het befte, cn werd met ’er tyd bruin ,
o f rosagtig, gevende een van de voornaamfte
timmerhouten tot het bouwen
van Huizen, en tot het maken van
allerley Huisraad , tot welk laatfte *t.
Wyfjen beftis. Het is duurzaam hout
boven den grond, en zelf in den grond
onder water} dog niet in ’t water. Ook
is het veeltyds zekere höut-worm, en-de
wntemieren (yoor a l , als ’er fpintaan
is) onderworpen.
De Nani-boom is mede fchoon hoog, DeNml.
recht, en zo dik, dat twee mannen werk boom,
hebben dien te omvademen. Hoe de tak-
ken, bladeren , bloeflem en Vrugt van
deze Boom,zyn,kan men klaar genöcg
aan de teekening op No. LIII. zien.
Het geeft een fchoon,en byna onver-
gankeljdc hout, zoo in als buiten ’t water
, dienende den Chineezen veel tot Ankers,
en Roers. Het verduurd alle regen
en wind,ook wect het van de hout-
worm niet, ja het kan , zelfby tyden
van brand , zeer lang het vuur weder-
itaan: Oud zynde, kan > , om zyn harr
digheid , niet gezaagd , noch bewerkt
werden. Ook is het doorgaans moeye-
lyfe te bewerken voor de Scnrynwerkers
Kiften-maakers, enz. om dat ’er al hun
Gereedfchap bp breekt. Op Macaffar
valt nog- een byzondere zoort f die lek-
kere Vrugten, een fraayc Ichaduw, en
veel nuttigheid tot timmerhout geeft.
De Samar-boom is mede een fchoone De
hoogc Boom , recht van ftam , en zoo Samar-
dik., dat men die als fchoone Mafien boom-
aanziet. | . -
Watrbläd eh bloeffem hy-?heeft‘,' kan
men aan de teekening op N°. L IV . zien.
Die hout werd tot het bouwen van
Huizen en Schepen gebruiktzynde
mede van een langen duur in en boven ’t
water. Men heeft ’er ook een Mannet-
jen en Wyfjen van 5 dog ’t eerfte diend
meeft tot timmerhout, en valt rood.
, P c Cofajfoe-boom , die mede twee o f De Co-
drie zoorten heeft, maar waar van ’rfofloe-en
Mannetjen, o f ’t-roode ,- voor Vaartui-dcRoc-
gen ’t befte is, heeft gecn hooge, maar Üoc‘Pia'
een dikke ftam, die een by-zonder goed “ *
en duurzaam geel hout tot het bouwen
van Schepen, Huizen, enZi geeft, Zynde
mede een van de zwaarfte houten, die hier
vallen. Öm Kiften o f Kaffen te maken,
geeft het Wyfjen rechter en breeder plan-
ken. Men gebruikt het Roetoe-Pia-
hout mede, naaft het Cofaffa-hout, tot ’t
bouwen van Schepen.
Ontrent alle deze Boomen legt ’er veel
aan gelegen, om de regte tyd, dat men
dit hout kappen moet, in opzicht van
de Maan, wel te raamen: want,by waf-
ichende Maan gekapt zynde, komen ’er
witte Mieren in. | ~: i f
De Sicki-boom, een van de hoogfte die De Sicki-
in ’t Boich vallen, is recht van ftam, en boom,
zoo dik , dat twee o f drie mannen die
pas
pas können omvademen. Daar is ook
cen Mannetjen eniPj#» van, van welke
’c eerfte ’c hardfte en rood i s , dog t
icheurd lichter, als ’t laatfte.
Het hout diend, om ’er allerley plan-
ken tot het bouwen van Huizen van te
zaagen, zynde als een zoort van Baejen-
hout) en van een fraayen duur, als zy
droog ftaany dog, in ’t nat, de witte
Mieren onderworpen. Egter werden er
van ’t Wyfjen wel Praauwen, en kleine
Vaartuigen , gemaakt.
n^Tiri- De ‘Ttti-boom is mede hoog en dik van
boom, ftam, groot van blad, klein van Vrugt,
en byzonder goed wit hout tot het maaken
van de Ambonf che PraauWen , alzoo
’t zeer licht is., uitleverende. '
Een tak deszelfs vertoonen wy op N°.
L V . m?t zyne Vrugten, Van deze is
mede een Strand-zoort j dog die is niet
veel geagt. , i ^ ,
DeSaraa- De Samama-boom is mede een van de
ma- hoogfterecht en byzonder dik van ftam,
boom. zoo dat ’er mooten planken van ettelyke
voeten in de middellyn van komen.
Hy heett veel knoeften aan zyn tak-
ken, en een groot blad , byna als de
Djati-boom, fchy nende. een baftaard-zoort
’er van te zyn. _ _
Wy vertoonen op N°. L V I . een tak
met de Vrugten.
Deszelfs hout valt geelagtig , en w a t ,
na den roflen trekkende j mede als een
zdbrt van Sicki- of als Bdejen-hout, ge-
lyk.daar van zeer veel planken tot het
bouwen van huizen, enz. gezaagd werden.
Men heeft ’er mede een Mannetjen
en Wyfjen van. •
De De Dawan-boom is mede. een hooge
Dawan- Ambonfehs Boom, .die. geen. der voorige
koom. behoeö tc wyken , 2ecr .recht en dik
van ftam , en twee mannen hebben werk,
om' d'eze twee o f drie pas bcfchrcvene
Boomen te können omvademen.
Men heeft drie 200/ten van de zelve,
het ro6de;,- ..’t witte, en.’t fteen-hard
Vawan-hout. Het laatfte werd voor ,’t
Mametjen, en ’t witte voor ’t Wyfjen
gehodden. n.
Het is mede een van de gemeenfte tim-
merhouteh, voor al daarom, om dat het
zeer gemalckelyk te bewerken is , .wcs-
hafven de Amboinees ’er ook viel Huizen
van bouwd j dog ’t moet met donkere
Maan, zal ’t goed, en geen witte Mieren
onderworpen zyn, gekapt werden.
De Het hbut van de Tikos-.of Muizen-boom
Tikos- diend mede,om ’er Huizen van te bou-
toom. werl i zynde een dikke Strand-boom,van
welke verfcheide zoorten zyn. Het valt
hier niet veel, en meeft op Hoewamobel.
Het hout is geelagtig, wat geftreept,
vaft, en duurzaam.
DcKorc: I Onder de vafte en duurzaamc timmerhouten
teld men ook ’t Kore-bout, zynde boom.'
van een Boom, die een hooge eh dikke
ftam heeftj dog ’t valt hier niet over-
vloedig, weshalven het meeft tot §ty*
len, Tralien , Stoelen, en diergelyk klein
werk, gebruikt werd.
Zoo dienen ook de NeJ/at-^ EJfoir, En and«-
Makilan, Morfalla ,. en Laharong-boom , Tezoorr
al mede tot,het bouwen van Huizen en
Vaartuigen, en tot het maken van deze
en gene kleinigheden, en werd de 'tilen.-
boom (zynde een zoort van Huffur, die
mede goed timmerhout geeft) voor een
van de hardfte zoorten,en beter als Huffur
hout , (dat mede zelden hier voor-
komt) gerekend , waar onder men ook
den Cajoe-Siri-boom wel teilen mag, alzoo
de by len op dit hout wederomftui-
ten , dat ook de reden is, waarom de
Amboineezen ’t fthuwen, om Ait te ge-
bruiken.
Daar. zyn ook zekere Boomen Cajoe- De
Amaas, dat is Goud-hout genaamd, niet Cajoe-
zoo zeer , om dat de fehors geel van yefr ^Lobe-
weis, als wel,om dat het van deGoud- boom.
Smits tot Kopien het beftgekeurd werd,
alzoo ’t ze?r lang vuur houd, eneen hee-
ten brand geeft.
Het groeid aan een hoogen Boom,die
een vadem of twee dik is.
Men heeft ’er tweedcrley zoorten Van,
en wy vertoonen de eene zoort op N°.
1 LV I I . met liare Vrugten. De tweede
zoort diend tot het bouwen van Huizen.
Dus heeft men ook andere zoorten van
houten, by den Inländer Cajoe Lobe genaamd,
om dat zy dienen, om ’er toort-
fen, en fpfirren, af te maken,
De Aroepa-boom^ die, zeer hoog en dik DcArofr*
is , valt op de Ambonfc.be Gebergten , pa-Ha-
als een zoprt van Berg-Biritangor-b<<ut } ?a,ur-Su-
dog. lichter. Het werd .zeer veel tot Ewafia-
maften vangemeene Vaartuigen , dje niet boom,
te groot zyn, gebruikt , gelyk het • Ha-
laur- en Suren-hoiit, dat aan een zeer hoogen
en regten Boom valtjtpt hunne praauwen
en kleine Vaartuigen, om dat het
zeer lang düuren kan, dient , dat rpenook
yan ’t Ewajfa-bout zegt, alzoo ’er nooit'
worm in komt.
Dus word het Lolan-Waran-bout meeft De
tot de nagels van hunne Vaartuigen ge- Lolan-
bruikt,. ^ ' J boom1**
De Cajoe-Coeda-boom , o f de Peerden- De
houts-boom9 is zoo genaamd,-om- dat hy, Cajoe-
veel diend, om kleinigheden van doos- Koeda-
jens, peerden, en ander poppegoed, te oom*
maken. Hy valt in Amboina zoo groot
niet, als op Java, daar hy groote planken
uitleverd. Deze Boom geeft een
fchoone groote wittd bloem.r-met v y f
breede blaadjens, die als een; fchoone
roos uitmaken. De Vrugten waffchen
in lange fchillen,byna als de frommelftok^
E c 3 ken.