'1625. Ook leze ik in dit jaar den zyften Au-
Ook guftus van eenen D. JVouter Melchiorszoon
D. yi- Vitriariüs, die met de Naflaüfche vloot
triarius. hier ook fchynt gekomen te zyn , cn
die van de Ambonfche en Bandaiche
Kerken op Batavia een net bericht over-
geven zoude. 4 r ' \
D. Roge- In dit jaar quam hier ook D. Rogier
riusHen- Henriksßöm als Fredikant, die op Honi-
moa gelegt is, eh op Oelat den Maleit-
Honimoa/c^en hienil waargenomen heeft, onder
gelegt* den welken ook als eerfte Schoolmee-
fter, Thomas Rodrigos ettelyke jaareti ge-
Weeft is.
D. Dub-’ Over Dubbeldryk, die ook in Amboina
beldryks al van ’t Avondmaal gehouden was,
2aa^* wierd den-i^en 0 £tober. op Batavia beit
geoprdeeld, . hem na ’t vaderland te zep-
derij dbg zyn zaak wierd daar aan twee
Gevolmagtigden uit den Kerkenraad,
D. D. Heurnius y en VthiariuIgcictS
I n ’tja a r In ’t jaar 1626. lcomt D. LVouter
j6z6. d. Melchiorszoon Vitriariüs hier als Predi-
Vitriarius kantj maar D. Rogerius is dit jaar ver-
*uer. trokken, hoewel andere zeggen, ddt hy
gep aat . v »t jaar daar aan eerft na Batavia ging.
In *t jaar 1° ’t jaar 1627* wierd de Proponent,
1627. Ru- HenrictiS) o f Ifaak Rutbenius hier byD.du
thenius P r aat gelegt, om Maleitfch te leeren.
Men had te dezer tyd hier wel twee
Predikanten 3 niaar van D . du Praat
blykt uit het bericht van den Heer Com-
milTaris, Gillis Seyß, dat hy toen nog
geen werk van die Taal gemaakt had,
en van D. Vitriariüs werd van hem niet
eens gereptj maar wel van D. Rogier
Henrikszoon, dat die zocht na ’t vaderland
te gaari.
Staat der Hy * g t ook, dat ’er toen op Am-
Schoo- boina zeltien Schoolen waren, waar in
len , &c. de länderen ook zeer toenamen, en veel
Duitfch ipraken* dog men klaagde in de
zelve zeer over gebrek van Papier, en
Pennen} als mede dat die kinderen, tien
o f elf jaaren oud zynde, uit de Schoolen
genomen wierden, en dan weer alles,
wat zy wel geleerd hadden, vergaten.
Twee van deze Schoolen waren aan
t Kafteel, de eene in Hative, hebbende
cen Hollandichen en een Ambonfchen
Meefter, die aan tachtig kinderen onder
wys gaven. De andere was in Soya,
en zeitig kinderen, on^er hären Meefter,
Laurens Tenoek. ilerk.
1 Deze kinderen wierden zeer wel in de 1627.
Duitfche Taal geoeffendj dog hadden
moeite, om ze te leeren ipreken.
Men had vier Schoolen in ’t gebergte,
j te weten* op Hateläe, Nako, Kilang,
* en Erna $ ieder onder een byzondc-
ren Meefter; Aaiu de overzyde van ’t
Kafteel had men zes Schoolen, te weten,
op Alang, Liliboy-, Hatoe, Roemah
Tiga, Baguwala, en Soeli, alwaar, gc-
lyk ook op de vorige dorpen, Sondags
eenige Gebeden gedaan wierden.
Op het ciland Noefla Laoet waren ’er
ook twee, een op Titaway, en een op
Ameth, alwaar een Hollanafche, en een
Ambonicht Meefter was, en op welke
dorpen ook eenige kinderen vari de na-
burige dorpen quamen,
Op ’t eiland Oma, o f Bowang Beil,
waren ’er ook twee, een op ’t dorp Oma,
en een op Aboro, onder twee Ambon-
iche Mcefters.
Op de andere eilanden waren nog agt-
tien Shhoolen, zonder Meeftersj dog
alle Chriftenen, die niet aan’t Kafteel ^
o f op ’t gebergte, maar op de eilanden
woonden, hebbende nog weinig kennis
van ’t wäre Chriftelyk Geloovc, en
waajende nog met alle winden, dat ook
niet te verwonderen was, alzoo hen ’t
Evangelium weinig verkondigd wierd,
de Schoolmeefters zieh nog niet al te wel
konden uitdrukken, en om dat de Inländer
zyn Heidenfche zeden en manieren
nog zoo qualyk verlaten kon} dog al de
hope was op dejeugd,enin’ttoekomen-
dej egter , hoe flecht het. met deze
naam-Chriftenen was, zoo kon men met
hen nog veel beter, dan met de Mooren,
omgaan.
Men arbeidde in deze tyd ook nog
ilerk om de Duitfche Taal in te voeren j
dog men bevond eindelyk, dat alle moeite
te vergeefich was.
In dit zelve jaar 16Ly. waren die van Die vah
Larike en Wackaiihoe zeer wel genegen Larike,
om Chriften te werden , en by den fnr^ ac_
Kerkenraad alhier al befloten, om een genegeu
Proponent, o f Krankhezoekcr, der- tot ’t
waards te zenden 5* dog het wierd door Chrift«*
die genen verzuimd, die dit behoorden dom*
bezorgd te hebben, en zedert dien tyd
zyn zy Mooren gebleven.
T W E E -
v a n d e n G O D S D I E N S T. 45
T W E E D E B O E K .
e e r s t e h o o f d s t u k .
DOm. Ruthenius op Noefla Laoet. Een nieuwe Kerk gebouwd. D. Dankaarts
herwaards gezonden. En zyn ^bericht. Staat der Schoolen. Pontkaien, en
Blafius, Meefters op Ameth. Getuigenis •wegens D. D. du Praat, en Vitriariüs,
gedrag. Eenzydigheit van de Heer Lucaszoon. D. Heurnius bericht aan D. Walasus
in V jaar 1631. De Heer Coen forfe behandeling. Beßuit des Kerkenraads van
Batavia. D. Dankaarts als Gevolmagtigde gezonden. Inbreuk van de Heer Specx
omtrent het Kerkelyke. Nader bericht van D. Heurnius aan D. AValsus. D. Hel-
michszoon hier. Een Commiflaris Politycq ingevoerd. D. Heemftede hier. Neiging
der Alfoereezen tot het Chriftendom. Leliato overvalt die van W ay. D. Heurnius
op Oelat geplaatfi. Zyne bevinding van deze Inlanders. D. Helmichius overleden.
D. Heemftede vertrokken. D. Heurnius door ¿¿ Mooren byna vergeven. Daadvan
D . Vertrecht verkeerd opgevat. In V jaar 163b. quam hie^XK Spnneyeld, en D.
Vertrecht buiten dienft opgezonden, hoewel men dat daar na nog een kouleur, enfehyn
van recht gaf. Klagte over de Heer van Deütecom. D. Vertrecht herßeld. D. Pri-
ierius dpor die van Ameth gevangen genomen. Siegte ftaat der Kerke hier. D. Leeu-
vrius met zyn Edelheid herwaards gezonden. In 't jaar NS37. vertrokken D. D. van
den Houten, en Priferius. Geval van den zieken Koning van Soya. D. Heurnius
ook na Batavia. D. Sonneveld faalkundig. Inkeer van die van Oelat, en Sin-Sorri.
Die van Caybobo verzoeken om Chriften te werden. D. Brund hier. Afgodery van
die van Erna. Nieuw verzoek der Caybobprs om een Meefter. D . Sonneveld na
Ternate. Ook D. Backus. Een Maleitfch Di&ionarium, &c. door die van Batavia
van hier verzogt. D. Brund op Caybobo geplaatfi. Afgod op Ameth ontdekt.
Die van Alang, en Liliboy, weir Chriften geworden. ’/ Get al der Schoolen, ehz.
D. Pontkaien t'onrecht befchuldigd.
1630.
I N *t jäar 1628, i 5ip , en röjöy 1
D.Ru-
thenius
op Noefla
Laoet.
Eennieu«
we Kerk
gcbouwd.
waren hier nog D. D. du Praat en
■ Vitriariüs te zamen 5 dog ik vind tot
dezen tyd toe nergens, wat deze j
Heeren verricht., hgbben , dan al-
leen, dat zy onkundig in de Tääl Waren,
en dat de Kerken niet bezocht wierden *
waarom men in dit eerfte jaar al om den
Taalkundigen Heer Juftus Heurnius \an
Batavia verzogt had, ten einde die het
vervallen werk weer wat herftellen mögt.
In ’t jaar 1629. lag de Proponent Ruthenius
op Noefla Laoet, en de Heer
Landvoogd Lucaszoon bezogt zelf in
November de Schoolen in de Uliaflers,
voorziende die van bequame Schoolmeefters
5 ’t geen om de Mooren van
lhamahoe, die ons veel fchade deden ,
hoognoodig was.
In ’t einde van het jaar 1630. bouwde
die zelve Heer Landvoogd hier een nieu-
I* we Stads Kerk, op de zelve plaats, en
van gedaante, als nu de Maleitiche is,
in plaats van de oude Portugeeiche
Kerk van St. Paulo, die in Julius door
een zware ftorm ingewaaid was,en waar
van de zee het land nu ¡en dan al weg-
ipoelde. Egter duurde het nog eenigen
tyd daar na, eer zy voltoid was.
Ondertuifchen hadden de voornöemde
D. D. du Praat en Vitriariüs zoo groote
verfchillen gekregen, dat zy al hunnc
agting by M volk verloren, en zieh ge-
heel onbemind maakten. %
Men ontdekte, jdit klaarder in ’t jaar
I631, •Wanneer den 3oftch January op
Batavia beiloten wierd D. Dankaarts
voor een half jaar derwaards te ¡¿enden 5
dog met laft om zieh met de geichillen
der Predikanten niet te bemoejen.
Hy vertrok ’er na toe, was den 12<ien
Juny al weer op Batavia, en gaf bericht ^
dat die Schoolen daar zeer wel gefteld
waren; dog dat de Predikanten geen
agting by ’t volk hadden, om dat zy. hun
beloften niet naquamen ; behalven dat
ook de buiten-Kerken in langen tyd niet
bezogt waren.
De Heeren Landvoogden, Lucaszoon,
en Gyfels, hadden die zaaken wel in zyn
bywezen verhandeld, dog zonder die
twee Predikanten, o f den Kerkenraad
van Amboina, daar over eens hun oor-
deel te vragen j ook hadden zy beiloten,
dat die twee Predikanten hier zouden
blyven, waar van zy hem (DankaartsJ
eerft , zoo als hy vertrekken zou, kennis
I gaven 3 ook fcheen de Landvoogd een
F x yriend
1630;
D. Dankaarts
in 'tjaar
1631.her;
waards
En zyn
bericht;