ip , Befchryvingder K R ü ID E N , P L A N T E N ,
B E S C H R V V I N G
V a n d e
K R U I D EN
Die zieh ergens omilingeren.
T I E N D E H O O F D S T U K .
K Rinden, ztchmem omßtngerende. Lange Peper. Sirih. Boha Sirih. Oebi.
I B H Wilde Wortelen. Verfcheide zoorten van Boonen. Camolenga. Ca-
laöaua. Labo. De Water-Meloen. Dt Meloen. Konkommers. Petóla Tsitna,e*z.
Papan. SajorPoppija. Tamatu. Gandola. Sajor Caneong* Boenga Tali. Saior
Haylale. Dahon Bieflol. Dahon Cacam Catam. - Dahon Contoet Ca*
iot1 Tsnna Hoetan. TaU Coepang. Tali Baboenji. Pafpaffan. Dahoa Capialoe
Zabtb Ho«an. Akar Bmafa. Pancaga. Dahon Afam. Dahon Caroeran. Caranaffi'
n T °ri i! T ■™ . SaJor Macao Dahon Carpo. Dahon Pitis Befaar:
enz. Dahon Boba Tal. Goma Atar Poelo Rhun. Mata Oedang. Sambong!
Rambot Poetri. Wilde Krmden door ten gemengd. De wilde Salee. Rautsiaga. Da-
honTsjmta. Dahon Sipat. Dahon Gatal Befaar. Dahon Benang. DahoS Boen-
go. Dahon Morteo. Sombong. Dahon Salawar. Ahipoelat. Dahon Copo Copo
Bjkoe H. tarn M w . Pakoe Aier, Sajor Pakoe. Pakoe Oedang. Aylsf Capeb
Micca-Miccan. Simbar. Sajor Radja Nocte. Dahon Rambot. Käe. Dahon Roe-
toeRoetoe. Verfcheide zoorten deszelfi. Dahon Petóla. Angrec Boenga Poetri
De Roode Angrec, en metr andere zoorten. Dahon Cora Cora. De Glooha-Plant’
De Spat-Wortel. Bori Radys Boenga Boekn. De Bangayfche f f i e Ä
Kamboetan. .Lyft der afgebeelde Boomen, Heeiters, enz.
Kruiden ",
zieh ergens
om-
flingeren-
G
de. Lange.
Peper.
Elyk men Heeiters heeft, die
tegen Boomen oploopen, en
zieh ’er omilingeren , alzoo
heeft men ook Kruiden, die
dat doen.
Van deze zoort is de Lange Peper, by
den Inlander Tsjabe genaamd, en by an«
deren met de naam van Cubebe bekend.
Van wat kfagt, en werking, deze zoort
van Peper zy , is genoeg uit de Kruid-
boeken kennelyk.
Het Sirih-blad behoord mede tot deze,
waar van een onderfcheidene zoort is ,
diens blad men alleen, en een andere, wel-
kers Sirih-Frügt (zynde van gedaante als
lange Peper) men tot de Pinang eetj
groeyende yder aan een byzondere rank.
Het blad, en ook de V rugt, is t ’za-
mentrekkendej doch als men op een blad
o f op de Vrugt wat Kalk in een behoor-
lyke 'inate doet (dat yder na zyn mond
weet te bereiden) werd die t’zamentrek-
kende_kragt ten eeriten gematigd, en te
gelyk belet, dat men de mond niet
brand 5 ’t geen men anders ten eeriten
ontdekt, als ’er Kalk te veel is , en dan
moet men nog wat Sirih daar by nemen. Boha'
Van de Sirih-Frugten heeft men een rih.
gemeene,en ook een welriekende zoort,
welke laatfte meeit gezogt werd. Beide
deze zoorten zyn heeter in de mond, als
| 'tStrih-blad;r hoewel de welriekende Si-
! Fragt zeer lekker om re eeten is.
Men heeft een wilde zoort van’t blad,en
öok van de -Vrugt.
K Beide, het blad, en de Vrugt, heb-
ben ook verfcheide gebruiken in de In-
landiche Genees-kuride.
Daar zyn nog andere zoorten van, als
de Sirih Cado Cado, de koude Sirih9 waar
van de eerite den Inlander diend, om ze
by Aal te kooken, eh de ilymerigheid
aan die Vifch (dien zy ’t vel niet weten
aftetrekken) te benemen * en de laat-
ite, als een genees-middel tegen Koort-
zen, en heete Kolyken, die uit de Gal
hären oorfpronk hebben. Tot
En 'GEW ASSEN Vati AMBO IN A. 153
Combili.
Wilde
WortelcQ.
. Tot deze xoott behoord imede de ge- •
meene OebUPiant j Van welke wy op j
N°. GV111. een afteekening geeveh.
Men heeft wel vyföfzes zoorten vän
Oebi's, o f Worteleh, die gegeten j en
als een algemeerte köit vän den Inlander
gebruikt werden,
B Daär is een zoöit van Oebt's met vin*
gers, die wy op N°. CIX. vertoonen ,
die zy de Finger-Oebi noemeh.
Daar is nögeen zoort j die zy de Sldn-
gen-Oebi noemen j om dat die wortels als
Slangen zieh vertoonen ,en Zoogroeyen.
Buiten deze heeft men nog verfcheide
andere zoorten j als ’t Oebi Tahon Tahon,
Ahoeho, (die, gelyk ook devolgende,
Vrugtcn- dräägd) en Oebi Elam, alle welke
een groot deel van des Inländers ipy-
ze nitmaken, gelyk ’er verfcheide van
deze zoorten van Oebt's door de Neder-
landfche Juffers by de Ihee-bak gevoegd,
en gegeten werden, hoewel ’t ceil voed-
Bef iS j dat ilerk kropt, daar het den Inländer
(die daar vry wat vodr is) om be-
imind, alzoo zy den buik geeme vol Heb-
ben, meer voor ’t eeten, dan voor den
•drank zynde.
en daar- tegert op, eri ook wel over eeni- ten yätj
ge wagens j gelinten\ enlatten, loopen. Boonen;
y án die Zöortie is de ßotor-ßruik , geven-
de zeer goede Bóònijes, die men piet
Vleefch, enz. koöken kan.
De Chineefche Boontjes \ cif de Cacara
Parang (gelykende na een houw^mes)
gevende mede een goede fpyze j by welke
Gembili is mede een zoort van wnrte-
ien , den Inlander tot fpyze dienende ,
waar van diie byzondere zoorten bekend
zyh f degemeehe, de roode, en de lartg-
werpigei Deze wortels zyn vogtiger ,
als de Oebi'dß''
Dit zyn alle tamme wortelen , behal»
ven weUce ’er ook nog veel wilde zyn,
als de Ahey (daar mede verfcheide zöor-
ten van zyn , h o e w e l van weinig gebruik)
-Ondo, die mede tot fpys diend, fchoon
men om haar jeukend zap moeite heeft,
■ -om die te bereiden, Oebi Gorita ^ dienende
meeft om ze te confyten, en meer anderb.
_ ''
' . De ‘Batatta- wortel (anders Oebi Cafiel-
ia genaamd)- geeft een goede fpys, niet
alleen aan den Inlander j maar ook aan
veel gemeene Holländers.
Men hetft van deze wortel nog een
byzondere zoort de Borft-Batatta ge- j
'naamd, om dat zy wel na een Borft ge- !
ly kt., dienende aan deze en gene Baliers,
doch aan geen Amboineezen, tot fpys.
De Dahon Sabran geeft een wortel, als
een Aard-noöt, en deze werd veel by de
rthee-bak gebruikt. ’t Gewafch llingerd
zieh niet om andere Gewaflchen j maar
kruipt voort längs de grond.
Diergelyken zoort van Aard-nooten^t-
"ven öde de Japanfcbe Boonen voor de
*thee-bdk.
De Ingomus-wortelen vallen hier mede j
doch geven een zeer flecht voedzel,fma-
lcende byna als vooze Knollen.
Vcrfchei- Onder deze Gewaflen heeft men ook
dezoor- verfcheide zoorten van Boonen , die hier
mén de Undis, en de geraeerie Cacara
wel voegen magi doch deze boonen
Vallen zoo lekker mec , als wel de önze j
of andìzrt tndiáañfche zborten envóoí
al als de wiíte Cacara, die wéinìg vàn dè
Turkze boonen in fmaak Verfchild. De
yule\ o f zw arte Gacara, werd zöö licht
fiiet gebruikt, om dat zy ymand duize-
ligmaaktj hoewel zy anders , wel uit-
geperfcfyt, zeer wel fmaakt. ßehalven
welke gemelde men nog verfcheide andere
zoorten van groote eil kleine boonen
heeft, den Inländer tot fpyze dienende^
en die een iegelyk op Zyne wyze; toebe-
reid } waar onder de Kadelee ± ae Catsjang
Djintan of Comyn- boontjes , de Strand- eri
Zee-boonen, de Hairige en Jeukerige (welke
laatfte alleen dienen , om ’er ymand
een poets mede tefpeeleh) al mède ge-
teld werden , als meeft alle onder deze’
zoorten behoorènde.
De Camolenga ^eea zoort vän Caiaoer- Catnci-
, diend den Inländer al mède tò t ípy- lenSa* ;
z e , zoo met haré jonge V rügten , die
gekookt, als met haré jönge bladeren ,
die onder andere Moes-kruiden geniengd
werden. Ook heeft men van deze Vrugt
een zeer goede Confiture, ’t zy dat zy
geheel geconfyt, of dat ’er Marmelade
van gemaakt werd.
De CalabaJJa- Plant, mède een Cawoer- Calabaflai
de-zoort, geeft wel geen fpysj doch'de
fedroogde groote Vrugten dienen den
nlander, om ’er Vvater in te bergen, äl-
zoO zy wel driè of vier kaniien hbüden,
en zeer licht om tè yervo'eren zyn , be-
hälven dat men, zoo zy al breokèn, ’er
niet veel aan verlieft.
De Labo is een zoort van Vrugteri ,'als LaboiJ
önze Pompeendienende den Inlandereh, -
en den gemeenen man onder de Holländers,
al mede tot fpys, diens jonge bladeren
cot een zöort van Moès-kruid ge-
bruikt werden.
Een van de aangenaamftè Vrugten iS De
de IVater-Meloen, zynde als een groote Water-
Pompoen , zeer zagt van merg , dat völ ocö*
zwarte o f roode korlen is, als mede zeer
vefkoelènde , en gezond. Men heeft
ronde en öok langwerpige j van welke
laatfte ik vry groote gezien heb in Indien
5 doch zy können by die vdn de
Caap de Goede Hoop niet haalen, daar ik’er
vafttwee, eh twee en eenhalve vòetlang
! heb gezien. Het is cen van de aängenaam-
! fte Vrugten, die men op de na-tafel zet,
I i j Mb