Een
Duizend*
£een.
■■S9 4
dit eenige reizen aan den andren nu en
dan roept. Veele van ons houden die-'
voor de rechten Salamander, om dat hec
in gedaante daar mede naaft. over een
t kemt. Het is breed van kop , als een
Kikvorfch, kort, en ontrent z handen,
ende ook wel minder, breed van ly f ,
maar lang.van ileert, hebbendevierpoo-
ten ■, en over ’t lyf ten deelen met roo-
de, ten deelen met groene zwarte, en. gee-
le groote fpikkels, ofvlekjes, fchoon ge-
ipikkeldjjZynde.
Men hoörd die Dier meefl tegen de
nacht, vy f a zesmaal Gekko , Gekko ,
roepen , hoewel ik het öok by daag
wel vernomen heb. Het onthoud zig
hier en daar tuflchen oude balken, in
holle Boomen, holle klippen, eninkui-
len der aarde, ook verbergt het zig veel
in ’t öp een gellapeld branthout ( hoeda-
nig j en met het welke het veel herwaards
gevoerd werd) en , dat al wat te ver-
wonderen is, men bevind, dat het nu en
dan ook wel op de Calappus-Boom klimt.
Het is een Dier, dat veel kwaad doen
kan} want zoo het de-Menichen be-
lpringt , kan men het met geen ge-
weld van ’t lyf krygen , ten zy dat men
met het zelve dryvend in ’t Water loopt,
öp welke tyd het van zelfs aanftonds los
laat,' en zoo ’er geen Water ontrent is,
zoo moet men de plaats , daar dat Dier
z it , met Menfchen-drek, daar het flerk
voor vlied , befmeeren , hoewel ’t zeer
geerne Hoender-drek eet.
Op Zyn vergiftige beeten moet men
het Polypodium Guttatum leggen.
Zy vollen zeer veel op Makajfar , en
op Java.
De Javaanen zyn gewoon dit Dier by
de ileert op te hangen , en ’t dan te ter-
gen , als wanneer het zeer veel zever en
kwyluitlpouwd, die zeer vergiftigis,. en
waar in zy hunne pyltjens, die zy met hun-
ne (patten uitichieten , gewoon zyn te
doopen, verzekerd zynde, datdiewond
doodelyk is , ten zy dat men iemand ten
eerflen warme Menfchen-drek in geven,
en hem zoo aan ’t overgeven brengen
kam '
> Men heeft hier mede in menigte die
-fchadelyke Worm, een Duizen-been ge-
naamd, zynde zoo bekend , dat het de
moeite niet weerdig is, om’tzydegroo-
t e , ( die ontrent een pink dik , en een
groote vinger, hoewel ook wel een hal-
ve voet lang,) ’t zy de kleene (Kalama-
jang genaamd) die als een ftrooken van
dikte, ontren een kleene ping lang , en
blaeuwagtig glimmende van verweis, of
ook de genees-middelern tegen hare beeten
( die mede al zeer bekend , en waar
. tegen ’t gepletterd Dier , en voor al de
Ceylonze Slange- iteenen zeergoed z y n ) ,
te befchryven. Weshalven ik my däär
mede niet ophouden zal j maar in China
valt een andere zoort van Duizend-
beenen, die wel een eile lang, en wel een
hand breed zyn j welke de Reifigers in
hunne hoofd-peuluwen, ( die van binnen
hol zyn) mede voeren, als zy doör ’t
Landfchap - Suchuen zullen reizen , om
tegen zekere bedriegelyke Slang Fe , Fe
genaamd, .beichermd en bewaard te zyn.
In deze zoort van Duizend-beenen
werd zomtyds een fleen gevonden , die
’s nagts een licht als een iterre van zieh
geefts Men heeft ’er A°. i6 jy op Batavia
een van deze Duizend - beenen in ’t
dood-beenen-Huisken ’s nagts zien loo-
pen , die een licht als een vuur-kool van
zig gaf.
Zyn Edelheid , de Heer Maatzuyker,
heeft eenige tyd een wagt by dit Huisken
gelegt} die dit Dier en dat licht nu
en dan gezien, en ’er ook tegen gevogten
hebben, dog zoo ras als zy dien Wörm,
die in groote de rechte gedaante van een
Duizend-been had j iloegen P verdween
het licht, en raakte die Worm ook
weg.
De Scorpioenen zyn hier mede j dog DeScor:
zoo groot niet, als in Italien, in Tunis , piacn. |
o f in Weft-Indien, en dierhalven zoo be- .
kend , dat zy by na al mede geei? by-
zondre befchryving verdienen. Zy zyn
hier zoo geyaarlyk ook niet, als wel
elders.
Het is öpmerkenswaardig, dat de jon-
ge Scorpioenen (geiyk ik by een zeker
geval gezien heb) met menigte aan de
Moer vail zitten-, en ’er zoo lang aan
blyven zuigen, tot dat z y ’er van ilerft.
Rotten, (en die wel zeer groot) ook Rotten;
Muicus-Rotjens, die zeer llerk na Muf- enz: .
cus rieken , Muizen , en dat zoort van
klcen Ongedierte, zyn ’er vry veel.
Dat hier ook veel bloedelooze, ofin-
gekorve Dieren zyn , iets zeer wel af te
nemen van de menigte van fchoone Flinders
, Kapellen , enz: die uit Amboina
zoo fchoon en heerlyk van verwe 9-s als
van eenige andere Wereld - deelen , na
Holland gevoerd werden , en dip in het
weergadeloos Cabinet der zeer keurlyk
opgezettedc Inject a van de Heer Levinus
Vincent, myn byzondre vriend tot Haarlem
woonendc, te zien ; en die weerdig
zyn van de grootfle Vorilen der Wereld
befchouwd te werden, gelyk veele der
zelve, wanner zy Holland kwarnen zien,
met een uitnemend genoegen hun tyd by
dien Heer verfleten hebben , om dat hy
zyne Lief-hebbery ook tothetvergaderen
van yerfcheide andre zeldzaamheden uitge-
ilrekt heeft, en ook daar in zoo verrege-
komenis, dat i k ’er geen een kenne, die
by zyn Ed: * in opzigt van de verfchei-
den-
D I E R E N v a n A M B O I N A . t-95
Senheid , .en menigte zyner zeldzaamhe. | tade, is de f ™“ r(
den* te vereelyken is.
Iiemand derhalven nieuwsgerig, om
een oneindige menigte van zeer zcldza
me /»/'So; “
fchoone Kapellen van daar gekomen, te
»en, die kan de zelve by dien Heer be
fchouwen , -gplyk ook een menmte van
de naamen der zelve in het tweede Dee
van zeker Traftaat van zyn t d . . In
■wonder- Tomcl der Nat«.rt g
vinden zyn iwant alles, ■wattot die kraam,
eerft van de InfeOa zelik. en daar na de
Popkens, en Kapellen die ;er tutkomen ,
behoord , te befchryven , is een Werk ,
vlieg, vry opmeijcelyk, alzoo des zelts
agtergedeelte by by nagt, of in ’t don-
ker, een helder licht van zig geeft. - •.
Een van de ongemakkelyklte Dierkens, B O M
die den menfehen hier veel fchade en on- K | ■
gemak toebrengen , zyn de Kakkerlak-
ken , een zoort van Schallebyters, die
zomtyds met geheele drommen, vooral
als ’t regenen za l, ’t zy in de Huizen,
dog voornamentlyk op de Schepen, als met
een ftorm, tegen | vallen van den avond
voor den dag komen , en dan zeer dom
op iemand aanvliegen. Als men’s nachts
legt en flaapt, komen zy ’t eelt iemand van
ft-behoord, dfvoetenTo’o afk n _a_g_ei_, dat hetdhepnf HLpyn- I. 'U—
dat veel feer e e n d e r zeer kan doen. Zydoengrooteichade
gceeilvyKktt, boeehnaiilivvetnii dat *m»*e»-n-- r>__i , pnKleederen. en
feen al een zeer groot Boek, en vry grooter
als de Wèrkep van Framfcm Rtdus s ot
. Goedaart, z o u können malten , vesha -
- ven ik genoodzaakt ben daar van at te
zien. Een van de fraey fteen wonderlykte
Kapellen, die ik ’er o n d e r gevonden, en
ookin’tBofch-vanÄiw.metverrevan, t
Kafteel, zelf wel gevangen heb , is een
groote fchoone Kapel, die een heerlyke
flemels-blaeuwe en fterk - weerfchv:n
de Elans heeft. En op Notffa Laodt valt
m L die nog fchoonder en die ten
deelen pek-zwart, ;en deelen fchoon don-
ker-groen van verw ; maar_ even eens
als fluweel is. Ik heb van beide- deze
.. Kapellen , dood zynde, ’er verfcheide
oehad -, maar de glans der dooden , en
ÎS fo o als ze deLiefhebbers vertoonen ge-
■lvktby na niet by die Heerlyke fehlt te-
aer zeer k«ui uuiu. ----
aanBoeken, Papieren, enKleederen, en
voor al aan die gene , die wat vet, be-
fmeerd, of befmult zyn : want daar by*
ten zy groote gaten in. Dit Dier komt
met de Schepen ook wel in t Vader-
land i dog’t is dan als lam en traag, ook
bleeker dan anders.
Men h e e f t h ie r een zoort v a n W o r m e n , j j e
de Sagoe-Wormen genaamd, die in een
Sagoe-Boom ’s kruim dan groeijen, als de worm,
Boom, pas voor dat hyilerven zal, vrugten
nng , die zy , n o g levendig zynde , en
vooral in ’t vliegen hebben.
. Ik heb daar ook met veel verwonde-
ring het wandelend Blad, meer dan eens,
en!d& eer het nog volmaakt en ’™Hto-
men was, zien wandelen. Het is een
zoort van I Va" n v W r
hier na nog zullen fpreeken. Ook heeft
■men hier op zekere tyden op de Maßuf
ra5 _ . WSmÊB Diertie
draagd. Deze' Wormen, die zeer
dik en vet zyn , leveren een van de
grootfle lekkernyen der Amboineezen
u it , die zy gewoon zyn aan fpeetjens te
braden.
Hier zyn drie - derley zoort van Mie- Zwarte
ren. Zwarte , die een groot- ongemak Mierenj
voor de eetens-kaflen zyn, uit welke men
die niet houden kan , ten zy men die
met Yzere pooten in Loode bakken met
•zout-water | of eenige andre v o g t, daar
zy niet overkonnen, zet. Ook zyn er
tyden, dat zy vliegen, die men dan by de
keers in ’t Water vangt. -
Men heeft ook een veel grooter ros-
zwarte zoort, hoewel die mede van de
zwarte zoort zyn, en ’er onder gerekend
S a S Ä f Ä S f i * aoen weynig fchade , als dat zy
die zeer levendig (fchoMi, E maa nu en dan b„ p apieren , onder oude vere
e no A: p e n -Lb.ai.k!.k,,u«s. „v^evrrtrozoonndd ., wweesshhaallvveenn
dit ook by veele dan nageteekend weid.
Ik heb veel moeite gedaan , om deze
/ » L « , Kapellen, heer ykeltrabbenenz:
al een geruime tyd aan d e n andere te ver-
zam'elen ; dogdeluft verging my einde-
delyk, enik gaf alles, wat ik daar van
had, ennaderhand kreeg, aan een Lieft
hebber, die’er kenms van had, en op
paffen kon (weten , eenen Damelvm
Locncu) w eg , om dat er van 1
ltens , enz: dan eens een poot, en dan
eens een vleugel, afviel, n* v c l.e teu
ik daar van afgezien'hpb. Onder de Inrotte
viucicu gawww« -------
maken, en de Papieren dan vry war. be.
fchadigen door de v o g t, die zy afgeven.
De roode zyn mede booze Mieren:
want zoo zy op iemänds hand o f vleefch Bieren?
komen , branden zy als vuur , waarom
men die ook Semot-Api, o f Vuur-Mieren
in ’t Maleytfch:noemd. H e tbe fte ,' dat
men ’er van heeft, is , dat zy de Witte Mieren
op eeten. .. | . ■
Geen fchadelyker ongedierte kenne ik , Witte
als de witte Mier, die men wel eenMier Mieren.;
noemd , dog zy is even eens byna , als
een Kaas-Maje , dan dat ze ontrent de
kop wat zwart is. Dit Dier heeft een