fchil , roodagtig van iöerg , en gebra-
den lekker van imaak.
De Tafel-Piejfang^ en de Konings Pief-
fang, verfchillen alleen daar in, dat
laatfte kleiner, pas een vinger lang, m
een duim dik isj fmakende anders wel
Zoo zoet, Waarom men haar de Koning-
tyke naarageeft.
De Piejfang Poetsjoe Paattw gelykt «.
de gedaänte wel wat na de Tafei-Ptefang,
dog werd, ryp zynde, bruincr, en öök
rynfcher van fmaäk.
De Piejfang Salpicado valt veel korter,
en ronder, als de Tafel-Piejfang , zynde
Zwart gefpikkeld (waar na zy haar naam
draagd) hoewel men nog een andere zoor
heeft, die rood- gefpikkeld is. Zy '
. goed van fmaak.
De Piejfang Sowanggi valt kort en dik,
vier o f vy f duim. lang, en twee duimeh
. d ik , van binnen roodagtig, rynfch en
wrang van fmaak, Waaroin zy gemeene-J
lyk gebraden werd.
De Piejfang Bidji (na hare zwarte
korls zoo genaamd) verfehild in de ge-
daante van de voorige niet- veel , maar is
dünner , ronder , z a g t , en zoet van
fmaak, dienende, gebraden, raceft in de
Genees-kunde.
De Afch-PiejfangAS, kört ett d ik , pas
een vinger lang, een duim o f anderhalf
breed, graauwagtig van verw, niet heel
lekker, of wat plat en laf van fmaak.
Behalven welke men nog de Piejfang
Tombor heeft, die de kleinfte van Vrugt,
niet wel een vinger lang, en, ryp zyn
de, goed om te eeten is.
De Piejfang Canaja Poet eh, df de Witte
Canaja-Piejfang, valt kleiner, als de
Tafel-Piejfang, heeft een klein tepcltje,
en is, gebraden, zeer goed van fmaak. !
Daar is nog een kleine zoort van de-
ze , die mede rynfcher van fmaak dan de
Tafel-Piejfang valt. Van deze Zoort heb-
be ik ’er wel twee honderd aän een rank
gezien.
De Piejfang Tongkat Langit ftaat regt
över eind , daar alle de andere zoorten
neerhangen.
Buiten deze gemeenfte en meeft behende
zoorten, zyn ’er nog veel andere,
die ik niet kenne.
Dit is een van de lekkerfte, gereedfte
cn nutfte Vrugten, die de Inlander zou-
de können wenfehen, en die een van de
voornaamftc levens-middelen, zöo voor
oude Lieden, als voor jonge kinderen,
nitlevcrd.
Als een Inländer Zagoe , Piejfang, en
Canari heeft, kan hy een goedc maal-
tyd, «die hem niet veel W it , doen-, !be-
halvcn dat de Boom en Vrugt in deGe-
nees-kunde ook van groote nüttigheid is.
Buiten de voorige tammt, zyn -er nog
eenige wilde zoorten, als de Alfoereefchej
van ftam en bladeren de andere gelyk ,
doch in zyn Vrugtdragende ftecl wat
verfchillende, veritrekkendc verder den
Alfoerees voor koft. Het is een zoort
van Piejfang Tandoc$ doch zy heeft ook
eenige korls, en geen hert. Zy werd
raauw, en ook gebraden,gegeten.
Daar is nog een wilde zoort, de Aa-
pen-Piejfang genaamd, die zeer klein, een
duim twee ofdrie lang, een vinger dik,
en meeft rond is, fmakende byna als de
Tafel-Piejjang.
Ook is ’er nog cen ander wilder zoort,
hebbende Vrugten , die pas een vinger
lang, zeer hard, en vol korls zyn.
Op Mangindanao valt nog een zoort,
groeyende aan een Boom, die wel zoo
dik,en zoo hoog, als een Calappus-boom,
werd. Deszelfs blad valt ook veel don-
kerder groen, en grooter als aan de
tamme Boomen, gevende een Vrugt als
de Piejfang Bidji) gelyk zymede zeer vol
korls , en onaangenaam van fmaak, niet
tegenttaande zy al vry zoet is.
Van de baft van dezen Boom maken die
van Mangindanao ¿leederen , van welke
zommige alsfraaye Armozynen glimmen,
en redelyk w el ftaan. Ook weten zy uit
de ichors zakken, ankertouwen, enz. te
maaken.
De Kokin- Struik fchynd als een ba- De
ftaard-zoort van de Piejfang te zyn,groe- Kokin*
jende op zyn meeft tot de thien voeten, Struik*
en meeft maar drie ö f vier voet hoog, een
hand breed, en twee o f drie vingers dik.
Daar komen mede thien oftwaalf Vrugten
, byna als Piejfang - Vrugtjens, aan.
De bladen dienen den Inlander dagelyks
tot Tafel-lakens, gelyk de bladeren van
de Plant Rihud^ om allerley koft, Vrug- De
ten, enz. toe te dekken, alzoo zy fty- Rikud*
ver zyn, als de Kokin-bladeren. Van de- Plant*
zc Rihud (zynde mede een baftaard-zoört
t^an Piejfang) heeft men twee ofdrie by-
zondere zoorten , het Roode, het Witte
, en ’t ruwe o f Hairige, hebbende
bladeren van twee voet lang, en zeven
o f acht duim breed.
W y vertoonen de laatfte zoort van
Rihud afgeteckend op N°. XCIII.
De bladeren van deze Plant dienen
den Inlander tot Servetten, voor al die
van de eerfte en tweede zoort. Ook dienen
zy hen töt Tabaks-Pypen , om ’er
hannen Tabak in te rollen.
Onder de GcwaiTchen, zeer nut in de
huishouding, is een van de voomaarnfte
de Galanga, van welke men twee zoorten
heeft, de groote , en de kleine.
De groote werd anders gemeenelyk DcLan-
Lanquas genaamd. Het is een Plant, 4uai-
die zeven o f acht voeten hoog groeid
met veel lange ronde en ftyve fteelen ’
die
die üit deszelfs fpeceryagtige wortel op-
fchieten.
Daar is nög een kleine zoort van 3 vallende
in allen deele kleiner, hoewel zy
anders de voorige gelyk is.
Men gebruikt deze fpeceryagtige wortel,
voor al de groote zoörte 3 hier by ’t
maken van de Bacajfam (zynde eenige
Mofleltjes in de Azyn gelegt) ook werd
Zy wel droog gegeten, om een goeden
aaem te kiygen, en-is, met Wyn inge-
nomen, goed tegen alle Buik-pyn.
W y geven een aftcekening van de
groote zoort van'Lanquas op N°. XGIV.
De Lam- De Lämpoejang-plant gelykt zeer wel
poejang. na de Lanquas, en voor al de kleine,
hoewel zy in fmaak en kragt zeer veel j
daar van verfehild. Zy heeft mede een
groote, en kleine zoort.
W y vertoonen een afteekening van de
eerfte, op N<>. X C V .
\ De Worte! is een weinig kleiner als de
Lanquas-wortel, gelykende zeer wel na
de groote Gember^is fpeceryagtig van reuk,
en van fmaak byna even eens als de zel-1
ve.
De jonge bladeren van dit Gewafch
, dienen tot fpys , en werden by Vifch ge-
kookt. De vsrfche wortels legt men in
peekel met andere Atsjaar in.
Zy heeft haar gebruik meeft in de Ge-
nees-kunde: wänt met Bangle, Gember,
en meer andere wortels gewreven , of
‘ % gekaauwd, werd zy tegen Buik-pyn, ’t
zelve daar op fprou wende, gebruikt.
Deze-wortel, voor al de kleine zoort,
heeft een eigenfehap, om een wond van
’t fpatten-vergift, jaren na dat zy gene-
zen is, weer levendig te maken, en op
nieuw daar pyn te verwekken. De raau-
we kleine Lampoejang-korls, met zop gewreven
, en ingenomen verfterken de
Maage, dienende verder, als de groote,
6fdä- tegen Buik-pyn.
morn. Wat Cardamom is , weten de meefte'
menfehen nu a l, en voomamelyk de Krui-
den-kenners. Het is een Gewafch van
ftruik zeer wel na de Lampoejang , doch
van bladeren beter na de Lanquas ge'ly-*
kende,gevende in ’t derde jaar Vrugten,
te weten, de kleine ronde Cardamom, die
lieffelyker dan dö driekantige Ceylonfe,
ook beter als de läng wer pige Javaanfche is.
Men eet deze Vrugt veel by Pinang, om
Bangle, een lieffelyken adem te hebben.
De Bangle is een Gewafch, dat zeer
wel na de gioote Gember gelykt, hoewel
’t in allen deele grooter is ,00k in fmaak,
verwe, en reük, veel daar van ver-
fchild. Het groeid vier en meer voe- .
ten hoog, en«de wortel zelfsgelykt zeer
wel na de Curcuma, en groeid in dikte
als de Lanquas.
Men rekend deze wortel onder ¿(¿ Medtcinale
Speceryen , werdende zeer veel
met Lampoejang, Gember, en Tsjongkor$
tot ’t maken van Inlandfche Dranken te
zamen gevoegd , en meeft tegen Winden,
Kolyk, en meer andere quälen, gebruikt.
Van deze Struik , en meer andere
van deze zoorten, werd een heerly-
ke Olie getrokken, die tegen veel quaa-
len zeer goed is. Daar is nqg cen by-
zonddr Malakfe zoort, diens fchalen van
de Vrugten dienen-om de kleederen en ’t
hair te waflehen, en om ’er een fterkfe
geur äan te geven. S : Gember’.
De Gember is mede een ftruik en wortel,'
die hier groeid, zoo de groote, als
de kleine zoort. Deszelfs ftruik gelykt
zeer wel na die van de Bange.
Men ziet deze Plant door de Heer «
Nieuwhof fol. 120., afgebeeld.
De groote zoort heeft weer twee zoorten,
de Witte, o f de Roode.
Zy werd hier gebruikt om Atsjaar te
maken, daar Zy, groen zynde, by ge-
daan, gelyk‘zy ook', om eetens-luft te
verwekken, gebruikt werd. Ook werd
zy zeer veel gcconfyt,en.ook welverfch
tegen een verilymdc en verkoude Maage
ingenomen.
Deze is byde Inlandzc Genees-kundi-
ge Vrouwen en Mannen van een zeer
groot gebruik. - s ; Hali* Pa-
Daar is nog een Zoort van kleine Gern- di.
beri de Halia Padi genaamd, van welke
wy op N 6. X C V I. een afteekening geven.
Deze gebruikt men nooit in de fpyze,
om dat zy veel te heet vandmaak is, doch
werd meeft in allerley Inlandfche Dranken
gemengt, en tegen Veel quaalen ge-
geven , wekkende de kragten van alle
ändere genees -middelen byzonder wel op; KocningJ
De Koening, anders ook wel Curcuma, -
en by de Kruid-kennefs Crocus Indiens ,
o f Indiaanfihe Sajfraan, genaamd, gelykt
van wortel zeer wel na de Gember 5 maar
van bladeren meer na de Lanquas, en
lampoejang. Men heeft een groote, een
kleine, en een wilde zoort ’er van.
DcZe wortel werd tot de fpyze in allerley
zoppen en faucen (voor al in de
JCerri’s) en ook veSl in de Genees-kunde
gebruikt, byzonder tegen een verftopte
Lever, Kortenadem,Geel-zugt, en hon-
derd andere quaälen. Ook beftryken de
Inlanders nu en dan haar geheel lichaam
hier mede, om by heete dagen zieh te
verkoelen. Ook wryven zy ’er de Tsjam-
pacca en Manoor-bloern Wel onder,om die
tegen Koortzcn, een heete Lever, en
diergelyke ziekte ,te gebruiken, noemen-
de deze zälve dan Bobori 5 hoewel zy hare
Bobori's oo]t wel van andere welrie-
kende Zaaden, Wortels , en Bladeren,
maaken.
Zerumbed, by den Inlander Tammon Zernag
Hh 5 ge- Mj