Belchryving der HEESTERS, PLANTEN
5 » « *
Tabak,
ftruik.
or
ang.
om ’er deze Verw uit te trekken. Zy
w zeer wel in de Hortus Malabaricus in ’t
I. Deel Fig. 5-4. onder de naam van Anneri
verbeeld, ...
Hier groeid ook 'Tabak; docli zy valt
Zoo goed niet, als de Weß-Indifche, dienende
^Jlcen tot gebruik van den . Inländer,
en in ’t geheel voor geen Neder¡anders.
Een voornaarn Gewafch is de Ananas-
De Kn*-ßruik, waar aan een van de befte en zap-
pigfte Indiaanfcbe Vrugten wafcht, die
ik k©nne.. W y zouden die können vertoonen,
doch doen, het niet, 'om dat
het al door de Hr Niewbof. fQl. 148. en
oök door de Hr. van Rhede in de Hortus
Malabaricus Part. II. M 148. als ook
door de Hr, Commelyn in ’t I. Deel van
de Hortus Medicus Amßelodamenßs cap.
lv i i . fol. i op. zeer wel gedaan is. Waar
uit men klaar genoeg ’t uiterlyk fatzoen
van de V ru g t, en ook van de Struik ,
• daar zy aan groeid, zien kan.
Na dat men de .buiten.-fchubben van
¿ f / y pe Vrugt ’er af gedaan heeft,
f y« de Vrugt nog van gropte als een
klein Cafuwaris-ey , waar van men dan
verscheide fcHyven fnyd, yder een pink
dik, en drie ofvicr duim in de middcllyn
haiende , welke men met wat zout
beiprengd, en in wat water legt, gelyk
men ’er ook de korls uit doet, om het
brandige daar van weg te nemen, en,dan
gegeten, is ,’ta l Wynin demond, wat
men aan die fchoone Vrugt proefds maar
men moet ’er niet te veel van neemen, zyn-
de het een fterk man, die.'’er een opee-
ten kanj doch ik heb nooit meerals drie
o f vier frieden, o f ichyven ’er van gegeten
j hoewelik my gewcld doen moeft
om ’er uit te Scheiden. Het is e6n zeer
verhütende Vrugt, en die Blped-vinneh,
en puiften o f zweeren onderworpen is,
nioec’er niet veel van gebruiken. Zykan
niet boven vyf o f zes dagen duuren.
Deze Vrugt, nog onryp, werd tegen
de Buik-wormen, en zelf tot het afzet-
ten van de Vrugt, van zommige onvoor-
zigtige Inlandfche Vrouwen' gebruikt.
Het Sajor- Bäjang-Kruid, waar van men
verfche, tamme. en/wilde xoortch heeft is
by den Inlander, cn voor al ook by de
Nederlanders 9 van *t zelve gebruik, als by
ons de Spenagie. Zy valt ’er wit, roöd ,
en ,00k met vlekken. Men gebruikt bei- 1
de de bladeren en fteelen tot dir Moes
qn men maakt van de tamme ook wel een
2001t van Salade. De wilde, fchoon be-
ter van iinaak, dan de tamme, werd weinig
gebruikt, om dat zy wat doornag-
: i ; . 1
Daar is een zoort, die men Bajang Ca-
poecetinoemd, gevende een fchoone groote
roode Bloem, anders de Amarant hu s
befte is. Men heeft ’er meer van deze
zoorte 5 doch die dienen al mede tot fleg-
te Moes-kruiden.
. Onder de Struiken is hier mede de Fo/f-
i i Fokti'ßruik, groeyende in de gedaante DeFokkl
van een Boomtjen, dat drie voet hoogF<*ki.
werd, weinig en krom van takken, waar
aan Vrugten als kleine Konkommers komen.
Men heeft ’er mede verfcheide zoorten
Witte, Roode, enz. van, welke de Roode
zoort Vrugten van vier o f vyfduim lang
geeft, dienende den Inlander, na dat zy
gekookt is, tot een Hegte laffe fpyze j hoe-
wel ons volk die met Wy n en zuiker nog al
lekker te weet ftooven. Behalven de tarn-
.mezoorten, zyn’er ook nogeenigew/V^.
De Dutt er, of Dutroa-ftruik, valt hier
mede. W y vertoonen de Roode zoorfcDutroaof
van dit Gewafch , met deszelfs Vrugt, Putter,
op N°. C ., en de andere ziet men nü en
dan wel by de Apothekers , en JVondbeer
lers in pptten op de venfters ftaan.
Daar is een Witte, Zwarte,, en Roode
zoort, van welke de eerfte de gemeen-
fte, en.de grootfte van ftruik en bladeren
is,
Dit Kruid maakt de menfeheh dolzin-
nig, en de mans als blind. Wanneer’er
een pol by hunne wyven is, doenzy niet
als lacchen, zynde buiten hun verftand,
en daar niets van wetende, na dat zy weer
tot zieh zelven gekomen zyn. Zekere
Vrouwen weten dit zoo te bereide/i,'dat
het een heele,of hälve dag, ja maar ee-
nige uuren duurd.
De Fsjili, o f Ritsjens-firuik , is hier
mede, en men heeft ’er driederley zoor- Tsjili,
ten van, een groote Roode , een kleine
Roode, en de kleine Geele , die yder
weer hare onder-zoorten hebben.
Deze groote o f Roode Vrugt (die
wel by de Apothekers opde venfters ftaat)
werd als Peper in alle Inlandze faucen gebruikt
, overtreffende in fterkheid van
lmaak en hitte de zelve. Het is een vaft
middel, dat altyd by de AmbonfchePapedo
en in alle Atsjaar gebruikt werd.
Men heeft hier pok een Struik,die een
roode fmye Bloem uitleverd , Bnnga BoenSa
IVailoe Kitsjil, aide Heine Tyd-bloem Waftoe
naamdjom dat .zy mede tegen denavond Ki“jil-
open gaat, gevende onder den Inlander
geen ander gebruik.
I; De Lacca Kitsjil, olte kleine Lacca is
een fhaye Plant, die hier mede als een Lacca
klein boomtje, ter höogte van twee voe- Kitsjil.
ten groeid. Men heeft ’er een Roode
Purpre, en Witte zoort van.
De twee eerfte zoorten geven fraaye
roode Bloemen, en de laatfte witte, om
welke zy me.eft aangequeekt werden. Men
kan met dit blad het zelve doen, ’t geen
men met de Alcqnna doet, hebbendc daar-
en-boyeti
En GEWASSEN Vati AMBOIN’ À.
)-cA feri-boveri een groot gebruik in de Genees-
Baroe
Tsjina.
kunde tot het genezen van wonden. De
rype Vrugten aangetaftjen watt’zamen-
gedrukt, fpringen ymand in dfe händjby-
na als ’t kruidjej Indyapära; o f Roer my
niet.
Seroene. • De Seroene-plant j hier uit China gd-
bragtjheeft mede twee zoorten*deGee-
lc eri de Witte j van welke de laatfte wel
twee,groote voeten j en de ändere niäar
anderhalve voet hoog groeid , hebbende
' een reuk j als de Camillen , en gevende
een Bloem, die; in grdöte eil gedaäntc
van de Gouds-bloem niet veel verichild*
om welke zy voornatrlelyk in potten, en
in de Tuinen, en vöor al vän de Qhinee-
zen * aangequeekt werd, die ’er een groo-
te eere in ftellen, om de grootfte Blödmen
van die zoort tc vertoonen, dät zy
door zekere konft al vry väft weteii te
weeg tc brengen, en die zoö groot äU
een Dukatpn, daar zy anders maar hälf
zoo groot is, te maken. Ook hebben de
Ghineezen in haar. Land hier nog een vier-
de zoort van,1 die grääuwe, en graauw-
agtige Bloemen geeft.
De Chineefche Baroe, o f etint'el-ßruik ,
is een by» zoort van de Seroene j doch geeft
geen Bloemen.
De SoelaßrStruik y een zödrt vän Ba-
ßlicum, heeft daar ’t zelve gebruik* gelyk
by ons de Dragon, zynde van een en
de zelve fmaak.
• Men heeft een tamme, en een wilde
fcoört} die al weder onder-zoorten hebben
,W
y vertoonen de kleine tamme zoort
op No. CI., die even eens als Btuiti-hei-
hg, o f Mentha * fmaakt.
Het diend tot toekruid op SaladS, en
werd ook by Vifch dn vleefch gekookt,
doch däar is eert zwarte zoort, die alleen
in de Genees-kunde, tegen de quade
Lucht, Buik-pyn , Winden, enz. gebruikt
werdv
De wilde Soelaß ¿et mdn raauw inet
Bacajfam, eri .ook met Boböto.
De Comangi is mede een zoort van Söe-
laßi, die gelyk de kleine Soelaß (zynde
even eens als onze Bruin-heilig) als toekruid
op de Salade gebruikt werd.
Porcelyn valt hier mede, en, werd van
den Inlander Gelang genaamd. Men heeft
’er verfcheide Land- eri ook Strand- df
Zee-zoorten van, dienende tot Moes- en
ook tot toekruid op Salade, ook mäalct
men Wel een Salade van de zelve, die zeer
gezond en verkoelende is. I Het Miga-Miga-kruid legt de Inländer
(die veel van een goede reuk houd)
geerne by zyn kleederen} en de wortels,
by Vleefch ofHoendercn gekookt,hebben
de de fmaak van Pieterceli.
De Djintan Soa , een zoort van Ja-
III. D e e l ,
Gelang.
MigaMi-
ga.
Djintan
Soa.
vaahfehe Comyn , of Kerwei, vält hier
mede, dienende in deze en gene fpyzeri
oni ’er een Jekkere gèur aan te geven;
Het werd ook nu en dan in Bróòd, behalven
dat het inde Gèriees-kuride tegen
Winden, Buik-pyn,enz. gebriiiktwerd.
De Lidah Boaja * o f KaymansrTong , «
zynde een zoort van de Indtfche Aloe- oa^'
Plant, iS een laage ftruik, diens zap haar
gebruik meeft in de Genees-kunde tegeri
een benaauwde Borft heeft. Het zap
met Kalk gemengd, geeft eèri heeHyke
tras * om ièts te metzelen;
. Dè Struik Xtjakar-Bebec^ ö f de EMen*- Tsjakar-
pooti heeft een groot gebruik in dè Gè- e ec*
nees - künde’ , zyridè zeer verkoelende.
De Bladen zyn een goed- middel tegeri
Hoofd-pyn j en ’t zap gedforiken,' is zeer
verquikkehde ,! eri goed tegeri de heeté
Koortzen.
• -W,y‘vertoonen deze Struik, met haar
Bloerri* op N°. CIL
, Onder dé Moes-krüideri héèft meri ^ahoa .
hier mede een Gewafch, Dahon AJam
Kitsjil, öf ’r klein Suur-blad genäarnd ,
dienendè den Inlander j‘ Om céri rynfche
fmaak in hare faucen ovér Vifch te geven
, behalven dat het zap ook goed iü ■
om zuiver tänd-vleefch te maken, en ,
met water gemengd, helderd dät ’t ge-
zicht op.
Wy veitoönen ¿en zoört van deze' Dahon
Afam op N°. CIII. met häre fräayc ' .
bloemtjens.
De Kèring KéHngan, dt ’t Ratel-kruidi, Kering
is een Struik, dreris Bloemen, Zäaden,.KeriDgaDj
Bladen , en Worte!, VerfChéidenerley
gebruiken hebhen. De Bloemen werden
gekookt, en als een Moes gegeten. De/
Zaaden, met Pinang gegeten, heldereri
de ftem op. De Wortei met Boontjes
gekookt, voör al vari ’t breéd-bl'àdìge
( alzoo ’er verfcheide zoorten ^an zyn )
dryft de Ambonfche pokken uit, DeSchors
wefd ook wel tot Gareft van Netten gebruikt.
Eft de Wortei vart ’t groote
ffcremd het Bloed-fpuwen.
. De Sajor Mamma (wàat van verfchei-: Sajor
de zoorten , als;de Witte , en Röode, Mamriri?
zyn) dienert den Inlander als dè Mößaärd-
bladeren, om doof hare fcheiphéid etens-
luft te tferwekkeü. Men maakt’er, nä
dat zy een' weinig geköökt is *■ oök wel
Salade,' en Atsjaat van.
Het blad is goed tegen d& Höofd-pyn,
uit kotrde vefo'orzaakt.
Men heeft ook de Moßaart-plant, zoo Saiäwi
die hier valt, als de Chineeßhe. De laat-* Tsjina,'
fte is èert fchoone breede plant, hebben^
de bladeren, Wel den vo'et lang, en een
hand breed, vóov rond* en agter imal,
waar aan een fteel körnt met geele Bloemen
en Zaaden. De bladen werden gekookt,
en als Kool gegeten- '
I i ¡H l :