Ööft gefielt is. De Gemeinte .onder hen
is niet in llaat om de Arabifche letter te
lezen of te fc]iryyeij8 en djerhalven yye-
ten zy van' den Cofkän,' o f hün W etböel? ,
en des zelfs inhoud , niet anders , dan
*t geen de Priefters en Moorfche Paapen
hen daar van zeggen , die in ’t lezen en
fchryven van die letter alleen ervgaren, en
’er ook maar zeer weinig zyn.
Het grootlle deel van hunnen Gods-
dienft beftont toen in ’t doenyän gebeden
vyfinaaldesdaags, ’tzy in hunne Maffigit
( eigentlyk de Mesdjid genaamt) o f tein-
pel, ’t z y ook wel elders , in welke zy
niet gewoon waren te komen, ten zy fy
haare voeteumet water,’t geen daar ontrent
gemeenelyk in een aarde watervat ftaat,
eerft gewaffchen en zieh gereinigt heb-
ben. Tot ’t zamenroepen der Gemeinte
gebruikten zy zekere groote ftaande of
ook wel hangende trommeis , o f groote
kopere Gongen.
Zy maakten ook groot werk van hunne
Vaften in de maand Ramalaan, een gan-
fche maand lang van zon’s op tot des zelfs
nedergang waar te nemenj maar ’s nachts
fmulden zy dan helder.
Hun geloove was regt een geloove,
als dat der meefte Paniften, diegeruft zyn,
op ’t geen de Priefters , of , zoo als zy
’tnoemen, de H. Kerk gelooft, en zoo
flont ’et hier mede met hen.
Na de komil der Nederlanders is deze
Godsdienit, gelyk ook de ganfehe Ban
daneeiche natie , door ’t fwaard des oor-
logs, doch meeft door hunne onverzette-
lyke hardnekkigheid, uit deze gänfehe
Landvoogdy zoodanig verdreven, dat
men ’er nu befwaarlyk een Moor , of
Mohhammedaam vinden zou.
Eer men hier egter Predikanten na toe
zont, heeft men zieh in de eerfte tyden
maar van Krankbezoekers bedient.
Om nogtans n?t te können zien , hoe
het hier van den beginne af met de Kerke
gegaan heeft , zullen wy het zelve voh-
gens de jaaren , zoo als de zaaken hier
inalkanderen volgen, opgeven.
. In ’t jaar 1 62. i.
Den z8ft?n O&ober wiert in Kerken-
raade op Batavia yoorgeflagen 5 om Cajpar
Stevenszoon WUtens, die, in ’tjaar iö if .
met het fchip Terveere uitgevaaren, door
de Gedeputeerden van ’t Claffis van Wal-
cheren in Odober 1610. flerk aanbevolen
was, na Banda, aangezien hy reeds op
Poelo Ay gelegen had, als Predikant te
zenden, waar toe hem 8 dagen tyd, om
zieh te bedenken , gegeven zyn , doch
hy weigerde d it , en ging na ’t, Vader-
land.
Den 15den November bleek, dat Henrik
•van Soefi toen op Poelo Ay lag, zonder dat
blykt,of hy Proponent,of Krankbezoeker,
hoewel ’t laatfle het waarfchynelykft was.
Qok blykt by dit zelve beüuit,- dat 43p
Neira t,o.en lag deKrankbezoeker JVmer
Melcbiörszoony en op LopjWv
Paauwj die ih ’tjaar 1622. met D. Hut-
febos, zoo als zy_den inhaip van Amboina
inliepen, verdronk. ‘
In ’t jaar 1 6 z f .
. Quam als eerfte Predicant hier D. An- ~
tortiüs Dhiks. * Ook lag in dit jaar op ‘
Poelo Ay de Krankbezoeker Adriaan de
Kaarfemaaker , eri op Röfingein zou ’er
ook een gelegt worden.
Hier was nu oök een fchoole onder op*
zigt van N . Viäorr
•• kVouter Melchiorszoon verfcheen dit jaar
uit Banda op Bataviä, zonder dat blykt,
of hy-Proponent, 'dan ö f hy nog Krankbezoeker
was, des zou min qa de ftaat def
Kerke alhier 3 als mede na Viffor's l'chopl,
en na de zaaken, den" Landvoogt JVtllem
Janszoon betreffende, verneinen.
D. Cafpar Stevenszoon, den zoden November
by de Hooge Regering van Indien ^tc*
goedgekeurt, omherwaarts als Predikant VCnaoon'
te gaan, vertrok van Batavia.
In ü jaar - 1 6 2,6.
.. D..Stevenszoon quam-hier in ’t begin
dezes jaars. - _•
D.e Krankbezoeker. de Kaarfemaaker ver»
tjok van hier na-Bät^via, van waar den
November Gerrit Gmitzoon in zyn
plaats„herwaarts gezonden js.
1 6 2 p .
In dit jaar fchynt D. Diriks , die op
Lonthoir gelegen had, overleden te zyn ,
en ook: D. Stevenszoon:
Die van Banda hadden gefchreven na
Batavia, dat die van Key en Aroe om een
Chfifteri-Leeraar verzogt hadden -x doch
men had daar goedgevonden eerft te verneinen,
hoe zy met den Krankbezoeker
Jan van Heusden, reets derwaarts gezonden,
gehandelt hadden.
D. Michael Clarenbeek verfcheen hier in n n .
Fehruari ,^ ca is geplaatft-op Lonthpirs « ¿ iS
doen van D. IVtltenSy die op Neira lag,
liep hier een quaad gerügt.
1 & 3 o. •
In dit jaar is de Krankbezoeker ^ »
Pieterszoon herwaarts gezonden , ep in
Mey de Lonthoirze Krankbezoeker Jan,
van Heusden van hier na Batavia vertrok- ‘
ken, daar hy den 6den Juni in deVergade-
ring verfcheen, gevende bericht, dat de
Landvoogt, de Heer Quiryn van Raam-
bürg |, den Kerkenraad alhier had willen
opdringen, om twee Politique Commiffä-
riften in haare Vergadering te ontftingen,
dat de zelve geweigert , en hy dagr op
den Kerkenraad verboden had Vergadering
te houden , hoewel zy egter , tot
zyn vertrek toe , haare Vergaderingen.
(doch voor een körten tyd) vervolgt
hadden. Ook had die Heer den Kerken-’
raad opgelegt, om,, by forme van d wang ,
haare
'haare Kerkelyke brieven aanhem te moe-
ten overleveren, om die zelfs na Batavia
te zenden. Doch de Kerkenraad' had
gezegt hier over met andere Kerken eerft
- -te willen faädplegen. Dus wiert hen
;’t vergaderen niet alleen verboden > maar
ook lang geftremt.
D. Hol-' D- Guilielmus Holtenus was in ’t begin
tenus. dezes jaars hier ook verfchenen.
Den i6den December had D. Heurnius
■'(diens tyd uit was) op Batavia verzogt,
om na Key, Aroe, Timbr en Solor te
gaan, zonder dat dit egter voortgang had.
In ’t jaar 1 6 3 1.
D hier gekomen D. Gysbert BafiiaansaapCTnnn
rzoon, die 11a Batavia ging, in ’tjaar 1632. :
fweerquam , en toen op Lonthoir “in de
plaats van D. Clarenbeek ( die na Poelo Ay
ging, en den I7den December ’er ftierf)
gelegt is.
tn ’t jaar 1 6 3 3* >
Den ipden"Maart ftierf hier Gysbert
Bafiiaanszoon , Predikant op Lonthoir,
-ook vertrok van hier met ’t fohip de
Goude Leeuw na Batavia de Krankbezoeker
Hans Britszen, en den 3den November
zou van daar herwaarts komen
de Krankbezoeker Cornelis Corneliszoon van
-Haarlem.
In ’t jaar 1 6 34. \ .> ,
Den 5^'" Odtoher verzogt de Krank-
-bezoeker Cornelis, Dirkzoon Heemfiede. op
Batavia, omherwaarts gezonden te worden,
’t geen hem is toegeftaan. ,
- D. Holtenus -was in September van hier
na Batavia vertrokken, en den 12den. Odto-
ber daar gekomen •, waar tegen in dit
zelve jaar weer hier in Auguftus uit'Am-
D.Hecm- boina gekomen was D. Joannes Heemfiede
ftede. . van Rotterdam , die den 27ftc“ dito op
Neira, gelyk de ProponentdD. Henrik
D. YQTA-:P°ntkafen op Poelo Ay , geplaatft- was,
käfen. zonder dat van dien laatften blykt j wan-
neer, o f van waar, ,hy hier gekomen,zy.
• Antoni Antoniszoon van Utrecht, Krank>-
bezoeker lag op Wayer, en Pieter Jans-
■zoon van Groningen (die om zyne ver-
loffing verzogt) lag op Gelamme , en
N . Outermans, mede Krankbezoeker, op
Lonthoir.
Staat de- G°k berigte D. Holtenus nog verder
aer Kerk op Batavia, dat in de eilanden van Banda
in’tjaar-toen waren föo Inlandfche , . en 600
IÖ34- Duitfche Chriftenen, de kinderen en lyf-
eigenen mede gerekent, als mede 70 Le-
'dematen , en dat’er y fchoolen'aldaar,
teweten, op Neira een met 30 , öp Lonthoir
een met yo, op Poelo Ay een met
y o , op Wayer een met i<5 , en op Ce-
lamme een met iö fchoölkinderen waren,
; die te zamen 16z uitmaakten om welke
te betervoort te zetten, zy om 2Neder-
duitfehe , . en om 3 Inlandfche Meefters
verzogten, gelyk ook om nog eep Predikant,
en een Krankbezoeker«
In ’t jiaar 1 6 2 f . .
Is hier met ’tichip den Arent gekömep D. Ver-
D. Antonius Verbagen, van Utrecht, enhaSen*
in D. Clarenbeeks plaats.pp Poelo Ay ge«
legt. I W Bk
De. Heer Pfefident , .Cornelis Acoley^
in September 1634. aan den Opperland-
voogt om een ftigtelyk Predikant, om na .
Key en Aroe te gaan , jgefejhreven heb-
bende , quam nu dit jaar ten : dien ;einde
herwaarts D* Jan Jänszponi firifirius^P'
van Enkhuizen, die voor eerli op Poelon^Kf^en
A y , gelyk D. Verhagen nu op Lonthpi|-Aroe in
geplaatft was , aangezien hy eerft den ’cjaar
ipden December na de Z. Öofter - eilan- l63i*
den, Key en Aroe is gegaan , om daar
met een Adfiftent, 4Îoldaten en 2 fchool^*
meefters eenigen tya te leggen j in welke
maand hier op.Neira ook de Ofängkaya
van Key xNarraringi^ gedoopt, en Joßpnes
genaamt is. Ook verzogten zy van hier r ;
om een Predikant en eenICrankbezoeker,
om D. Heemfiede, en den Krankbezoeker
Antoni Antoniszoon, te verloflèm
En eindelyk droeg de Bandafche Ker*
kenraad PifPontkafen^ nu nog als Propor
nent op Poelo Ay leggende, .aan die van
Batavia voor, om hem, als ¡zynde in de
Maleitfche taal ervaaren , tot Predikant
te vorderen.
_ In ’t jaar 1 6 $ 6 ..
Den ztfiy? Januari ftierf D. Joannes
Heemfiede!s vrouw , die den i i dfn September
weer’ troude met Zara jansze Roryk-
fen, eeq van.de zes Compagnies dochters
in ’t jaar, l<$ 30. hier, in Banda yan Batavia
gekomen. in
D. Abraham Ruteau, Proponent, zou
in Februari na Banda gaan, öm D. Pont-
kafen, Zoo hy na BataVia quam , te ver-1
lofîèn, en den dienft op Poelo Ay waar t,e
nemen 5 gelyk hy , en de Krankbezoeker
Großjfart qok den 2y^cn Juni daar weer
in Vergadering veifchenen,. getuigende,
| dat zy, .in1 Banda noit; voor-den Kerkenraad
geroepen, en in ’teprft zeer vreemt
van den Landvoogt, de üc&r Acoley ^ be-
jegend waren.
By fchryvens van D< Priferius van den Daar »t
27ftcn Mey dezes jaars uit Key aart de Heer zieh liegt
Landvoogt Acoley bleek, dat hy daar nog opdede.
niets opgedaan, maar zeer dikwils gevaar
van zyn leven geloopen, en dat hy geen
hoope ter wereld had , van hier eenige
vrugt te zullen doen. Hy quam derhalven
van daar , doch wiert in Auguftus door
die vanNoeffaLaeot, voor ’t dorp Amet d00r |ä
genomen, enisdaar na in Amboina geko- Noefla-
men. Ook verzogten de Bandafche Bro^- lauwers
ders aan diè van Batavia, dat D. Pontkafen Sevanoen
daar by hen tot Predikant mögt gevordert, ^ nomen
en ten dien einde onderzogt worden«
Zy maakten ook bekent, dat D. Ver-
hagen den pde“ September op Lonthoir
overledeij, en het dierhalven noödig was,
O 2 dat