d e r d e h o o f d s t u k .
T V Speceryagtige Boomen. Ip' Poil'pelmorS'booin De Cimnr. '/
Suure Limoenen. Lemoen Martyn LemoeiTr pcl' fâË ÊM* ZMr“ » s»S
hioen Papedo. L em o S S c » !™ ^ , ° Lemoen Porot. Le-
Goud Limoen. Lemoen Hitam -Of
De Granaat-boom. De Bidara-boom /), T í i Í j ''“ “ n. De Citroen-boom.
boom. De groote Cajoe-Poeteh-boom nT -0 'Trommelftokfiheide
zodrlen des zelf s. De Soelamoe of "u .C“Joe-p°«eh-boom. Ver-
De Camelan , of Molukze Anys boni. ■ S h É N ® * » ’ Sofoot-boom.
De K o n in g s - k g e l .D e r Ä S “ ' n f V l ^ S i 00?-- , NageUoom.
gen mier de zelne. Inftruaie voor de ? .Nagel. Vordere ammerkmtc
ontfangen. De Noöten-Mufchaat-boom « /." r ” ’ r / * i - Naí e,en
De P a iaVamb ar . IW H I Noor. Dr Dieven-Noot. ítK o n in in .N m f V / JNoot. Dr Domme’s-
P R e d e n d e r k o t e n , Ö S S “ '
Zte Spéceryçigtige Boomen.
|Stpl®ece! ry- Boomen.D IDs vene riti vàri die Boomen
gefpróoken hebbende , die
Vrugten, ’t zy tot vocdzel,
ipys , en lekkernye , ’t zy
ook wel tot drank , uitleve-
ìen, zoo zullen wy , om ons beftek te
volgen, nu tot die Boomen, die o f een
Speceryagtige geur, öfte Glie , in zieh
hebben, en van zieh vedpreiden, o í die
vöor de fechte Specèry-bòbinerT beitend
zyn, overgaän.
Zommige van dezé Boomen leve-
ren ook ongemeene lékkeré, en zelf
van de allerbefte zoórtén Van Vrugten
mtv en andere geven wel mede Vrugten ;
dog die men voor geen lekkerny eeten
kan, hoewel zy heerlyk van geur,
ongemeen van kragt, nuttigheid, en wer-
kmg in de Gene es-künde zyn.
De Pom- \ Odder deze geven Wy de eerfte plaats
C ™ S” áan den PompeImoes-boom, zyndeeen ma- I
trge hööge Bööin, ván eenredelykedik-
t e , digt donker-groen, en glad van blad;
dat aan de jonge -Boomen wel zes o f ze-
ven duim lang is , hebbende aan zyn ag-
ter-deel ajs hd& een klein rond gekloofd
bJaadje, en ook by -yder blad -ter plaatze
datir dat bfegind, cen döorri, die wel een
hd vän den vingèr lang is. D o g hoe de
"?P®®d_üíeer vefpiidérén, hoe die ook
mmäfer,' eh'korter werden.r.
heéft in Oktober aan de zelve een
Ichoone Witte , zeer „geürige bloeflem 1
troswyze, beftaande iñ bloemen van vier,
cn ook wel vy f langwerpige dikke ag-
teroyergebogene blaadjes.
Hiervan komt met ’er. tyd in April 9 ¡
I ° f Ü I ’ gemeenelyk als
een Mans hooö.van groote, wat plat
| en zeer -3ik van fchü , welke van buL
I f“ gcelagug, en van binnen wit gelyk
in alle de Lmoenen , dog wel een
duim dik, drong, voos, en als wat wol-
agtig is. _ , |
Opfer deze fcbil vertoond zieh een
heerlyke Vrugt , beftaande . in v y f o f
zes itukken, die inen van een fcheiden
I PfNl ß y zy door eenige vliezen ge-
fcheiden zyn , byna op de zelve wyze
als de Cbineefibe , o f de Oranje,
j rfkMfey en ¡andere 4fpeUn. In deze
deeltjeus ziet men een merg, beftaan-
de als in lange korlen, in zommige pur-
peragtig, en in andere zoorten wit zynde
, waar van de eerfte wat-rynfchagtig,
dog de laatfte wel de zoetfte-, heSlyk
I ft 2 Seuf> vo1 zaPi en van de
lekkerfte Wyn niet verfchillende zyn
Van de zelve eet men alles op-, uitgenomen
datinyder-afgezonderdfchyfie twee
o f dne geele platte--kleine korlen leg-
' g cn r als een Pifiacbe van grooite, dienende
, om die v mgc weer voört te
planten , en men ziet van'deze Vrugten
{verfcheide aan een tak byeen hangen.
Men heeft van de zelve ook vafchei-
dc zoorten* want buiten de twee gemcl-
de, te weten, die van binnen wit , en
die purperrood -zyn , heeft men nog
| een. derde zoort, die van binnen ook
Wit, maar van .grootte als -een kleine
; Ichootel jj waar van de. fchil -ongemeen
dik, gelyk ook deze Vrugt hier te Lande
wel bekend, en nu en dan uit Ve/l.
Indien hvergekomen is.
Het is een byzonder lekkere, zeerver-
frif-
De groo-
• tc zoete
Limoen-
boom.
Verfchei-
de andere
zoorten
van Soete
Appelen,
of Limoenen.
De gemeene
Chineefe
AppeL
De Ton-
kinfe Appel
"ïriflehende en gezonde V ru g t, die geen
ander gebruik heeft, als om ze uit de
hand te eeten, waarom zy ook wel tot
een na-geregt gebruikr werd.
De Boomèn geven ook cen zeer aan-
gename lommer*,' alzoo zy donker en
dicht van blad zyn , uit welke bladeren
oök een heerlyke Olie getrokken werd.
Onder alle ae zoorten van Limoen-boo-
men kenne ik ’er geen, zoo hoog van
ftam en kruiri, als de groote Zoete Limoen-
boom, diens Vrugt men ook wel een zoete
Appel noemd.
Deze heeft mede eénigè, hoewel maar
weinig doornen, zynde in zyn blad de
voorige Boom niet zeer ongelyk, alzoo
die v y f o f zes duim lang, en óntrent een
kleine hand breed, wat fcherp, ids van
eenige tandjes vooraan, cn mede van zoo
,een Jclein Jblaadjc agteraan .(dat in alle
de Limoeti-boomen gemeçn is) voorzien
zyn.
Dc bloeflem van dèzèn Boom is mede
w i t , hebbende v yf agterover-gebogene
blaadjes, zynde in grootte de naafte aan
die van.de Pompelmoes.
Dcze geeft ecn fchoone groote rond-
geknobbelde. Vrugt , w e f twee vui-
ften groot , met een groen-geelagtige
fchil vol knobbels, die wel ‘ cen pink
-dik is , onder welke zieh de rechte
ecoete Appel, mede in verfchcide afgezon-
derde fneeden, o f deelen, gelyk in andere
Limoenen, o f Oranje-Appelen , vertoond,
zynde bleek-wit van vleefch, zeei-
Zappig, wynagtig van fmaak, byzonder
zoet, en heel gezond , als men ’er niet
te veel af, en voor al als men ’er Brood
toe eet.
Men heeft’erverfcheidene zoorten van, ¡
de eene grooter, de andere kleiner, onder
welke men de gemeene Chinee/che -
Limoen, o f Orangie-Appelen, die vry kleiner,
zeer plat, en niet grooter, als cen*
gemeene Curaçaofe Appel vallen, hoedanig
zy oök van verwe zyn , mede rekenen :
moet ; maar ik kenne geen heerlyker , [
nog fchooner Appel in de wereld, als de
Tonkinfe zoete Appel.
Deze valt op Batavia , en de Vrugt
is byna van grootte als een kleine Pompelmoes9
glaa, en (fchoon zeer ryp zynde)
donker-groen , zeer dun van fchil ;
dog goudgeel van merg , zoo heerlyk
van imaak, zoo byzonder zappig, en
zoo lekker, dat ik ’er geen Vrugt in de
wereld voor kièzen zou , béhalven dat
zy ook zeer gezond $ hoewel hy daar
niet zeer overvloedig, en een zcildzame
Vrugt is.
ATle deze zoete Appelen ,- o f Limoenen
dienen alleen , om ze zero uit de hand
te eeten, behalven dat men al mede uit
de bladeren, gelyk van alle die zoorten
vanboonlen, een heerlyke Olié krygén
kan, die ongemeen goed tegen het Ko-
lyk9 en andere zoorten van buikpyn, is.
Buiteri deze zöorteh van zoete limoe- Verfcheí»
nen , ofte zoete Appelen , heeft men M. iooT~
nog verfchcide andere zuure zoorten,die sunurean
wel juift niet uit de hand gegeten wer- Limo«-
den, maar die een zéer aangenaamc ver- neu.
quikkende zuure geur hebben, en in deze
en gene íj?yzen ¿ o f wel tot andere
zaaken, Zeer veel gebruikt werden.
Van dcze zoort is de Lemoen Martyn, Lemoen
die wel zoo groot, als de zoete Limoen, Martyu.
en die ook volbuiten is,van welke zommige
rond, en andere weer lang;werpig
zyn.V
an deze gebruikt men meeft de fchil-
len,die men rafpt, met wat water mengt j
en waar mede men, als men zieh wal-
fehen wil, ’t hoofd, gelyk men ook wel
met ’t zap het geheele lyf, wryft ; maar
daar toe is zy vry. wat te fcherp, en die
deze Vrugt kennen, zullen dat niet doen.
Men gebruikt het zuur zap ook wel
in de köft, gelyk mede tot het verwen.
Zommige konfyten ook wel de fchille.
Men heeft dèze Vrugt meeft het geheele
jaar door.
Daar is nog zulk een bultige zoort, byna
mede van de zelve grootte , Lemoèn Coe- Lemoen,
ramas genaamd, die mede tot het waf- Coera-
fchen van ’t höofd zeer veel gebruikt mas*
werd , alzoo de fchil zeer geiirig, en
fterk van reuk is 9 hoewfel de geür van
de Lemoen Porot , o f de Buik-Limoen, Lemoen
wel zoo aangenaam is , die men ook in Porot.'
de heerlyke Olie , die uit de bladeren
getrokken werd, bevind. Deze Olie ,
vooral van de Buik-Limoen, is zeer dien-
ftig tegen ’t Kolyk.
Men gebruikt de fchil van deze Lemoen
Coeramas oök onder zekere welrie-
fcende Zalve , Waar mede men het lyf
beftrykt. V
Daar is ook een wilde^zoort van bulti- Lemoen
ge Limoenen, by den Amboinees de Pape- Papedo.
do-Limoen genaamd, om dat zy.die in
de zoppèn , wáar in zy huri Papedo in-
doopen, gebruiken, om dac zy zeer
zuur van fmaak is , in zoo verre,
dat het wel zomtyds wat fnyding in
de buik verwekken kan ; dog zy mati-
gen dit zuur, door dit Limoen-'zop in
eenig Vifch-water te doen indruppen,-
en dan hun Papedo daar in te doopen^
dat , volgens hurt zeggen, zeer wel
fmaakt.
De Büffels-Limoen, öf de Lemoen-Car* Lemoen-
bouw , is mede zöo een zoort j en wel Carde
grootftc van allen , gelyk oök de bouw’
Boom is. De Vrugt is dun van fchil >
wel fterk ; dog niet heel aangenaam van
reuk, zynde mede zoo ongemeen zuur,-
dat men die niet wel in de fpyze dürft
A a 5 gC.