i4 ò Beßhryving dei HE ESTERS, E LA N T EN ,
t>e Goti-
doe-
ftruik
t>ç kati
Kati
•kitsjil.
De
Gonggay.
Een grooter zoort van Klitsji's, geeft
de doornige Struik , Gondoe genaamd ,
als ’t Mannetjen van’t voorige , alzoo zy
daar van ñiet veel verfehild; Zy heeft
medè verfcheide flammen , groeyende
met de middelftc recht op, en kruipende
met de andere längs de grond. De Boo-
ften hier aan vallen korter , en breeder ,
dan aan de Klitsjì' s-ftruìk, hebbendé van
binnen twee korls , grooter als de klitsji's,
en langwerpig rond , mede äfch-
graauw, en zommige wat blaauwagtig,
andere zwartagtìg V doch deze werden
zoo. yeel tot dit fpcl niet gebruikt,als de 1
voorige, om dat zy te gfoot, en te lang
zyn. Deze Struik is in de Genees-kunde
van ’t zélve gebruik als de voorige Heefter.
Men heeft ook een kleine doornagtige
Struik, Kati Kati Kitsjilgenaamd, waar
van een- Strand- en een Land-zoort is,
beide zeer dun van ranken,dienende by-
na nergens anders toe , als om alle die
gene , aie ’er entrent komen, met hare
haakjens te plagen’, en om al, dat zy
maar raaken, in flukken te ryten , zoo
men: niet pal blyft ftaan, om ’t los te
makenj doch voor de Strand-zoorte,die
*t digt-fle van loof is, kan men zieh be-
tcr wagten. Deze dienen in de Ge-
nees-künde,’gekookt zynde , tegen ’t
Graved, Steen, en tegen alle pyn der
I Nieren.
De Gonggay is mede een zoort van de-J
ze doornagtige Heeiters, dienende meell
den Alfoerees tot Heggen rondom hare
Dorpen.
Behalven de voorige doornagtige
Touw-Gewaflchen, heeft men ook verfcheide
zoorten van Rotang, diegedoornd
De Ro-
tarig-Ca
lappa.
zyn. .
In de eerfte rang {teilen wy de Rotang
• Calappa, o f Calappus-Rotang, waar van
weer wel twee Of diederley zoorten zyn.
Alle Rotang vertoond cen doornagtige
Struik, die wel een weinig na een jong
eerft uitfehietend Zagoe-Bofch gelykt,
doch die veel korter van takken, en
óp de rüg voi lange dünne doornen is,
hebbende bladeren, als ’t lang Sny-gras.
Uit het midderi van de ftam groeid een
rank wel twaalf voeten lang , eer die
zieh in bladeren verdeeld , loopende dan
met zyn enkele ftreng, ter dikte van een
duim, wel tot zeventig, tachtig, en meer
voeten verre. En zulke Touwen heeft
mên meer aan eene Struik, vcrdeelende zig
daar aan in verfcheide leden van twee o f
drie voeten, na dat de zoort is. Yder
lid heeft zyn tak met bladeren, doch
korter als aan de ftam.
Het grootfte zoort van deze Rotang-
ftruiken, is. de Rotang Calappa, diens
Touw wel een arm dik valt, met dichte
kqrte doornen , hebbende bladen van anderhalvc
voct lang, en een groote duini
breed. Het Touw zelf is voi bogten,
eh zy werd Rotang Calappa genaamd, om
dat deszelfs Palmyt tot een Moes-kruid
diend.
De Rotang diend in ’t gemeen heel Indien
door, om ze als Touw, enz. tot al-
• lerley werken byna te gebruiken. Deze
eerfte zoort'geeft geen nuttigheid y dan
dat hare Palmyt , otKool, tot Ipyzediénd.
De Zwarte Rotang vcrfchild niet veél Rotang
van de voorige} -maar -deszelfs -Toùw ft
zoo lang en zoo goed niet , als dat van dè
Witte Rotang.
Om een denkbeeid van deze Rotang-
ftruik te geven, vertoonen wy van deze
zoort een afteekening, nevens de Vrugten,
op Nö. XC.
Deze zoort heeft weinig gebrüik, om
dat hy zieh niet draayen nòg bèhandclen
laat. Zy geeft ook Palmy t , doch zoo
goed niet 3 als die vari dé Rotang Calappd.
De Rotang Pocteh_, o£ de Witte, Ro* Rotan.
tang, is wel voornamelyk van gebruik, Pöeteh.
byna tot allerley werk , zoo -ora allés
’er van te maken, als ora ’er alles hiede
te binden. Uit 'i midden van deze ftruik
komt eigentlyk de Rotang vbort ,ioopen-
de eerft twaalf o f vyftien voeten op j en
zieh daar na in takken verdeelendë, die
mede een doornige fchors hebben , die
er met ’er tyd arvalt, en dan ziet. inen
de regte Rotang alleen, onder byde ftam
wel een arm dik, doch hoogçr op blyft
er de fchors aan , loopende tegen de
hoogfte Boomen op, en van'de eene zelf
rot aan de andere, en dat zomtyds wei w
honderd voeten* en Ook nu en dan zoo “
veel, en mCer vadémen verrò, döorgaans
twee vingeren dik, aan welk Touw zieh
geen doornen, dan ontrent denOorfpronk
der takken, ontdekken.
In November draagd deze Strüik Vrug-,
ten, met een tros van twee ellén lang,
i Van deze zoort werden allerley Mánden
, Korven , enz. gevlogten ÿ en raa-
men van StOelcn, Ledekanten , Vén-
fters,enz. ookAnker-touwen’er-vange*
maakt , behalven dat zy oök ' órb hare
fterkte diend, om, gefpouweh, en heel
byna alles te binden. Ook heeft men’er
Hand-Rotangs van. Verfch gekapt zyh-
de, geeft zy ook goed drink-water, behalven
dat het goed is, om ’er ?t hòofd
mede te waflchen, cn om ’t hair dicht - 77
te doen groeyen. • . .ei-
Daaris nogeen viefde zoort f Rotang
Toeni, dat is,; de-rechte, of wate Rotang,
genaamd, om dat zy veel taayér, als alle
de andere, is:
Van deze ismede tweederley, de fmal-
bladige en de groot-bladige.
Zy werd veel tot Ankpr-töuWeh van
-Jonken gebruikt y om dat zy ziéh zéer
En GEWAS SEN van AMBO ÌNA .
gemakkelyk draayen laat. Ook werd zy
veel. tot Bobber-Touwejt. (waar in men op
twee- ofdrie honderd vadem Vifeh vangt) |
gebruikt, behalven dat ’er ook Hand-
Rotangs van gçmaakt werden j doch yder
lid is pä? een voet lang } maar hier toe
is de Arrakanfche'Rotang veel beter, die
t wel de beile zoorte van Hand-Rotangs,
behalvep de Javaanfche, en Palimbang-
f e , ujtleverd, welke laatfte pas een pink
o f een vinger dik, gelyk ook die van
Djambi vallen. De Vrugten hier van
werden ook gegeten, zynde wat rynfch
en zérp van fmaak.
„ W y vertoonen van deze Rotang Toeni
een afteekening op N ó. XCI.
Rotang De Javaanfche Rotang is nog den an-
Java* dere byzondere zoort, veel dünner van
T ou w , -als de voorige zoorten, wel zop
handelbaar, cn daarom al mede tot alles,
dat men vlegten of binden w il, in groot
gebruik gantfeh Indien door, werdende
van Java na alle Landen vervberd j doch
zy valt hier mede. Zy diend , om ’er
Matten van te maken, dre zeer koel,en
al te koud zyn, om ’er op teleggen.
Men maakt ’er ook veel kleine Korf-
, jens, Doosjens , en de ronde Scheden
der Inlanders van } voor al werd deze
Rotang tot Raamen der Ledikanten, Ven-
fters-, Stoelen, enz. gebruikt,om dat zy
Zieh zoo gemakkelyk behandelen laat.
T o t Anker-touwen werd die Rotang rae-
. de, maar geheel | en menigmaal door een
gevlochten, gebezigt, behalven dat zy
ook in de Genees-kunde van den Inlan-
< der tegen verfcheide dingen, en in ’t byzonder
tegen beeten van dolle Honden ,
enz. gr.ooten dienftdoet, in hoedanigen
ge val zy eerft. op koolen gebráden, en
dan met gemçene Arak by een kopje o f i
twee ingegëven werd.
Onder deze Rotang-Struiken behoord
ook die, van welke’t rechte Draaken-
Rôtâng bloed komt, Rotang Djernang genaamd,
Djer- over welke wy bevorens gefproken hebnang’
ben , daar wy van het Draaken-bloed hebben
gehandelt. Zy valt op Sumatra, en
^voornamelyk op Djambi, en Palimbang.
Ook op Banjar Mafßng, als ook op Ma-
âagafcar, Soçotora , en mççr andere Gç-
weften. a
De Gom, die dezô Vrugten bedekt,
is de ftoffe waar van men ’t rechte Draa-
■ ken-bloed maakt, en die.tot koeken bereid.
Rotang Daar is nog een andère zoort Rotang
Jsjavoni. Tsjavoni, Teen-Rotang,genaamd, diede
geringfte van Struik j én de dunfle van
Touw is, verfchillende in blad eenigzins
van de andere Rotang , waar van men
weer verfcheide zoorten heeft.
Zy zyn even eens, als gemeene dünne
Willige - teentjens ,■ weshalvcn zy ook
veci voor Paar den - Rotangjts , en tot
III. D e ê l.
¿ 4 *
Tsjatnbokken, of Zweepen, ora de §Iavert
’er een enkelen flag mede te geven, gebruikt
werden. Het Touw van deze
Struik werd pas : twintig vadem lang;
Men kan ’er ook veel dingen mede bin*
denj doch zy is zoo goed ’er niet toe,
als de Javaanfche Rotang.
Daar is nog een zoort j. Rotang Afani¡ Rotang
of de Suure Rotang , genaamd , diens Ak™-
V rügten alleen by Vifch gekookt werden,
om ’er een zuure fmaak aan te ge?
ven, zonder dat het Touw gebruikt werd.
Behalven dezb rechte zoort van Rotangs
zyn ’er ook eenige baftaard-zoorten.
De Salac Rotang is ’er een van. Deze Rotang
gelykt met haar ftruik wel wat na de ®a*ac*
Zagoe-firuik , of na de eerfte zoort van
Rotang. Zy geeft-geen ílreng, maar wel
takken van elf o f twaalf voeten hoog ,
hbewel zy elders hooger groeit, zynde
ontrent de wortel. mede fterk-gedoornd
tot het einde der takken toe, ftnande ais
flyve naalden in j-eyen boven malkanderen,
doch zoo, dat men de grootfte ontrent
de wortel vind. In blad gelykt zÿ
beft na de Rotang Hìtam,oiSwarte Rotangs
Men ziet uit de Wortel eèn fleel groeyen
3 waar aan Verfcheide Vrugten voort?
komen, tot tien.of twaalf toe, vangroot-1
te. als gemeene Peer en. W y vertoonen
een afteekening van die Struik, en haar
Vrugt op No; XCII.
De Vrugt heeft een geruitefchaaljvan
fchilfers,die.zieh licht verbreken laatenj
hebbende van binnen een zappîgjhoewel
hard vleefch, beflaande uit een, twee,
o f meer klonten, die geelagtig, en byna
z,oo als de fneedjens uit de Oranje-nppel
zyn, waar in men ook twee o f drie ron*
de korlen, als Snaphaan-kogels, vind.
Om deze lckkeré. Vrugt, queekt men
dit doornagtig Gewâfch âlleen aan, die
men gemeenelyk uit dé hand eet, hoewel
zy in pekel ook ingelcgt werden %
doch zy moeten, daar niet al te lang in leg-
gen , o f zy werden te zout. De Rotten
en Muizen eeten die mede zeer geerne,
en weten die, niet tegenftaànde alle die
doornen, gemakkelyk van de Struik te
krygen. Het is een zeer gezonde Vrugt,
die de Mage vopr al zeer verfterkt.
Daar is ook nog de Rotang Húetan, dat Rotang
is, Bofch-Rotang-Struik, gelykendeiniet Hoctsm.
na de Rotang, dan met haar Touw,' dat
echter niet nout- maar biesagtig en grof
is, een vinger dik 3 en zeér faay ,'zondér *
eenige doornen, o f leden, vol bladeren,/•
die vervolgens tegens malkandcren ftaanL
en aan de zelve ziët mén in Juli o f Au-
guftus , en Oäober, een witte bloeflem,
die flap van reuk is, en van welkè "weinig
Vrugten voortkomen, alzoo zy meeft
afvallen. De groene takken, in demen
gefneden, dienen , om alles ’er mede te
H h bin