BcfchryVing der KRUIDEN, PLANTENj
Dahon
Afain.
Dahon
Coecoeran.
Caranaffi,
Timon
Tikos.
SocfToewda.
.Sajor
Macao.'
Dahon
Carpò1.
ooren, cn tegen vergiftige koft, die men
gegeten heeft. Het Kruid, in Saguweer
gekookt, is goed tegen’t Graveeh
Dahon Afam, o f ’t Suur blàd, diend
den Inlander, en Hollander,tot eenaan-
genaame Salade, hoewel de eerfte dit
meeft by haar Vifch kooken , om een
•zuure fauce te hebben, hebbende byna
by hen ’t zelve gebruik , als de Suuring
by ons. Dit is geheel iet$ anders, als ’t
geen wy op N°, CXIII. vertoonen.
Men gebruikt deze bladen ook, ,bm
de Cajfomba-vzrw, en andere diergeíyke
te maken. Andere mengen dit zap met
dat van zuure Limoencn , en dan diend
het, om blaauw te verwen, o f om, Gè-
weer fehoon en blaauw in ’t oog te maken.
' Het Dahon Coecoeran, o f’t Ra/p-blad,
diend den Amboinees met zyn bitter zap
tegens Kolyk , de Buik-wormen, en
Koorts. De gedroogde bladeren werden
by de Hollanders hier, even als Papari ,
om ’er bier van te köoken , cn om dat
als een bittere f/ôp-fmaak .te geven, gebruikt.
D.och ’t is zoo goed niet als de
Papari in bier, alzpo .’t yee.l eer zwaar-
hoofdig maakt, en koppig bier geeft.
Caranajß, Waar van een groote en een
kleine zoort is, werd tegen alle zweeren,
gezwellen^ en tegen een ongemak, den
omloop genaamd, .zynde kleine puiftjens
aande beenen, die zeer jeuken, in körten
tyd fterk voortlpopen, en eindelyk
een leçlyke zweer en opening maken,
gebruikt. Ook doet het tegen de ge-
mèene Coerap o f Omlpop i by andere de
tV ilf genaamd, grooten dienft.
De Timon Tikos , o f de Muizen-Konkommer
ftruik, waar van een roode en een
groene zoort is, geeft kleine Vrugten ,
die als■ Konkommers fmaken, waár van de
tweede zoort wel door de kinderen gegeten
werd. Het zap is goed tegen de
Sprpuw, en tot opheldering van ’t ee-
ziçht.
Daar zyn ook eenige Touwen, die melk
van zieh geven. Onder deze is mede de
Soejfoewela , die zeer wel na de Kroon van
Ariadne (zeker gefternte) met hare zesof
zeven witagtige bloemen byeen, gelykt.
. De Sajor Macau (eigentlyk Macao) is
mede een melkgevend T o uw , en een
by-zoort van de Soejfoewela, gevende mede
diergelyke bloemtjens , en daar na ook
Vrugten, die,jong zynde, gegeten werden,
doch de oude niet, om dat die als
een zoort van Capoc geven. De jonge
bladeren werden ook wel raauw gegeten.
Deze Sajor Macao-ßruik met hare
Vrugt, vertoonen wy op N°. CXVI,
Het Dahon Carpò, o f 7 Krakend blad,
werd van den Inlander by Bacajfam, en i
Atsjaar raauw,en 09k wel by Salade gc- '
geten, hebbende eenigzins een ziltigè
fmaak, die nict qnaangenaam is.
W y vertoonen hier van twee zoorten,
^ 8 ro°t- en klein-bladige, op N°.
CXVIII. 5. de eerfte zoort by de letter
A. , kn de tweede, by de letter B.
De Dahon Pitis Befar, of Grfote Pen- Dahoa
nmg-blaien (dns n a’t fitzoen.van.jt blad Kösfit-
geiiaamd, gelyk mede de kleine Penning- B
bladen) werden, zeer heijzaam tegen alle
1 vergiftige Viflthcn-ftpeken gepordeeld,
voor al, zoo men deszelfs;zap ’er opdruipt,
alzoo het fterk verkocld, en her vergift:
ei allengskens uitrrektj doch men moet
dit eenige reizen aan een doen, eer de
pyn zal overgaan. Men gebruikt de
tweede koojt. ook tegen de Sprouw.
De Boba SÄ Pek-Haderen zyn zoo et- n u
naamd, om dat zy , met haar afzied'zel, Boba?
gedronken,qen Amboinees byzonder diesen
, om die zoort vari :-pokken uit te
dry ven.
Deze drie laatfte Gewaflehen, of Melk*
touwen, komen niet uit degrondj maar
gemeenelyk uit de ruige fchors van eenige
dikke Boomen, o f ook wel uit eenig
hout, dat al fterk aan ’t verrotten i s ,
voort. > 9
Het G or it a, o f P ompoen-Touw (dus na t- t ï ¥•<
z y n Pcmpenagtige Vrugten genaamd)™ '
wevd by den Inlander tegen zckere be-
tooyenng ofjeukte, ’t gamiche lichaanr
oycr loopende, even .als of veel Mieren
hem beeten, en die. eindelyk met gaat-
jens ôpbreekt , .gebruikt. Dezè quaal
houd den Inlander vaft voof een zoort
van betoovenng, om van welke a fte
raken, zy hun ly f met deze bladeren
wryven.
De Poeh Rhmfihe wortel (die een klein Ate
donker pnrper bloerntjen , gemeenelyk ïodo
twee by een, geeft, maar op ’t Eiland RI™’
Khun, in Banda valt,is een heerlyk mid-
del tegen alle verftopping, buik-pyn, en
krimping inde darmen,alsmedeSen ab
I n ¡°u ieí ’ dlc op gepn vaften E)'d iomèri
De bladeren van de Mata-Oedang, o f
/ harnaals-oog, zyn zeer goed, omlee.-
mge gezweifen te doen ryp werden . cn S
om de zelve te zuiveren. Zy werden
oofc wel met Baeaßdm, en met Vifch
gekookt, gevende een rynfche fmaafc
er aan.
De Samíong-ftruik heeft-eeri Touw
wel een Heine arm dik ; doch Jet ii „
meet p s- dan houtaetig.. De Ba- bT¿ ,
Iters gebruiken deszelß blad, om ’t bare
Roebeeftenin deheetetyd'tegeven. Ook
geneeft het zap, alleen ingegeven . àe
quynende Koeyen.
Het hert van deze Plant, met ¡ | £
en kalk gekaauwd, maakt fwarte tanden
dat by zomroige Inlanders een groot c iJ
taad is. ■ "
ÊamÎwt
En GEWASSEN
Ramhot Rambot Poetri , of 't Princejfen-hair,
Foctri. een Gewafch zonder wortel, en bladeren
op andere ruigte en Heeiters voortko-
mende., en werd by de Maleyers, Javaa-
nen, Terhataanen, enz. gebruikt om hare
Vaartuigen te caiefaten , te pekken ,
en te beftryken,. dat Zy egter maar byge-
brek van beter ftoffe doen, zynde de Damar
Selan (een Hars bevorensbefchreven)
o f de Djarac-Oliè , anders de gemeene
ftoffe, die zy ’er toe gebruikeii.
Van allerley wilde Kruiden door mal-
kanderen.
ty¡]¿e , Behalven alle de voornoenade , méeft
Kruiden tamme, GewaflcKen, zullen wy nu ver-
¡door een der deze en gene wilde Kruiden onder
gemengd. een, die hier vallen, en zoo, als ons die
zullen, yporkomen., Ppnoemen.
, Onder deze teld men de Teckey, zynde
zekeré zoort van Cyperus, o f wilde Caliga,
die weer verfcheide önder-zoorten
heeft , werdende by de Javaanen, Baiters,
¿enz. onder hunne Zalven , en Bo-
bort's j veel gebruikt. -
Zel^r Gras Tabalijfa , als mede Rompot
Carbau, Rompot Mar aja, Rompot Soe-
bat, Cqejfo-, Goejfo, Rox.pot Coeda, Ta-
gal Ngana (een zoort van Verwyt*Gras,
dat zy ymand zenden, als zy hen verwy-
ten willen, dat hy, ö f zy , oorzaak is,
dat hy 1yd) ¡Veri, Hijfa, Rompot Boeloe.
Babi9 Lalan, Hoelong, Late (een Riet-
. Gras daar véel zoorten van zyrt) werden
daar al hiede onder gerekend, zynde
alle te zaamen byzondere zoorten van
Gras , en Lang-fny-Gras , of van eenig
Rietagtig-Gras, die by den Inlander in
hunne Genees-kunde mede deze en gene
nuttigheden geven.
Dê wilde De wilde Salee, diens korls tòt Brafe-
fealec. letten gefnoerd werden, Sajor Boeloe , zoo
de groote, als de kleine., is ’er mede onder, -
Werdende nu en dan. ook tot fpys gebruikt,
iievens nog twee o f drie andere zoorten ’er
Van, hetKruis-Gras, dat ook verfcheide
zoorten heeft ,■ de Dabon Mata- Panas, o f’t
blad tegens quade en beiooverde oogenj dat
ánders 7 Honds-oor genaamd werd, waar
van mede eenige zoorten zyn, en dat een
groot middel is tegen beioovering , die
met de oogen gefchied. Dagon Ingat, of
het Kruid der geheugenis, dat meri ymand
zend, als inen hen ergens om wil doen
denken. Lire, of Oebat Sowanggi, een
fceker Kruid tegen /ooiwy diepende, en
waar van meer zoorten zyn , het wilde
Klater-Goud-blad , ’t Verkens-kruid, de
Sojjfto Mustiara , de Sajor Oedang , of ’t
Garnèclen-kruid , zyn alle te zämen wel
wilde Kruiden, maar van welke egter de-
ze en gene nog tot Moes-kruiden, en de
.ändere al mede by den Inlander tot genc-
III. Debl<
van ÁMBOINA. 157
zing van deze en gene quaalen, wonden,
o f ziçkten, gebruikt, èn ván veel nuttig-
heid bevonden werden.;
Rautsjaga, een zoort vaii Ternataan- Rautsja^
fehe. Agrimonia, is goed. tègen iets , dat £*•
van eenige Hars gebrand is, wäär op'men
dit blad, wat, gewreven, maar legt. De
wortel is ook goed.tegen Tand-pyri. Dò
Koorts werd ook do.pr deze bladeren, op
’t lyf gewreven ,verdreven. Dahon Hhei-
raan, o f ’t Kruid. van verwondering dat
veel bloera-kranflen boven een draagd ,
diend ten deele tot fpys, ten deele tot
geneezing van. wonden.
De wilde Majana diend by de Javaanen
tegen Buik-pyn.
De Dahon Tsjinta, een zoort van Lief- Dahoii
kruid, om zieh by ymand aangenaam te Tsjinta.'
maken, diend opk, om, als men dit.y-
mand zend, henkennis vau onze droef-
heid te geyen.
Dahon Sipat, is een kruid , dienende pabon
tot vprkoeling, en om , als inen zyn Sipat»
hoofd. ’er mede wafcht, ’t hair zwart te
makeri, te beter te doen w prtejen , en ■
groeyen.
Silaguri is een kruid 3 wiens gekaauwde
wortel, op gezwellen , en wonden gelegt
, de zelve doet rypen, en genezen.
Dahon Gatal Befar , o f ’.t groot Jeuk- Dahon
blade, een zoort van Barn-neteleft ,, he.eft Gatal Be*
by den Iniander byna zulken.gebruik, als ar’
by ons het Koppen i en. zoo ras hpn wat
fchort, laten zy zieh hier mede beftryken
, .waar op dan .bobbels volgen , eri
dat ook beterfchap geeft, zopdanig, dat
de onluftigheidgeheel .eri al, altoos zoö
zy zieh inbeeiden, ovprgaat. . ,..
D.aar is ook een Dahon Gatal Babi, of
de Virkens-barn- netel, zöo , om dat zy
die geerne eeten, genaamd, en niet veel
van de onze vcrfchillende,. en een Dahoñ
Gatal-Matt ,o f deDoode Bafn-netel, welke
laatfte de Ternataaneri tot een Moes-
kruid. diçnd.
Sajor Panoe diend, om de witte vlek-
ken, dje den .Inlander nu en dan wel op
zyn huid heeft, weg te nemendoende
dit, door ’t Zaad , als maar balf ryp
is ,, te wryven ; doch die- een ander die
vlekken zoo doen yerliezen , erven die
dan, 7/00 zy hen inbeeiden, zelf over.
Dahon B'enâng, waar van een witte en Dahon
roode zoort is, diend j voor ai de roode, ^enanS*
om ’t wit Kattoen ’er mede te verwen.
Boengo Boengo diend met zyne bladeren Dahon
tegen Hoofd-pyri , en is een zoort vari Boengo.'
Gendaroeßa. ¡
Dahon Mor et 0 diend fnet ’t zap van Dahon
zyn bladeren tot opheldering van ’t ge- Morcto,'
zieht ; opk is dat heerlyk tegen zwaare
benaauwdheid op de Sor f t , welke de
Tcrnataanen Moreto noemen.^fe
Sajor Cambing, o f ’t Bokken-kruid,
K k •' diend