1-66 Befchryÿing der B O O
waar in men twee o f drie lange korlen,
die wat plat.zyn, vind.die weinig mere
in zig hebben. Zy valt diep in ’c Geborgte
, waar door.zy by weinig men-
fchcn bekend is. . ,
De Djoe-, De Djoewat-hom, is ontrent van hoogboom
ï e l ls jen â W w P t e > zynde dik van
Datt, dog wemig van bladeren, die glad
en ityf zyn , en zig met twee o f drie
■paar aan yder tak vertoonen , en wel
zes duimen lang , :en ontrent twee of
drie duim breed zyn, loopende voor .wcl
rond,, maar wat ipics.tae.
Hy bloeid met groene takjens,geven-
de van Juguftm tot December toe cen
Vrugt als een kleine Pr#;», o f als een
Kroosje-, dog wat langer, en wat krom,
ot gebogen, en met cen klein tuitje ’er
aan, Zy zyn byna zwart-rood als zy
ryp iyn,. zagt om aan te tallen,rynfch
van fmaak, en voorzien van een wit
merg , dat redelyk zappig , kQel en
t zamentrekkende is, waarom zy weinig
gegeten, en niet veel geagt werd, ten
zy die heel ryp is. Zy heeft van binnen
eeq korl als de fteen van een Olyf, o f als
een fißacbe, ontrent wçlke zig ’t mere
roodvertoond.
Deze Boom verwiiTeld, kort voor dat
hy bloeid, zyn blad, niet te gelyk,maar
zoo,gelyk meer andere Indifibe Boomen,
dan ’t eene, en daar na ’t andere, terwyl
er weer jonge uitfpruiten. Hy is hier
cen vreemde Boom, die ’er niet zeer lang
geweeft, en waarfchynelyk van Jam
gebracht is.
Zy werden ook ú&LjámkÓélitñs ~ of
Djamboelans, genaamd , en geven, niet
te veel gebruikt zynde, aan een zlek
menfeh een groote verfrifllng.
DeBoha De Bòba Malacca-boom heeft zeerklei-
Malacca- ne bladeren, die met paaren by een, en
zeer dicht op malkanderen ftaan j en wel
het kleinfte van alle zyn de Myr'abolaà-
w » , die byna zieh als de Blimbing-bladeren
vertoonen.
Zy/?, bloefTem, die uit witte fpitzc
blaadjens beftaat,is klein|en fpruit voort
uit de zelvptakjcns, waar aan de bladeren
ftaan , dat aan andere Boomen zoo
niet valt.
• De Vrugt is van grootte, als een
JJjoewat-Vmgt, o f als een gemeene Snap-
haan-kogel, wat plat, en rond , blyven- ¡
de groen, fchoon zy al ryp is. Zy is
hard van merg, zuur van fmaak, en niet
goed om uit de hand te eeren. Zy
heeft voor een kuiltje, van buiten zes
afdeelingen, en van binnen een zes kantige
ftecn , ftaande deze Vrugt aan cen
Jkort fteeltje.
Wy vertoonen een tak met deze
Vrugt op No. XI. En de Vrugt met I
üc byzondere kern , yder op üg
MEN , P L A N T E N ,
zelven , by de letter A. en B.
. Zy werd hier nooit recht ryp , cn
daarôm meeft met Suiker ingelegt, ge-
vende een zeer aangename Confiture. Ook
werden zy wel in pelel ingelegt. .
Onder de, Ambonfehe Vrugt-boomen Moerbe-
teld men mede den Moerbezien-boom, die riën-
wel recht, dog niet heel-dik van ftam boom’
valt. Zyn bladeren ftaan enkeld aan lange
ronde fteelen, byna als onze Holland-
febe, agter bréed., en voor Ipits , vyf
duim lang, en drie duim breed zynde.
g De Vrugt vertoond zieh meeft enkeld,
by yder blad een,.zynde kprUg,en hob-
belig, met bruine körte hairkens, die,
ge.yk als de bloeflem ’er van zyn,en dan
werd de Vrugt als.Cen Haze-noot van
grootte, werdehde eerft w i t , daar na
rood, eindelyk zwart, zappig, lekker
van Imaák) en wat langwerpig.
Ook dienen de bladeren tot Moes, ver-
meerderende ook ’t zog, der zogende
Vrouwen, behalven dat zy meer nuttig-
heden geven in de Geneeskuqde*... ,
De Blimbing-boom is wel niet Zeer groot, tv m-
maaivçgter weerdig, dat men hem be- bing-
lchryft. Daar zyn ’er die hoekige, eh. boom,
ook langwerpige Vrugten-geven. De
cerile zoort is weer tweederley., zommi-
ge die zoete, en andere die zuure Vrugten
voortbrengen.
De eerfte zoort van deze twee, o f de
zoete, waflen aan een läge fraaije Boom
jnet een mooije uitgebreide kroon, hebbende
veel takken, en dichte kleine
bladen, die aan wederzyden de kleine tak-
401.S, twee en twee met eenige paaren, als
dê Acacia, by een ftaan , iluitende zieh
tegen den nagt, o f met Zons ondergang
te zamen, en tegen den dag weer open
gaande- ■ r
De bloeflem is purper-verwig , ver-
toonende.zich.ajs ,epn open JClokje, van
vyf blaadjes. Men ziet die aan de takken,
en ook aan de ftam zelf.
Hier uit komen drie o f vier Vrugten
by een voort, jsynde van .grootte byna
als een matige dppel óf Citroen , wat
langwerpig cn als in.vyf kluflen tegen
een gedeeld , en gee)agtig-groen van
verwe. 0 0 0
. Zy bebbcnceu zeer zappig merg van
binnen, dat aangenaam van fmaak, wat
I na de rynfche lant is. Men heeft van •
binnen in de zelve ook als zaad-, o f klolt-
huisjens met dünne lange korls , als die
van de Komkommers.
Het is een zeep gezonde Vrugt, daar
men maar geruft,,als in een Appel, inbyc
en zy geven aan een zieken een groote
verquikking.
De zuure Blinbing-boom is wat hooger
van ftam j dog zoo fraai, nog zoo groot
van kruin niet 5 maar hun blad is wat,
grooter
En G EW A S S É N
gróoter en ook groener. Zy bioejen ook
zoo fterk niet, vertoonen zieh maar aaii
de takken, en niet mede aan de ftam ,
als de voorige.
De Vrugten vallen oök zoo dik niet,
maar fmaller en langer, hoewel zy ook
Vyfklufiig en geel-groen zyn. Zy zyn
zeer wrang van fmaak, koud, en t’zamentrekkende.
BehalvCn deze is ’er nog een Blimbing
boom die de langwerpige ronde Blim*
bing-Vrugt geeft, die groen van verw ,
zeer rynfch van' fmaak , en een van de
heerlykfte en verquikkenfte Vrugten )
geconfyt zynde, is, die ik ooit gegeten
Heb.M
en zoude hier een afteekening van
de Boom, Bloeflem en Vrugt, geven,
zoo die niet reeds zeer net door Nieuiv-
bof ^fgebeeld was.
De Boom is in zieh zelven juift de dik»
fte, nog de fraaifte niet, vry ydel van
takken j maar grooter van blad , als de
voorgaande, langwerpig, voor fpits,en
agter rond, voor aan ontrent drie duim
lang, en half zoo breed j maar de agter-
fte vallen kleiner.
De bloeflem is byna , als de voorige,
bruinagtig , met appelbloefleme ftreep-
je , vertoonende>zieh aan de ftam, en
takken.
Men ziet de Vrugten als by troffen
groen ’er aan hangen , die een groote
duim dik , rondagtig in de lengte , en
ontfent een pink lang zyn. Zy zyn vree-
zelyk zuur, zoo dat men van wegen hare
wrangheid fchrikt ’er in te byten -, dog
als men eggerige tanden heeft., en in
zoo een Blimbing by t , dan gaat de eg-
gerigheid aanftonds over.
Het is een Boom;, die men planten
moet, en die men om veel nuttigheden,
die hy geeft, ook gemeenelyk op de Erven
der lieden hier ziet ftaan.
De Vrugten werden nooit raauw, maar
welgeftoofd, of geconfyt , gegeten, of
tot Atsjaar ook wel tot meer andere dingen
gebruikt, om ’er zap in , o f op te
druipen.
DeCana- Een van de grootfte boomen , die ik
ri-boom, kenne , is de Canari-boom. Ik heb ’er
zeer groote, en byzondere oude , van
gezien -, en onder anderen een in’t Dorp
Soya, bovenop ’tGebergte, die, nade
getuigenis der Inlanders, over de twee
honderd jaaren oud , en van een onge-
meene díkte en hoògte was , dragende
nog‘ dagelyks een groote menigte van
Vrugten.
Dit is wel een Boom, die eigentlyk
tot de Hers-boomen behoord j dog om
de aangenaamheid van zyne Vrugten,
zoo hebben wy hem hier mede onder de
Vrugten, die men uit de hand cet, en
vati AM B O IN A . Uf *
op de na-tafel gebruikt) willen plaatzen.
Men heeft tamme, en ook wilde Cam-
ri-boomen, en zy hebben gemeenelyk, pas
boven de grond)Vlerken,of breede wòr-
tels.D
e tamme is een zeer hooge Boom )
glad en graauwagtig van baft, hebbende
groote wyd-uitgebreijJe takken ) en aan
de zélve veél dünne takjens met ettelyke
paaren bladeren tegen malkanderen over,
dog een vooruitftaande , hebbende de
lengte van acht tíf negen duitoen)en aan
de jonge Boomen wel wat grooter > ag-4
ter aan ftyf, glad) en donker-groen,die,
tegen dat de Vrugt ryp werd, afvallenj
cn dan is het tyd, om de zelve ’er af te
haalen.
De Vrugten hangen by troflen te zamen
, twee of drie aan yder fteel, zynde
van grootte byna als een blaauwe Boeren-
Prurn, wat driekantig , langwerpig)
blaauwagtig groen van bolfter , die eiil-
delyk donker-blaanw werd.v
Men flaat ’er die bolfter, die ontrent
Cen ftroo-breed dik is , met een hamer
af, en dan krygt men een V rugt,als een
gróote Amandel uit de bolfter , die een
dun wit en àppelbloeflèm vlies (dat in de
oude Canari geel werd) over zieh getrok-
ken heeft, die men ’er gemakkelyk met
de vinger afwryft, en dan krygt men
eerft de fpierwitte Canari , o f Indiaan-
febe Amandel, die zecr zoet, en met een
weinig Sout gegeten , zeer lekker van
fmaak is. Men heeft ze ryp in ’t begin
van het drooge Zaizoen, in Oftober en
November, in Amboina -, dog op Manipa,
en daar ontrent in Juni, en Juli, om dat
de Zaizoenen daar anders, dan in Amboina,
vallen, zynde daar ’t Regen-Moef-
fon, als hier het drooge is.
Men -heeft van deze Vrugten wel-vier Verfchei*
byzondere zoorten. p M jjfiSj r dezoor-
Een groote langwerpige, die zeer dik ¿¡°nvaa
van fchelp, wel drie o f vier duim lang
valt , en die driekantig is. Men vind
deze op Bangay , en yder van de zelve
geeft drie Vrugten.
Ook is ’er een groote zoort, die rond
is, hoedanig men ook een kleine langwerpige,
eneen kleine zoort heeft.
Deze'Vrugt geeft ook een groot voed-
¿el aan den Inlander , ’t zy raauw gege-
i ten, ’t zy om ’er alles van te maleen, dat
wy van ae Amandelen bereiden 5 maar
men moet ze, jong zynde, niet veel ee- '
ten, zoo men niet aan de afgang raken
w i l , alzoo zy zecr Olyagtig en glibberig
zyn j dog de Inlanders droogen ze in
den rook, zoo, om dit voor te komen,
als om ze alt-yd in voorraad te hebben,
en eeten die met meer voorzigtigheid ,
dan wy. Ook werd ’er (voor al in Banda)
een zeer goede Olie , als die van A-
man