Qoalitates
bonitatis
fciliccc, Sc
nequitia:,
fiuc vitcu-
&virij ,
vc dicacui
bonus i rel
malus.
ellehominfcs.vtfiquisIpcdarCt aquilam in fobli- ^fugitenim,npntanquamexiftât,qùodhonexiftir,fedtati-
s.1 s , . . quamid,quodabipiofiçripoteft. |
Quomodo autem,qüi oair ma!Um,quod optimum eft,
compararer,ni(i illud^quod facere poterac, volenSreciifa-
ret.virtus enim in hominibus pêne nihil aliitd eft,qtrath re-
cufatio,ac declinatiovitij. temperatusenim eft, qui noti cft
intern perans ; St iuftus,qui non eftiriiuftus,& fimillterin â-
hjs.Deus enim bonus eft>non quia non fàcit iniuriam. tâ-
metfi poffit/ed quia folurnmodo beneficus éft. QUamobrc
folus eft bonus,in hominibus vero bonum ex fuga-malipri-
mum exiftir,cuius poteftatem necefle eftefle ei,quivulteflè
bqnus,vr fit penes ipforh nô facere malum, etü enim à per-
fedopræter fugamcontrariorum requiruntüretiam adio-
nes, ruga camen St declinatio deterioris maius quid eft ad
ptdbationem.hinc fic,vt,apud homines nemo vacuus àpce-
cato reperiatur. quippc cum pcobatior fit homo proptèt
difficultacé abftinendiàpeccatoi quandoquidem hoc po-
tilfimum modo fignaoir virtus-adionem autem Bonam etïam
apud valde malos reperimus.
Liquet igitur bcneficium elfe homini poteftatem fofci-
piendi peccarum,à quo quidem le abftinens Ipcdatur , &
probatur,8c non aliter.libera igicur poceftate virtutis & vi-
nj honoiatus eft homojaabenshatura horum cognitionc,
qua: in adionem venire pbflunt,8cpriusquam veniant ,116
funt.V bi enim erit quod agitur,(i non eft,qui agat ? Quare
adeft nequitia,cum eftadio çius ; âbeft, cumrion eft. con-
emuo etiam Deus bonus cum fit,St foiummodo beneficus,
nihil mali facit, neque per ignoiànciana abftinet a nequitia.
neqj quia deêft potcftas,omninoab eaiciunduseft. Quo-
modoenim ignoretnequiriam,quidbcet,nonadhibere e f
ad adionemîQuomodo rurfu.s rationi contentaneum eft
, exiftimare,quia défît potentia , Deus a nequitia abftineat?
non enim ille qui eft ioius bonus ; quia non poteft iniuftus
elle,bonus eft , fed quia perfedam poteftatem habçt non
voiendiiniuftitiam.
Si autem dicamus,non polie Detim aliquid iniuftum fa-
cere, rede quidem dicimus.attamen,non po.flç, noti adin-
fîrmitatcm referimus, ledadlummampcrfedioneiTi non
volendi quod iniuftum eft, St ad immutabilem declinariç-
nem deterioris. cum enitn fit fecundum nafuram immuta-
bilisjimmutabile eft ei nolle, quicquâ mali facere. Qüam-
ôbrem poteft quidem, fed non facit naturaimmutabili no
volendi raalum.atque ita non eft nequitia apud Deum , nô
jfolüquiâ non exiftit per le, le d'quia tiec eft i'h adione. Quia
veto hominibiis qùodâmodonoheft immutabilis recula-
tio tiequitiæ,ôtfîquisad virtutem afcendic, folüm videtur
eftè nequitia düm eft in adione. non aut’c eft ante adioné.
nos non
nié volatitëiti,8c foctenferet naturæ equi, eamque acerbe
vitüpërarettanquam diffimilem hatùrat aquilæ,cum opor-
teret equum ex naturâ equi con lîderarc. Sane quidem ho-
minem fecit Deus,qui èflcc homo, animam item cum cor-
pore , quia eft hàbitatorUnihdi corporeus. Hicigiturfî fiat
bonus, quoad natura hbmiriisparieur,fpedatus, St proba-
tusreperiatur.Quo modo autem fiat homoprobus, inquirendum
eft.atquerequirendum à Deo,vtrum fecerit cura,
homo igicur fiet.bonus, fi fit temperans,St iuftus.fi enim li-
ceat «icilore modo fieri hominem bonum , accufandus fit
Deus , qui illo modo præftantiore non fecit hominem bo-
num.Sin autem quantum iri natura hominisfitüm eft , nihil
melius,opusëfthomini temperantia,St iufticia,alijsq-,
VirtutibuS.hic rurlusqÙærëdum eft, quomodo homo tempérants,
St iuftus elle poteft? vult enim quieum fecit, Vt tabs
fit.igitur temperantia fine comparacione, & contentio-
ne contrarij fieri nonpotéftjfimiliter iufticia: alioqui nun-
quam erit' temperahtia, neque iuftitia.
Quôd fi hoc niodo riori polfit fieri iuftus,St temperatus,
non aliter fiet homo iuftus & temperatus.Sttunc metito rc-
prehendatur Deus, quia fècit, vt impolfibile elset fieri ho- -
mincm bonum, temperatüm dico, & iuftum, quo quidem
modo tantum, St nullo quopiam alio futurus erat glorio-
fus, St fàpientia audoris luidtgnus habendus. Slautem qui
contradicit, perlcueret contend'ens opoituilïe natura,, St
non labore fieri hominem temperamè'm , rurfushicomit-
tens quid fit temperantia , adeligendum, aefumendum,
quodàràcione auerlûm eft déclinât, turn quid ponir, St fta-
tuit,polie hominem fine temperâtia St iuftitia elle dignum
audure luo,qui earn fecit, turn quia non vult confiderare,
quomodo pollèlfio harum virtutum côparetur, quia quod
vinGulo natutæ fadum elïet, minquam elîèt temperantia ,
quæ minime aliter quam refîftentibus voluptàtib uscogno-
Icitur; vt pugnans,St vincensëasvocetur , & fit tempëran-
tia.fimilter in alijs.fic (âne hominem conftruxit natura quidem
neque bonum , heq; malum,committens rationi ele-
dionem melioris.fi vero neqj bonum,neque malum, quae-
ricur,quid relier.
ConfideranduseftpuetparuuSjin quo cernitur vtriusq;
extremi ademptio,id eft.neque bonum,neqüe malum elfe,
fubftantiaenim huiusbona eft, bonitatemverb lècundum
virtutem nondumalciuit.fie item St aurum bonum eft natura,
ratione vero viitutis non eft bonum,cum fit ihanima-
tum : fimiliter preciofi lapides,St omnia,quæ fiint, vnum-
quodquefecundum propr am in alpedu pulchritudinem.
Sicutapu,
homines
fit.
hac ratione homo enam pulchereftjvaldepuleherlubftan- . x
tia 8t eflentia ipia, bonitas' vero per folam virtutem alcifci- fic hotilinem Deus honorauit fibricans eum ad imagineni
tut,labore comparatur.idcirco fecit Dc us,vt hoc inpotefta- fuam,vt ficuc ipfe libertate naturae bonus eft,fic homo liber
' eius fitum ellee,fi igitur poteftatem quide dedilfer Deus, tate propofiti imitator Dei d ie t , non abftinens a peccato,
>n autem naturepraefeciliet cognitionem virtutis,Stvirij, quia dent naturaeipfi poteftas, fed libertate propohti virtutemhonorans.
.
Hate autem latis,abundeq; declarant tot ttiutatiories ad
Viliis dfer ccecum aurigam currui vdocilfimo prxficere. fin
veroambo fimul commifeuit poteftatem ad alcilcendum ,
quod melius eft,St cogitationem ad difiernendam, St mu-
niendam eledionem , artificem quidem aurigam mentera
adhibuit. Haec autem currum narura: laluum, St incolu-
mem agitabi t,nifi lomnum in ftudio capiens dvoluptatibus
de turhetur.
Subftantia quidem St natura pulcher eft homo, vc auru,
Vt lapis pretiofus,vt opus Dei; bonus vero,aut edritra maius,
propofito.h^c enim adiacent ei,tanquam qure fieri p o f
funt.quriitatcs veto adueniunt, Sc adiunguntur fecundum
; inftitutum,quo ducitur,&lecundum eledionem ptopoli-
| ti,vt nequitia,qu? in adione confiftitfolum,anteadionem
non exiftit per ie.habet tameri homo poteftatem nequitise,
quam poteftoperari,habet,inquic,poteftatem eius, non vt
earn operetur.led vl nonoperans earn*, optimus, appareat.
Si enim non d iet penes eum adio , vidcretur future ipui-
detiam creatoris,vt haberet impedimetum apprabationis,
St priuationcm liberaltis , ' vt qui non haberet inpoteftate
fua fitum,vc diet bonus,vt iara conditio,partesque natura:,
quainhomineinferiores videntur, verilumefuperiores,ac
valentiores client, nunc autem nequitia minime per vim
fiibit, cum non fit fecundum fubftanriam. St fi homo non
haberet eius poteftatem, non ellec penes eum fugeteeam.
virtutem,8tvitium,qua in honiinib; laepenumero reperium
tut.in quib.neutrum-horum diUturna cofuetudine fixe mm
eft.Qu^cuhqjenim neceflicate natur* faq-mus,horum mil
tationcni nonrecipimuis.Qutecunqj vero ratione propofi*
ti,St deiiberationis facimus,ha:c in nobis variamuc, St alias
aliter habent adpropenfiones,qua:inpropofitofiunti non
igiturpeccarenaturaleeft,8cneedferium hominibus , fed
voluntarium eft maleficium.; declaratautem laborvirtdeis
voluntarium eoru,qui earn acquifiuerunt,in quibus tipau-
lum negligentix in.fi t,peri cl itacur pblleffio virtutis parta.
Matat
morbus I
;cuij dep1
fö morbo
^îicccdit t
oitas.
Si quis veto aduerliis hoc producat eum, qui vult quide
quandoque abftinere d prauis, dicit tamen fe non po fic; ad-
uertat ipfe, quod ficut morbus corporis diuturnus ndrifa-
cile mutatur, ficanim*hSbitum non bonum tempore fi1-
xumnon eft facilis ratio depellendi in lenjginqua coijfue-
tudine.nili maius aliquod bonum lubeat,quoantegrdsum
malum expellatur.hinc fir, ytfaepe aliquis cum dfrenate iti
turpequoddam opusimpetum fccilset.vd proppfitum ef- 1
fet adulterarijlblo alpedu maritijmetu cupiditatem reprefi
fit; aut mcmorialegumin mentem reuocata. alius curo'de-|
liberafiet latrocinari, metulupplicij cupiditatem cofcreuiri
fic peccata opera lunt affedionum, no autem exnatura efe
fiordcunt.hono; amusaucem omncs,St amamus,qui æqi.
taris participes fu mus,leges,quæ maleficosfinc Vila excula7
tionepuniunt, fic communi opinione pet opera confir-
niamus non cogi homines natura ad maleficia,fed quia pro
pofito St deliberatione ea eligunt, fupplicio dignos decla-
rari.
Sed quia Manichoei alitet eti.â nituhtur conuincerfcduas
naturas côtrariâs in nobis elfe, quia aliqüando qüidém nos
cogitamus mala ; aliqüando vero bona, aduertendum eft
quia naturalis cognitio vtrorumque in nobis ineft, necefîâ-
rip nos ad cogitatioftem eorum, quæ cognofeimus, excjrahominibusd
Deopropoiua, paupercacc impeditui1, neque
diuitj/s facilioremcitur.Sed vtràque conditione ftudiofis,
& maxime induftrijs, ac gnàuis licet conßitütam viam , Sc
deftinatara conficcre.pauperusenim per toleranriam St li-
bertatem, opulcntia vero per modeftiam> 8t culcum, ho-
noremque audoris bonorum, quem anteponi bonis ipfis ;
ri.nullam quidem iaduram,aut damnum facientes,ftd po -
tius totum lucran tes, præpofito, St antelato, quod melius
eft. Quomodo enim in hominibus motqs, St excitatio ad
meliiiSjteftata effet, nifi vtrumque naturajiter cogitari p o f
fet,iuftitia Icilicet, St iniuftitia.cognitionamque rieedferia
eft ad dijudicandum ; cogitatio verorimatur cognita, pro-
pofitum,in quam parte vult,ptopendet. hæc vero non fiint
partes animæ differentes,fed tan quam operarioncs eius.no
tamen ineft oculo noftro naturali ter,vt videat aliud fi aeci-
dat,vel adiones malas, St bonas , ac neutrius caulà fuerit,
mens enim afpedum recipit, vifa diiudicat,atque dilcernic.
fic cogitatio neceflario inftat oculi mouetut ad ea, quæ fieri
polfunt,non mouens animam ad ea per vim, fed cognitio-
ne naturali hæc attcndens.continuo quidem fi volumus, fi-
mul contraria cogitamus,limul tamen contraria facere non !
poilu mus.
Inhuncmodum adio quidem eledlone propofiti de«
creraeft;cogitatio veto naturalem cognitionem virtutis, 8c
vitij teftatur. nifi enim hæc præcognofccrémus, nec eaco-
gitaremus,neque quod melius eft,eligcremus, prægîcfiâ o-
mniiio eledionc deterioris, prauis infticuris anticlpati.qua-
obrem magis eft ftudendum,St laborandum hominibus in
educationefiliotum , quamagricolisinincrementoarbor
J-/T- 1 pauper
Mne dimculcatc,&laboribusafIèqiiatut virtutem; led egeat
ftudiOi& accuratione.E qua in ipfo ineft incuria,nc propter
pauperratem aliquid «liberale ficiat,& dum iniquo animo
rertpaiiperratèm,ahimum Elum,ac volunraretn patefaciar,
vc qui magis,quam Deum bonoret ea , quacaDeodantur.
deque qui diuieijs aftluic, poffit fibi inftar rci venaiis picra
tem,&virturem comparare, quin potius plus in hacrc iuda
dum el uunagis enim hie, vt par eft, flu<ftuat, &tanquam
tempeftare ïaólatur mens , ema&folicitudineinboniea-
terna,&in animam partita.«£ nifi exiftimet cfle opes otnni-
no-**i'rp’ vero folum amicitiam cum Deo, demergeturinamenciam
integram.nonintelligensfeprimo & folo
bono reIifto,iêruiremortuisdiuitijs,quascumreliqueritalijs,
ipfe abibit.
Ex «quo igitur vacat periculo via Virtutis j heque diuiti,
neque pauperi impedita.inter fe autem diues, 8t pauper folum
diftcrunt externarum rerum accelfione, qu* nihilo
plus valet ad id,qüod propofitumeft,adipilcendum.atque
hoc quidem neceflario diuina lapien tia dilpoluit. quando
enim paüper exercetür ad toleranriam capiendam , videns
apud ahum opulentiam , animus etiam diuitis exploratur
tcnuitatepauperis.inutilesenim font opcs,fi non adfit paupertas.
cui enim benigne faciet opulentus ? 8t paupertas nö
eft Ipedata, & probata,nifi aducrlante opulcntia. Denique
nequediuitemefle bcatum eft,nequepauperemelfe,mile-
rum. quandoquidem folus ille, cui accedit firma anim*
fecundum virtutem felicitas,fiue diues, fiue pauper fit, co •
rum.Intcrpretari igitur cogitationem noftram indicium ef- I pos eiuS eft, cuius caufa a Deo fa&us eft homo, vt iam opui
fe duarum naturatum contratiarum,perinde e ft , aefi quis j fit a Deo äccipere, Vt fir, a fe veto accipere, vt bonus fit, ad-
diceret, efle afpedum miftionem omnium colorum, quia j iuuante Deo.vultenim Deus,vt homo cum ficrauoüis par-
in hxc omnia aciem intendit. Quod igitur neceflario acce- ticeps,habeat aliquid a fe ad gloriofam fidudam. ‘
pit homo vt pofletpcccare.fic a Deofadus, vt non aliter Q^ocirca nonadmirabirttur, neque beatum praidicabipoflet
ex virtute viuere , id quod Deus cum eflet bonus 8t mus virum diuitem maleficia coinmittetitem.nequeftjSl
non inuidus,natur«infitum efle voluit.St quod propter e a,; bimus contra Dei prouidentiam,quod,qui taiis eft diuiciis
quae iniufte apud homines fiunt,nullo pado necefle eft pu- j aftluanQuid enim amplius habetvir improbus diues?Quid
rare materiam prin dpio carentem 8t nequitia refiftere Deo, Vero n£m minus habet ? vigili* enim 8c pericula propter^e-
nec exiftimare peiiitus fecundum fubftanriam per feextitil- j cunias, dolores vero de cotifumptis maiores, quam volu-
le nequitiam,fed in adione confiftere,fuperius demonftra- ptatesdeacquifitis. noil enim tamdeledät, quod adeft ,
turn St conclufum eft. I quam cruciat,quod abeft.St Temper cupiditas diuidjs auge-
DemcepsdelapiennlfimaDeigubernationc , Stdeijs, | tur.itavtfineintermiffionecogitatiohabitetcum affedio-
qu«inaniter,&temerarie a Matiichsoin criminibusadaf- he eftrenata, corpus vero fiepenumero cogitatiotie cotabe-
ferendam nequitiäm bbieda font, pro Viribus dicehduin Icat.Demum qu« videturpraftantior conditio affluentiam
eft.multam perturbationem ordinis in nbftris rebus accu- opum polfidentis, difficilior,St moieftior eft,quam condi^
fat.diuitias St paupertatem , fanitatem & inualetudineih, tio egciitis. ille enim delieijs, St mollicia eubilis vrens,quä-
tanqüam fit in eis in«qualitas,crlminatur. item illud, fiepe doquein Variös mörbosincidit.cum pauper ficcirate vidus
maleficium fopplicium legum effugere, inhocefttem vero neceflatij valetudinem corpori afeiuit. ac quis dicat non ef-
puniri; quandoque etiam improbos impetium in alios ift- fe corpus excelleritius ,8c magis honoratüm, quam boha
uadere. dicendum igitureft, produdum cfle hominem at^ extefna?quodfi habitudo corporis valentiorin iis peffeue-
äudore fooin hahe vitam, vt nullum aliud negotium age- rat, qui iiecelfarijs moderate veuntur,ijs Vero,qui fe ad im-
ret, quam vtfolam pietarem & virtutem compararet? h*c moderatas delicias dimitfunt, fimul robur 8t firmitas cor^
tnim fiacquifiuilfer,rede hanc vitam trahäret. his veto ne- porisrelaXatur,an»ohliqüethacparte, 8c bac ratione infe-
glediSjpericulofedemergereturdcceptus. alimentuin au- rioreseflediuitiaspaupertate l prxterqüamfiquisreperia-
temcorporis,Stveftitum,Streliqüumtegumentüm dedit rur.quiegeatneceflarijs, quodquidetnnunquamftudiofo
Deus ipfi non tanquam dona prxcipua, fed tan quam ne- virtutis accidir.
ceflaria ad vitam hie tUendath,vt dum corpus habet, tüm
horum prælidio viuat, tumimpigre laborem fufeipiat, St
quæ dida font,pater.
Lumen autem afeiuit ei CotpoteUm nature eius conue*
niens,tum actem ad dUcendurù Ipititum jSt aquam & quç-
cunqüe alia nèceflâria.hæc ènilh aUdore Deo communia
font haturalitercîim omnibus hominibus, nec vllusdicete
poiÏÏEminusluminis,impatriripâüperi,nequemiiius aquæ
fuppeditari.ncqUc minus aeriS âd refpirationem,quæ eft àd
viuendum maxime naturaiis.&alifflënmm iieceflàrium tâ-
fctfi non flric fodore filppeditat.aurum autem, St argentum
St lapideS pretiofos qui habent,abiplbaccipiünt, non tamen
plus cbnferre po flint adiâcültatëm,quam (uperids di-
Nunquid Volüptas ciborum fompfuolbrum petmânef
cum fenfo eotum,qui femper vfi font eis,an valde vilis effi-
citurdiututnovfu? vtiam nihiloplushabeantiftiin eo , a
addelitias 8c voluptaté adhibentdemper enim quod con-
foetum efofadle cojntcnitur.Pauperiautem quod tenue, St
vile èft, propter lànitatem foauiffimum eft.Si quando vero
fit ei,quod fomptUofom eft,peregrinum , 8c nouumducit
âd ftuendam relaxationem.vtliacrarione, qulredc cbgitet
pâuperem reperiat præftare diuiti. morbus autem 8t bonâ
valetüdo «que rteceflaria fout.Sanitas enitn yalen nrerdum
âd iniüfticiam 8c bffëpfionem virturis.morbus item aliqul-
do adeuertendum,Screfutândamp.eccatum Valet, iuuatut
. . . . . . x x ]enimfepenumeroratioextcrnisfludibusunterdum expextmus,
mh magis etiam Jmpedire, tarnen neque pfofedio ■ rienria ittüâlecudinis de beneflçiobonævaletudinisadmo