A
rtgirßtvt)».
unjKirn. fi
c
iiiQVéftitL
Materiam
vocacdiabolum.
D
idquc pró terrenalibcratione terrsction iam tunc capt x ,
fed capiendx,tanqua,m non pocuiflèc Deus aliter huic ter-1
rae prxeflè. Vide quam planeinfirnium mentiaturDeum
, Manichxus in Deum furens,tanquam defenfor poflefiio-
num alicuius pupilli, Sc cuius infirmitatem neceflarium
eft confiteri, v t partes patroni impleat. vt enim contra de-
fendens'nequitiam nequaquam per ie coniiftentc omnia
quiderh feciflè contraDeum narrat,lèditionem,impetum
inres eius, poftremo, quod eft omnium flagitiofifli mum,
obrinuiflèomnikculofubftantiameius, eamque ininfi-
nitas partes diuififfè, pra?focare,& in fe ipla reprimere,ha-
bereque cam fociam inomni praua aótionë | 8c inte mpe-
rantia, Deumautem nonpotuilfe locum fuum vllö aiio
modo neque valenter eripere, neque lal te m vacate a p e c-
cato quod naturam eius decebat.
Qiue enim id quod ex ipfofecundiim fubftantiamge-
nitum eft,paritercum materia peccat, plane in eum, qüi
genuit,redundant. Sic demum omnem'potentiara in De*
urn teftimonio Iuo tribuit nequitia:, Deum verb dicitpal-
lumeflè omnium duriflima. Sc audet lubiungere, quod
poteftas Dei mifla fopiuit materiam ran quam belluam
cantio nc, nófolum fumm'è contraria ferm one omni pro-
babilitate carente mifcens,&qux de nullo paófcoede pof-
funt fecundum naturam, commento iuo largiens,Fed có-
tra quam Vulthicetiam conficiens&concludens.ex vtris-
que enim ait hunc Deum vniuerfum hoe fabricatum eflè.
Corpus vero l^ommiscfiè quidem nequitiae: animamve-
rö Deijiiue eumiunt vnius forma?: hue, cum iam ex con-
trariis compolita,quorum neutrum,vtpaulo poftdocebi-
muSjConfiltere pöteft. corpus tarnen folumyacperfe nihil
mali neque cogitat,neque Facit, non enim occidit, neque
adulteracur,neque latrocinatur, nee aliam iniuriamfacit,
cum non adeft anima.
Atqui ob hanc caufam excogitauit Manichsus hypo*
ftafim principii contrarii,Sc rmitionem contrariörum, vc
caufamalorumreperiretur. S ed ii admiftio anima?, qua?
Deieft,cum corpore: quoddiaboli, caufas &primordia
iniuriarum, ac peccatoru m hominibus prxbuic, per Fe au*
tem nódelinquït corpus,melius erat,vt anima a Deo crea-
ta non admifccretur nequitia? nonextanti. nullum enim
ex peccatis qua? homines committunt,in vita ccrneretur,
neque penituseflèt. Quodenim elfet homicidium nemi-
nc occilo ? Si per miftionem contrariorum,vt éft in hac Fibula
ridicula, nó finflètfaófus rnundus, quod adul terium
efleenon extante corpore^nëque per feconcupifeente, ni-
li anima,qus Dei eft j millaeiiêtin corpus ? aiterum enim
exduobusi relinquitur, aut dicëndümèflèt gübernatione
Déi,pröuidacoiliecontrarra,vttaööuamabonóDeofieret
mundus, atque itaipfeomninó malorum in hominibus
au&or ëflèt, fiquidem volens vfiis eft nequitia contra
cos, qui futuri eflent; autvi coaótü eflè d nequitia, & iam
nequitiam yi&oriam deuidto Deo reportafle.
Sed dicamitérum, quale homicidium erat, fi neque
homo.erat, neque gladius, necaliud genus teliautinftru-
menti ad occïdendum,nifi per coniuncüonem contrario-
rum sdificatus eftec mundus ? materia enim perfe, aclola
| quanquam nati ex ipfa feditionem in feipfos mouebanc, j
homicidium quidemignorabat. non enim habebar mor-
talem,quemoccideret. adul terium nèfciebac,quia Ipon-
fiories nupriarura ad eum nonverfabantur. nee erat Ca-
lumnia, omnino enim iudicare non ppteraC, elfet cum
rationis expers. cupidiras au tem diuitiarum, qu s eft omnium
malorum radix, nenominabaturquidem; cupidi-
tas enim diuitiarum apud homines eft propter Vlura, 8c
neceffitatem,qua erat liberata materia, ambitio non par-
ticipabat percurbationcm ratiortis, quia erac in materia
vaëuitasrationis. guls,ac ventris vitium,& fornicatio, ac
mafculorum concubitusapud earii locum non habebanr.
& vt fummatim dicam, omnia mala, qux apud hommes
feruntur, ante mundum sdificatum mmime habebat materia.
ItaquenonfiiitligataCommiftione, fed potius contra
conuenienter erdem cauls amend, ficut equus campum
nadusjcurluferturad iniuftidam malorum hominu, qu§
enimerantante mundi fabricatjonem mala, ex quo mundus
eft,in mundo verkntur. quamuis enim ponamus, vt i
ille dicir,natos ex materia fecilfe feditionem ,& furo re in
Fe ipfos fuiifeperci tos,Sein fini tismalisfc vicifliin affecifte,
& contra lumen cxercitum eduxiffe,non tarnen bibensea
mala, que in'homine numerauirous, cum illis fuifle cogi-
utione-fingetur,,quianö poteranthumanamalaagiprius- ;
quam homo eflet. 8c vbi eflèpoteft,qui dicat»quod ligata
nequida frenata eft,quæ neque malorum hümanorü rae-
minerat ? poftquàm verb ligata eft,de his accuFatur.
Quid autem nocebatbonö fokfecumordinempertur-
b ans,& nonhabens, cui petturbationemordinis infer-
ret ? euertereenim bonum nullo patio poterat. fi autem
nitebaturinuadereinlocaaliéna, aliterimpetum eius a-
mentem reprimere oportebat. quæenim prius non noce-
bat, ordinem contra fe perturbans, nunc quidem videtur
aliud quid aflumpfifle, in quod tanquam in fam iliä r e8c
coniunchim perturbationem ordinis nocendorem efE-
cier. continué dicemus, quod edam homines per feiplos
malefici, volent quidemàliquid mali facere : non haDen-
tes autem in quem faciant, ociofi reperiantur, fe veto ipfi
beneuolè afpiciant ob concordiam ad maleficium materia
aUtem neque völebat,non enim confilium. capiebat,
cum eflet expers rationis: neque poterat, cum eilet lola
Sc per fe. igitur quæ a Manichaeo vocatur materia, videtur
Fumpfifle fèreàbono per animam vèriorem materiam ad
opèrationëm nequitfee, quam héFciebat. accuFabatur e-
nim ante mundi faHricäm de perturbadone ordinisnobis
jgnota, & minime apparente, didicit autem operarima-
nifefta mala, 8c quæ cernuntur. excitäult ergo beluam
cantio,&nequaquäm Fopiuit, vt ille dicir.
Si autemdicitnoluiflèDeum, vt fielet mundus, per*,
condfcandum eft, qui erat, qui vqluit ? an maliua,quæ non
habebat cognidonem? Quiseft,'qui ex vtrilque Fecit, quæ
fünf? nunquid materia ? non eflet in admiradone eius
opefatio. Sed nunquid non voluit Deus, coacftus tarnen
eft ? f iitaeflèt, magis fubieâus fuiflèc, quamfiibieciflec
atque luperuacaneum eflet ilium admirari fapientiam
Dei vi. coa6Fum,;& damnum eorum,quifuturi erant ante
coniumSlionem contrariorum,neque (altem npminaban-
tur,hæc poft ortum mundi floruerunt.
An nonèft ablurdum dicere, voluiflè Deum perturba*
tionem ordinis,quæ nobis demonftrari non poteft, à ma-
iteria tollere, & a à ion is malorum,quæ videmus, & ih h o -
minibus apparent,omni ordine,&radone carends au6lo-
rem fuifle ? perturbatiönemnamque ordinis, de qua ma*
,teriam dam nabat, verb o Iblùm proferre potuit, nö tarnen
rebus ipfisÿ&operibusdemonftrare. makaurem, ex mi* ;
ftioneifta,contrariorum confiçfta, 8c quæ fieri nonpotuic,
oculis ccrnens infenus homo diflîmukre ea non poteft.
Quaredum docere vult non eflè Deumauëtorem iuiufti-
tiæhuraanæ,maxime eflèplane confitetur. immo plcnius
quàmfi hocfolum ftuderet.
Age iam, confidëreraus mala, quæ ab hominibus fi*
unr,ad.quemverèpertinent. Aggredieturfbrcaflè intro-
ducercmiflîonem animæ cum contrariis:, quam fiilpica*
cureft. Siue ipfa anima fit iflcft*firaphcis , & vnius
formæ ex bono apud iplum, fiue excompofidone
coûtrariorum ex parte eius, quod eft bono contrarium,
facile fecunduin hocimpium fundamentum, & princi-
pium demonftrabuntür mala quæ fiunc: eftigituranima
expers corporis, quæ nullo paëto compofirionem fecundum
fubftancam, prælèrdm contrariorum recipit. Qui
enim vifi fiinteam componere, non fubftantiam variam,
& à fe differentem introduxerunt, fed operadones eius ex
iis, quæ videntur, deFcripferunt, cum non poflènt ex*
ftruere vnam fimpliccm definitionem qua comprehen-
detetur.
Etfi enimvadis qualifatibus, quasalias aliter recipit,'à
fe diffère,tarnen fecundum fubftantiam, quæ opus Dei eft,
immütabilis eft,& non compönitur ex diuèrfis. à contrariis
tamémïîtionibus tantü abeft, quaUtü abeft, vcipFapCr
fe corpus eflè yideatur. ponamus igitür,vt ille rrienritur, fi
•quidc hoc dicere aggrèdiatur, eflè feilicet ànimam homi-
minis compofitam ex bono, &c malo, nonne quod in ea
_______________________ eft par*
eft parciceps rationis g opinibne iftius attnbuendum eft jligionem,&tolerantiam hominibus pftehfansyliquet non
bono,ideft,Deo ? quod verb ratione carer, ncqukte ? p 1 eflb propter Opus kudandum: fedproprer m e iitl, quam
quer,nihilalmdpofle dicers excitaraergocupiditatefiuc I in iis, quxfecit, habuit, vituperandum. Quin etiam ft
E. .
faußißÜiex
córpóre,,fiueex ëa parteanim», quasad nequitiam per
tiner,an fortui tb adioprödic ? höhne antegredicurin ho-
minecohfiderädo, & confilium, deinde iudicium, & eie*
<ftio aftionis, atque ita defiderium adefFedurn perduci-
tur?crimcnverb nequitkex adione.nó exdefideribcoh-
flatur,vtfimaneatinlöcbcogitatiodefideriinonprbgre-
dien'sad qpus per ele&ionem partis ratiocinantis,primum
quidemcitbpoteft,definereincenFumfimul&extin€lum.
Deinde' nequaq uam exiftiinabitur crimen hon lolum
cominune, led neque. fi iudicetur fecundum fummum
virtutis. ..., . r - ^
Apparent igiturpeecataconuenienterrationi, parti a-
nimas rationis paiticipi alfignataeflè, & adferipta |&n on
borporiynecvllialiipaftihuius anim».vr nequida quidé
ratiocinatiónis expers liberata fit ä culpa, atque accußt-
tioneeorum malorum, qtix apud noslunt, quippe ettm
nec ipla.extet: videanturque.h*c fecundum feriponem
lflitts, cxparce Dei depromi,.- licet nulla alia ratione yera
vteremur. Si enim anima non difcernens qualitätem cu*'
prditatis,ad adionem fipe vlkratiocinationepröcedcret,
affirmare quispoflèt quaeincpnfideratè, acprkter ratione
fiunr, ex parte ratio nis experte depromi. Sin autem fiepe-
numerbratio ipfä iam eligit cupiditatem, tanquam prauk
inftitutione flexa libens: iam rurfusrepudiat,cum aliquis
metus eam refrenat j aut defiderium virtutis ad fe attra-
hentis: liqaetlölum.rationern eflè, qu* redè,&prauè fa-
(ftalibi vindicat, &aFcifcit.
Hie Verfatur & vertitur ad qccurrendum contra excuf-
fio eorum,quae maleaMariich*opfobatafunr,rion enim,|
vt apparetjvllüm materix peccatu in eftirinoltris adioni-
busjled ariim je,velpartis hüius, quseftratioms parciceps
qux Manichxpaudore,ad parcem Deiperciriet.
Ad hxcjira^ciderëfjvtin ii^qui pudicitiam colunt, ëf-
fet inficu m,non excitari cupiditatem, pöflpf quis in impu-
dicisliberare ra.tiönema cfiminibus,quaficupiditas ratio-l
nem éx toto ab ädionibus äuerterec, quam cupiditatem
ille dicir eflè ex parte maß. Fed ß quis maximè apud eos ,
qui pudicitiam ampledUntur, haevia,&fadohe eam co*
lerereperiät, qupdilli cupidicareshaturx rätiorie frehant,
& cohibe n tiperlpicu econcl uditur,rationem eflc,qux de-
linquit,& virtutem colit,quxvcrumque & virtutem,&vi-
tium nouit.?Qjure autem infita nobis fit peccatorum eu-
pidicas,dicemus,cum erit opoftunüm,'docentes, pertine-
re hoc maxime ad admirädonem creatoris.
Quod aiitem nunc quxritur, fi non Fatis confedum
eft, nullö modo peccatänpftra eflè opus alicuius mare-
ri£,aut nëquitiar, lèdcohtra Foliusrationis,Iiceteriam ali -
ter confirmare quod didum eft. an aliud quid dicërepoF-
Fnntelfehomicidiumquammalum,&Fcortariönem,atque
adulterium, & furtum & mëndacium ? fi non aliud
poflunt, perfpieuum eft, quod mala erunt. Quid fi iudex
occidireum,qui iriiüriam fecit, exdésjgitur lege lan-
citur ? arqui idem cfticit,Pui violente occiUit,&qui lege,
fed propoiitum diftinguit radum. quin potius eadem ëft
adio eius, qui cum äliena fe mifeec: fe'dpropofitum fepa-
rat, quae fimiliter fadalunr.
Prxterea,furari d Manich §o quxlunt apüd eum, vèl in-
ftrumenta, vel cibos,an non videtur idem opus elfeiatque i
furtum eriminofum facere? non tamen radoneidem eft,
fedpenicusdiflèrens. Deinde,fi furens hom ö giadium re-
pctatjquem depofuit,fan s mentis cum eflet,vc neeeße fit
eijCUi compiiflüm eft depofitum, mentirinbnfeaccepilfe,
quid verbisdiffert mendacium averaperfidiamifipropo-
fitö afleuerantium difeernantur? /
Ex his igirur patet adionem, vt plurimum non për le
CXplorari, ied memem vel cogiracionem eius, qui lufee-
pit. eadem ratio in contrariis rèperiri poteft. fi quis enim
pecuniam,vel alimentum impertiat egenri, non vt illi be-
nignèfacia^fed vt pudern eörum,qui vi den c,a u c up e t u r,
ßonne perlpicuum eft, fadum quidem elfepulchemmu;
& benignum, proppfitum tarnen vaide humile, & crimiquis
alius temperans fit, & a multis cupiditatibus abfti
héatj non defidério virtutis, fed vt pecunia? parcat,an non
Fa.ds manifeftum eft, hunc, quificelh aftedionealFedto-
nesajiasvincere, iplam verb tolerantiam ipecieextrinfe-
cus aPPareo ^ Pr9 nequida animo,& propofito fufeipere ?
SiigitUr fæpe quæ praua exiftimantur,ex animofacieu-
ds hbnefta eflè apparënr : vel quæ non praua exiftimah-
tur, fed contrapotius honefta, & bonaputahtur ,Voluri-
taeë, 8c propofito fufeipiends conùincun'tur nequitiæ,
quis iam poteft co n trad i cere ex magna parte adionesnon
apud ventaeem exploran ; mente verb eflè,quæ in iis, quæ
aguntur,excutitur ?
? illane, quæ . „
videntur mala , quæ quidem funt bona> quando rarione
vifrurisfiunt ? Quæ verb aFcifcemus bono ? anquæap-
parent bpna elfe, quæ quidem rarione fiunt? igitur neu-1
era ne U cri Iplummodo : Solum fado nem , & quod in
mènfë adionem fufeipiehtis præcipuum eft, diiudicabi-
mus ; vtîum rede fufeepic, an fecus. quod aptem maxime
principalementis hominis eft perdnere ad meliorem
partem animæ, vie ille tradit, licet infinité infaniant Mani-
chæinonpbffunrriegâreï '
Iniquum igitur iudicium pronunciauit Manichæus
contra materiam, à fe fadam, aflignans illi, quæ nullo,
pado ei conuehièbant , fîeorum, quæ apud homines À-*
une, caula erac. i m mb contra potius ad parcem boni cbn-
.uenienter ratio ni perdnere exiftimarenrur, fi duo quæ-
dam principia contraria funt, vtille inlànè cradic. Dicit
prætereaftuduifle Deum, vtporcftacem abfbrptam,quam
vocar animam omnium, rurfusad lèreciperer, ne quode-
ratex ipfo. marériæalligatuntf, ôfiii lupplicio feinperfine
vllo fine permaneret. Quid igitur principîo hoc pro-
trahebat, vt tpi: fieculïsineque relpiràrëpoflèr, & ifciagis
parèretUr.quàm ageret?fîénim in fabuk eflèt,ï)eum quidem
nullam contumeliam ih fubftannam fuam accepilfe,
neque vel paululuçn inhæfiflè materiæ vaide indccoræ,
fed alium quendam alieniflimum à nàtura e ius, & hunc
Fcondnub ereptum eflè, iravchuiufmodi prehènfio ma-
gisapparendo in Fpecièm', quam lüccumbëhdb fad a elle
viderecur , habuiflec c om m en t^ paûlum làlcero ad
luadendum in mendacib. nunc veto immenlum læcu-
lum ponuht, & hocelfe ex nacura Dei, manere viuculis
çonftridum , v t iplè Deus comprehenlûs eflè videatur
proptér fimihtudinem eius,qui derentUs eft, & quia höCj
qupd captura tenebatur. ëx natura eius eràc.' vrjde maiore
ftudioadfeipFum,vtaiunr,recolIigeredefidcrabat.mate-
ria autë fimplex erac *7mÿir, vcpocèmagis agens quàm pa-
tiens.
Ex bis perfpicifut, otnnia j quæ ille planûs1 compo-
Fuk, ad blaFpheraiam Dei compofiiilîè | qui nihil hotuifi
contrafe fecir. itaque vult, inquit, & ftudet, vt ad fe tefbtrm.'
recipiat illam virtutem. & liæc eft apud ipïos lalusexpe- Pgj vota-
daca, & bearirudo, eflè fcilicec reddifum D eo | quod barManj-,
erac eius proprium. ipfeigicurexpedatlîbifinem,fperans ctl* usani'
accipeië Beneficium : liquidem recuperatUruseft,quod
ex nacura eius eft , libertärem ; vtquæ deftruxit, ædifi-
cët, & nihil aliudi & Ipê nutritus fedear roierans, & in
fincm indiens, vffeipfum quodammodôàneqiiidalibérer.
quod quidem fi retardetur, & non citb fiar, iplè fie,
qui tardicatp puhitür.
:JLiquet.enim non eflè penesiplum celerita'tem finis, o-
lim enim in hàc- r-e Ipëm habiiic. quoniam aliud ridiculû
dicit Manichæus, quod cumii, qui* étant ipfiusmàceriæ,
fentirent fe male periturosj lumine pauktim ablato, ex
aduerlo machinaci lune carnis conftrudiohé, ad vincien-
das ltiagno vinculo ahfniâs. Quarè vc ille trâdiÇ, perlpicuum
eftj quamdiu illi carnem luppeditàbunt, tamdiu al
nima:Dei inhærëlcenr maceriæ & vindæ ceuebuncur, c-
ritque penes.iilos non circümferibi mundum tempore, &
non eritin poteftate-boni finis eius.
Quid aliud dicere poteft qui ad uerti t j quam quod n'öä
charusanimam.
nolum f li quis prolixe precettir, & frequenter ieiunet,rë- J eonftat fibi Manichæus , quin potius hue’, 8c illue fe
~ . - ... ' ... . /...'n - . ' rransfe