iniu.ftè-fiunc, ne que propterhæc principium mali contra,
Dcmn oportere cogitare. dptebimusenith hæcetiam bo-
nitatçm Dei, quinosfeëH,'declarareZneq> abhominib.
fieri fecundumvolutrtatem D e i, nee ex principio quo-
piam con trar jo in nos Ferri»
Igitur aggrediamur deinceps ad principium impieràtis
illorum tommenticiæ,inquirentes,vtrum nociones natu'-
ralesCofitraria principia rcrum admettant, fi eniin ne con-
fentientia quidem admitmnt,multb minus pugnäha.fcri-
bens igicurille ipfefurens Manichæüs* vbiq-, incipic’; erat
heus, & materia-,lumen, &tenebfa\ bonum, & malum in omnibus
fumme contraria-, vt in nulla re altem m cum altero commu-
nionem, & Tocietatem haberet.ambo ingenita» Sc vjuen-
tia.igiturautdifiungent fe-, aut fifuerint »fimul arnica, &
nequaquam contraria eflè appàrebit. at patét diçerc eum
feiuri<fta eflè hæc. igitür vtruinque'cum alrerP finiïum, 8c
terminammeritfècundum fiibftantiamy& neutrum in-
circumfcripmm» & infinitum, çircumfcribcre autem Deü
fecundum fübftantiam>& non npfle,& confiteti in 6 nimm
elle, qü'omodo non eftadmoduinimpiüm ? quandoqui-
dem non folurft çircumfèribi, & terminàri fubftantiaDei
videbitur,fëdà malo, vrille ait»hocaccipere. Quod quidem
extra communesnoriones cft, quæ menti fuggerunr,
vt eum vbiqjeflè nofcàt,& natura incomprehcnium.
Præterea etiam, fi hæcneceflàrio à fediftîdenr, noft fo-
lùm Deus opinione illius infana natüræ circumfcriptæ ef-
le videbitur, fed in priuato locoeflè, & refidece propèco-
trariunKqüâe enim i fe mutuo àrcentttr,proprijs,&priuatis
locis circümfcribuntùr. excutienda igitur funt h ic , fi am-
bo contraria tanquam ingenitàànriqùiora locis erant, ali-
quando rurfus prius erant c'pm mu ni ter à pugna inter feli-
bera. Sin verb difiün&io fubftantiæ vtriufq-, fimul ex æter-
nitate fuit, antiquior erat locus fubftantiæ vfriufqüe.vel fimul
cumillisingenitus.fiautem antiquiör, vt iam ambo
videanturvtriufqj loci propagines,non fiint hæc ingemta,
nec æterna, quod quidem locis, ex quibus hæc extiterunt,r.
videbitur ineflè. Siverolocuseft fimul cum illis^ingeni-
tus,erant plura ingenita,&non iam duo.neceflèenimeft,
vtali'afintillalocapræterhæc, quæin illisfunt, fine quibus
nec‘èffe'phflbnt»
Àdhæcpofcendumëftab iftisintermedium, «Sgvtrifqj '
interie dum, quod alrerius cum alterô communitatem ar-
ceatj&prohibear, ne finibus inter le coramifta, rurfirs-ra-
tionem, aenaturam contrariorum tollant. Quid igitur
erit iftudfquod ambo ilia difterminet, & interfepiat ? o-
pus enim habet, apud iftos cuiufdam tertij commentum
fabulæ. An diâuri funt nobis,eflè mururii adamàntinum,
aut aliud quid delirum ? Cuiusnam prouidentia hoc
quicquidfit, interfèpium eflè dicent ? ytricunque enim
contrariorum hoc aflïgnare velint tanquam poftea ira mif-
fura, non reperient exitum i n- hac caufa; neque fè hinc expedient,
reUocata enim afeendendo ad antiquius,difputa-
tio rurfiis deprehendet contraria inter fe feparata, tan-,
quam nullo modo Contraria» Sin verb nèütriüsprourden-
tiainterlèptum, quod déclarant,elle dixerint, necelîàrio
fatentur introducere fe aliquid inge nitum, quod neutrius
fubftantiam participer,vt omnino dirimendo feparet hçc: .
atq;itafiet, vtreperiantur türbam ingenitorumponere,
qui duo ingenita eflè dixetunt»
Attam'en hoc,quod difterminat,&iriterfeptum eft,fîue
muruseft, fiueterrafinedbmibus,, fiue aliud quodlibet;
nunquid, alicubi quidem habetbafim, alicubi verb cul-
men? Atqùi përipicüüm ëft» infra quidem habere bafim»
Sed vbi,& quan tam?füpra vero culmen, fedvbi, &quan-
tum? fupra enim & infra nomina fabricatiohiS mündijan^
té fabricationem funt apud iftos. atque oportet etiam in*
terfeptum profundius, & altiusëflè quam ea > quædifter-
mînantur, nefi quid ex parte inferiori, aut fuperiore defi-
dat,'aditum contrarias præbeat^ vfefimül jfint» Si autem
cum vmbrà & foie comparent illud, quod interièptûm
Vocant » putabunt quidem nihil habere: commune vm-
bràm cum foie, conuincetur tarnen, deceptöseflè eos tur- i
piter à Manichäeo, vmbrà enim communione folis,& prç -
lèntia fienfolet mole quadam interpofita, quæ com mu- I nionëm, 6cpræièntiam fblisadalteram partem tranfmic- I
tit>ni hilq; aliudvmbra eft,quam indicium luminis corpo-
re quopiam interietfto impediti,no<fte enim, cum non ad-
eft lu men,nec pars vin bræ eflè potëft. vbi igitur vmbra.cft»
ibi lumen,quæ enim vitra vmbram funt, lumine collucct,
præterquam, cum id, quod vmbram faejt, multa altitu dine
fuperat id, quod illuminât ; Sc malum in lumine habi-
tans lumen eflè apparebit, nifi murum maximèridiculum
pofitum habent.Quomodo enim vmbrà eflè poterie lumine
mareriam ex omni parte colluftrante, nifi quid in medio
prbhibear,& lumen omnino ab ea excludens vmbram
efficiat ? inlumine non videbitur pofuiflè prp muro ridi-
cùlo:quodinterpofitum fi non fit,&quam maxime difteC-
minët,perpetuaerit commUnitas maîo cum lumine.
Rürfus,meridianàm partem malo tribuentes,fomnium
fabric^ defcribût. vbi enim erat meridiesante meridiem?
Loçusautcmin mundi fabrica alius alio inhonoratiorno
potefteflè. quod enim ad lçuameftin occafum aipicienti ,
ad dextram rurfiis'eft afpicienti in orientem. Vcrum ab-
furdiflimum eft hoc b a i ba tîcum dogma, duo enimpror-
fus principiaquomôdoprincipiafint,aut appellentur? ii-
quidem principiùmeft,quodpmnibùs eftantiquius,& o-
mnium tenet princïpatum , & imperium , quorum neu-
truminneütroduôrum cflèpoceft. efle enim ambo eiufi-
dem temporis, & cognata,iationemeorum inter fe prin-
cipatus,& excellentiæ tollit. immo quæ non folum à prin-
cipatu poteftatisinterfè libera funt, vtppte contraria,ièd
naturapugnant,quomodo'cogitarïpofliinthabereomnino
priheipatüm i Quodfîratioprincipatus neutrum ho-
rum incolume ièruat,quomodo principia vocabuntur?
Quomodo rationes naturalesadmittent, vtfint duo fe-
cundum fubftantiam contraria,ybi primb quidem, nome
fubftantiç commune eft vtriufqj?priraum igitur,quatenus
vtrumqj fubftantiaeft, perfpicuum efteonuenireinter fè,
& non eflè contraria, deind&àmbo fuhtanimaiiajprærer-
eà æqualiter ingenita. Quorum autem cadem fuhtnomi-
na,& eadem defcriptio,horumfubftantia quomodocon-
traria,aut pugnans efle po tcftffiquidem nomina res fîgnir
ficant. dicitur enim de vhoquoq-,, quod ynumquodq; eft,
vt.eflè pçteft.itàq; cognofcimuS vim nominum efle res. v-
trumqueigifureorum ,quæ Manichæüs contraria pucat,
fubftantiaviués,&ingenitanbminatur,manifcftumq;eft,
cum talis error principium ducatà barbaris , eflè etiatn a-
pud eos fublatam Commüniumnbtionum confecutioné.
integra enim atq; eadem eft vtriufq; ex æquo deferiptip,
quæ non modo omnem contrariorum fulpicionem eijcit,
fed neqî differeritiam vllam in ijs,quænominanc,eflè per-
mittit» *
Àiunt autem Manichæi aflèclæ hoc quidem bonum, illud
verb malum, qualitates videlicet ante lubftan tiam intelligentes,
nominata enim, fîmilirer in vtroqj fubftantia
('funt enim ambo fiibftantia viuèns, & ingenita) fuperua-
caneàeftjdeinceps funt velüti qualitates contrariæ, etfi e-
nim non decet, nominare in Deo qualitatem, eflè tamen
prius quodammodo eft cogitatione,quara talem eflè,ïab*
ftantiaautem fignificatur, cum dicitur fubftantia yiuens,
& ingenita', præterquam fi djcantpjropri^accidere ambo-
bus contraria, quod eft omnium ftultiflîmum. ingenito e-
nim nihil acddit.cui enim non àccidat éflè, huicneqvtali-
ter eflè acciderit. quod non eft,non acçidit*
Qualitates igitur contrarias licet in rebus inuenire,
îubftantias verb nequaquam.album enim &nigrum contraria
fiint, Vtrumqj in eorpore eadem lubftanria, îunt au-
rem taliapartim contraria inter fe» partim non contraria,
primum namq-, fubter vnum genus funt. vçraqj enim fiint
colpr. Deinde etfi contraria eflè videntur, tâmen a (pedum
Varie deleétant, neutrum enim illorum immodera-
tione hune offendïr» immb etiam virtus,& vitium in anima
» atq; hæc quidem contraria non iolum in eadem fubftantia,(
èd in vnogenerenominantur.vtrumqueenim eft
habitus, quæ tanquam accidentia infime in anima, à qua
abefîè pofiunt^ anima, ih qua hæc funt, alias aliter affeda,
8c difpôfira,vt liqueâr» aliud eflè de fubftantia lo qui; aliud
de ijs,quæ fubftantiæ accidun t.
Atqüi fit aiiquando, vt albumquidem, & nigrumabef-
fe non poflint ab iis, in quibus infunt, nemo tamen ab his
£
G
L cancç 1'
Iprstcr-
qua, &
H
vnqüam
Quid eft
homo, id
cft,fubfta;
cia hornig
Scilicetin.
gem tum.
c
Sunt enim
n Deo fi-
ai ul, qui
quam ea,
quæ funt
iicutApo'
ftolusait*
tontra , ................ v - Munichabs Liber /. Ff<w. , . , g g f
vnquamilla, inqliibus hæc funt, norhinaun. nullusemm : difputationes cü audiunt, vndc., inquiunt, ea ordinis per-
cum voluit fignificare lac, potius nomine a I hi abufuseft, I turbatio.quæ inrebus cernitur? at fæpèdidum eft propter
ignorantiam diuinægubernatibnis, & quomodo res dif-
pofiræ fint, fal fam & im,piam c'ognitionem fibi comparaf-
fe propter infeiriam eorum,quæ tcirefibividebanrur, quæ
peins,quam.fi ignorafrenr.fciuerunt, & quod verius eft, a-
miflo.quoH quærebant,priufquamquærerent : difputario
verb noftra cum tempuserir, quam putanrperturbatione
ordinis rerum,bonu m ordincm eflè à Deo altiflimo profi-
eifeentem conficict & concludet : & quæipfi dicuntmala
alia quidem in adionetancum ppfita,alia verb fecundum
fubftantiam, minimè mala eflè docëbit.
Erat,inquit Manichæüs, tempus, cum materia, fine ot-
dinc ferebatur; & generabat,&crcfcebat, ac multas poteftatesproducebat,
audaigitureUehebaturnefciens(ubftantjam
boni, poftquam vero niâgiseuedanouitterram
& lumen boni, nicebatur afeendereadea, quæ non crant
propria, b o n u ^ r o poteftatemquandammittic,cui nomen,
quod ei yifum eft, imponit, cuftodituram(cilicet
piæfcripta,re autem vera futuramipfi màteriæillecebram
& inuitamentum ad moderationem eiüsà Voluhtâte alienam,
quod quidemfadum eft, cum enim vidiflet materia
poteftatem miflam quafi adamans, concupiuit quidem
earn, fed ardentiore appetitu prehenlam abfofbuit, &
quodammodo tanquam bellua ligataeft,vfi autem funt
hoc exemplo,tanquam cantione poteftatis miflæfopitam
efle. fada igitur eft, aiun,t, mixrio&temperatioadhunc
modum,abforptaq; poteftate boni, & materiaabforben-
te fie ex vtraque fabricatum efle vniuerfumàbonofcili-
cer. non enim malum prouidit ortum mundi. hinc aiunt
alia quidem bona eflè, alia verb malafada miftione ilia &
duorum coitu per vim contrariam rerum,quæ hic funt.
Decernit autem omnem quidem animanteflè ex parte
boniî corpus verb & carnem ex parte materiæ :&iam quidem
corpus animam tanquam in carcere detinere : iam
veroanimam detineri tanquam belluam à cantione. Sic
bonus cum materiam deçepïflètmundi,inquit,fadus eft
fabricator,non quidemquodipftim fabricaridefîderafler,
refiftit enim e i, led propter fedicionem à malo exeitatam,
quam corrigerez moderari cogitauefat, hon tamen fieri
potuiflè,vt venenu mali,quod eft infebus, quas videmus,
extraheretur , fequi verb hoc, vtopihati fimt,experturba-
tione ordinis, & cxinæqualitatererunj noftrarum, atque
hune quidem diuitemeflè,ilium verb paupere : huncglo-
riofum,iliuminhonoratum,&ingloriüm. &quæcunque
taliafunr. ftudium verb boni eflè liberare animamàma-
l o Z hancquodammodo ex materia exhaurire, hocauté
fièriperlunam crefcenrem,&decrefcentem,yrnosvidere
videmur,re vera, in quit, ipfa in niodumhydriæimpléta,
ex iubftantia infufa in bonum cognatum exinânitur, etfi
enim non his verbis, hæc tamen vulrdicere, quæmulto
honeftiusànobisdida funt. plurimumenim abfurdi, ÔC
incredibile eftin eius narration^.
Quæcunque igitür aliaaniliter, & commehritiè loquitur,
8c feribitj (èrmone Syriacp vtens^, quomodo terra fii-
ftinetur,non deiiitaaspoetieam fabulam : quomodo im-
bresfiunt,& fudoreseflèprincipum materiæ, hæc,8c alia
eiufmodi,quæ præter negotiümfui certaminis tradac, fu-
peruacuum effet âd confütandum proferre, oportetquæ
de finguiis déliré feribir, quæ omnibus nota funt, non pâti,
Vtlibrum infinitis nugis dilatent, quippe cüm iâtis fit
confutato capitein(àniæeius,reliqua concemnere. etfi no
contingeret, vt rieceflàrio hæc caufa ferraonem de proui-
dentia côple<fteretür,quo dembnftrare oportet,omnia elfe
benè,ac diuine ôrdinata, & ineffabilem Dei (apipntiam
prædicare,ridiculum eflèt vel aliquàialtem Confuratione,
quæ propofitafunr, digna eflè putare, quæ quidem extra
communesnotionescongefta, (pontefuaapud cos, quï
menteîn habenr,coarguuntur»
Satisâutem erat , poftquam non minusdemonftratum
eft,Hequaquam dùo principia eflè præ(crtim contraria,de
hôrnine jam & de reliqua fabrica diflerere , nihil tamen
quam vfiis nomine (ubftantiæimpQfitPfpeciéi, ne pro v-
no multa fignificare yideatur, quibus iùeft albusColor,
quin etiam coruum nô declaramüS hpmine nigri, (èd nomine
auis,& fpeciei. hæigitur& huiufmodi qualitates in-
feparàbilesfunt. yirtus autem & vitium in anima ex qua-
litatibüs, quæacciduntfunr, vt magis conueniat, vt fnîni-
mè videatur rabftantia hpm'inis ab hishominaii; fed p-
portere hanc ptoprièfignifiçare. nen3o igitur quid eft homo,
exvitio, quod alicuiinéft, fignificauer|t. (èdprimo
fpeciem (ubftantiædixerit, deinde quisfit,adiicir; poftea
qualitatem in co dicir., .
Qualitates igitur contrariæ, ficütantedixi, in iis,quæ
accidunt.reperiri pofliint,partim quidem feparabires,par-
tim verb non. in Deo autc ouTnisqualit'as eie<5taeft,quan-
doquidem nihil eorum,qu£é de eo dicuntur, aliudèft præ-
teripfum.fimplexenimeftj&compofitioniscxpers. cogi-
tatipne tamen, vt fuperius di6lum eft, prius eft eflè, quam
talern eflè.
Quamobrc rurfus di ci mus, fi vtraque eorum, quæ Ma-]
nichæus contraria èfle dipit, fubftantia viuens, 8c ingenita]
funt, non enim negabunt, vel ambo bonayt magis ad id
quod benèpieq-, fonar, propter verè bonum, ipfum con-
trarium.quod dicir,quod minime eft,rraharur, non enim
dicemuSjVel contra,fi ambo. mala : quod enim ingenitum
eft,omnino bonum eft,continuoigitur Deus cum ingeni-
tus fit , nequaquam habet hoc ipfiim non ingenitum eflè
tanquam raalum,(èd tanquam bonum certè. Quæ igitur
fortitio ifta, eandçm rem,&nome apud Deum quidë pul-
chram,& bonam eflè,contra verb malam apud malum jVt
ifti aiunr, in generatione quide inueniri queat differentia,
differentia tame,&nô contrarium, in eo verb,quod. eft ingenitum
eflè, quitj poteftefle differens,nedu contrarium?
Quamobrém ona^ninofierincjnpoteft,vt ingenitum inge-
nico çpntrariumfit. fi quid enim fit, nullum eorum de bet
neceflè^necappellaricontrarium, vr in omnibus rebus
nullafitcum contrario çommunitas, aefocieras.
Si enim non fit omnino coBtrarium , quatenus ci Gom-
munitas cum altero eft, non eft contrarium. contraria tamen
funt eflè,& non eRe.fortaJfevero nec hac contraria funt,no\
enim pugnant. quod verb eft, non eft contrariimiéi, quod
eft. fi autem qupmodo eft,penicus cum eo, quod eft,con-
uenit,vnum 8c folum, quod verc eft ,omnibus erit principium
vtfint»
Aiunt præterea etiam ipfi, oportere omnia, quæfiint
i Deo contraria, appellate materiam, verbi gratia,fi Deum
appellemus lumen, contrarium vocemus tenebras : fi bo-
num, illud malum. Si tamen appellaremus Deum ipfam
illam veriratem,patet vocandum eflè contrariun^nenda-
cium. Quod autem verè eft,vt opinati funt, quomodo e-
rit mendacium? quod enim eft,fi dicatur non eflè menda-
cium fuerit. Quod verb verè eft,quod facit f vt vcrum fie
eflè aliquid, nunquam erit mendacium. Si enim dicat ef-
fè,verum dicit : fi verb non dicat eflè,vt non dicat vérum,
neque dicet nqri eflè,vt mentiatur. quod fi dicat non eflè,
notione mentitur, non eft igitur ipfum mendacium, verè
enim eft.
Deinde fi vocant ifti bonum immortalitatem, malum
vocabunçinteritüm, at cuius eritinteritusipfèinterims ? ]
boni enim nonpoterit, fin erit fui ipfius intefitus multis
fçculisd fè intermit, &fruftra,aevanèeum eflè, cogitatio-
ne fingunt. quomodo autem erit intérims, aliud namqüe
tollit interims,non fèipfum. fin verb fèipfüm,neque principio
fubfîfterep omit, videbitur enim magis fè ipfèinteri-
mere,quam eflè. intérims enim immortalis non poteft fecundum
communes riotiones cogitari. quod autem eft
ingenitum,neceflario eft ab interitu liberüm,& æternurti,
vnde & immortale. fupramortaleenim eft quodihgeni-
tumeft. fi autc hoc habet materia vt nunquam faifta fuerit,
quod maius efhquomodo non hoc,quod minus eft,np
ei ineft,nunquam fcilicet interkum cepiflè? Si autem non j
capitinteritum tanquam çterna,neque fuiipfiuseftinteri-, prohibet,quinçahi(îdëremus,qüompdo pro.pofitaincte-
tus,&non erit fubftantiaipfiusihteritus. j dibiliafunt. Ferebatur inquir,aiiquando matèria pèrtur-
'_J CIU* exScholaManichæi profeèli funt, hùiusmodi \ bato prdihe. Qua ordinis pemubatione ? an fecum foin ?
_ ~ ~~ . . “ A ’ H h 4 • : :
F
an coïitra