Icirca fum Potcntia ^bftantiæ, & ideo fujpra fubftantiam atqüe ex
ma rerum " oc fubftantia : etenim pôtentiæ ineft elle. Certc Deus p -
diuinaru ( mnîpotês eft,& q'ùorüift origo vel caufacftdpfeilleomnia
verba nos eft,virtute fcilicet &modo quo'dàm,vndé dictum aPaulo:
dcftiruûr. Ÿtjtt Deus 'omitia inofntiibus, ergó &«► eft,&ï I « _ ■ ■ . /-* • eir*i ften~s , 8«C fiib-
Dei eft «anua, quae omnia cum lit: quia parens omnium eft^poifubftandaj
toolojfz.
\ Pater &fi-
ilius quare
K o ta .
tcnt*a igfthf omnia eft. Nondubicandumergo dieere fubftantiam
j fubiedum e ft. Hoc autem eftquod eft èffe fine cönnexo
vllo,quod fimplcxeft'Jlquod vn um,manifeftior igiturfu b-
fiftenriaeft & exiftentjaeft & fubftantia dicitur. Si ergo di-
citur de Deo fubfiftentia, magisde Déo diciturfubftantia,
& mag'is ilia qupniam fubiedum fignificat, & principale
qu od conuenit Deo:Non fit autem fubieduficutin mun-
do lubftantia, led quodhohoratius&antiquius^clècun
dum fonrero vniuerfiratisiVerum quod eftefle,quodpra-
ftat Deus bis qua fu n t, vt vnu mqupdque fit '^ova-iSs, ergo
efl^formamhabens,&primumwlum vérum quoniam
quod eft illud eftè.purum eft,hpc magis fub ftacia eft. Q^o-
jïiam autem rui fus & forma eft eflè , &ripfa fubftantia eft,
lèd-hoc i'Vósttinfdicitur : iam enimformatüm eflè iftibftan-
tia.eftjfonnatum autem eft Deus, quod Deus eft v& pater,
lie & filius,quod Aey®- filius. Subfiftentiaergo propriè
dicitur dé ambobus.quod eft fubftantia : quoniam quod
efteflè principale, cum Forma fubftantia dicitur. Hjecau-
cem&fiibftancia dicitur, & ideo didum eft, devnafub-
ftancia trés fubfiftèntias eflè,vlipfum quodeftellèfubfiftat
tripliciter.iplè beüs,&Chriftirs,ideft?>«V^&fpiriiusfan-
dus.Ergo^^swvifiure.Deodaturdure A«V?>, ideft>patri& 1
&filio. ld autem Latinifubftanciam dicunt, quiadiximus
&ifubftantiam dici poflè,fcilic. id quod eflè eft, magisfor- £
matumelïè. Qiue cum ira fint,leda eft hxcautem J c '
efte^ficutprobauimiis. Nunc videamus vtrum ibfvbi
legimus,aliudlignificet:^'^^/» quam^V/«. Multienfni,
arftimanr copias atqifortunasljgnificari hoe verbo, vyn&l-
m fcilicetjfed lï ftixi?: Si ftetiflènt^in Domini v id if
feht verbum eius.QüodhicincelïigimuSöOTsa«», Domini,
nifi id quod eft Deus-Eft autem Deus fpiritus, lumen, fo -
tenria,pmnipocens,& huiufmodi talia: Hicqui ftat.&in-
téllfgit non adjsémêrat
autem Deum intelligit & yidet j A*p* Dei fiiipm,tnanife-
ftum ergo hancQei eftè qiiiaihtelleda & verbu m
intelligirur,ftinul enim funt,6c hocèftó^^?-«!'. Hoe &c ite-
rumdicit:Quiafifte'tiflènt in.mea«^r«6-<x^yerbum meum
audiflèpr. Supra\ddere,hicautem pofuitvtVufnque , hpcr
eft quo intelligerc.I^enim rém intelligir,qui in rei fubftantia
Dei-quiacum hos circa prima vel fumma propriè
Verbadeficiùnr, noh incongrue demum apud nos quod
conuenire poflir ihceliigenriæapcamus , vc hie quod eft
Deo eflè, fubftanci iure dicamus. Eodemmodo accipia-
mus Chriftum & eflè fubftantiam,& depatre eius eflè fub-
ftantiam,quippe cum fit &i£felumeri de lumine,de Deo,
fpiritus xtps per quern Fadaiuhc omnia : Et cum fit ita, vc
vfq; ad myfterium corporale fubftantia fua venire yolue-
ritjdequö dïiftum ab Apôftolo. Et non fecundum Chriftum;
quia in illo habitat omnis plcnitudodiuinitatis corporaliter
quod eft »«■«#*<& Deus.n.potetia,&x»ps a<ftio,in vtröq;
vtrumqüë : nam & potentia quod poteft eflè eft,& quod
eft,poceft eflè. Ipfa igitur porenCiaadtio eft, Sc ipfa\<5tio
potentia. A 6tio eft ergo & pater,agit & Filins, agit & Pater:
ideo Pater,quiapoténriagignit a£fciöriem : & idco fi-
îiuS aótio.qüia atftioex,potemia;prgo &paterinfilio,&fi
lius in patre ; led vcrumque in fingulis ,& idcircô ynum.
Duo autem, quia quo magisçft, id alterum apparer : ma-
grs autem pater potentia, & a<5tio filius, & idcirco quia
magisaCtio,magis autem arftiojquia Foils a<ftip- H ocfi ita»
eft, & lubftantiaparer 8c filius, 8c vna fubftantia,&depa-
tre fubftantia,8c fimuliubftantia,&lèmper,& ex æterno
fimul pater & films,eadem fimulqiie fubftantia, hoc eft,
an non eft ledum in feripniris diuinis? Primum
qui hoc rtegat, rem fatetur,led ferip turæ quærit autorita-
tem. Quomodo autem non iniquumeft , idéo rem non
admittere, quia maiöres omifèrint,aliquo forcaflc cafii,
vel eau fa, cum ratione vin caris'? Verum quid ledum he-
Subftantiç gant'iubftahtiam ? an de Dep & Çhrifto fubftantiam ?an
verbum I apsirio» ip(um?De DeoiSrChriftofubftantialeda eft :De
repenri in Deo lerfta in Propheta Hieremia î Qui ftetit in fubftantia
Dommij&viditVerbum eiUs,qui præbuitauré, & audi-
uit. Item paulo poft: Et fi ftetiftent in fubftantia,& audit-
fènt verba mea. Item led a lubftantia apud Prophetâ Dauid;
Etfitbftantiameàininferioribus terra. Ledum apud Pau-
him ad Hebræos de Chrifto: qui eft charàder fubftantiæ
eius.Sunc&aliaexempla, verum hæc fuffiçêre arbitrer.
At enim apud Grécospofitaeft W?*«-«, nonW**> Videa-
mus quid interfit. ô***nominantCîræcitàm eaquæ fimt
in æternis,quam ea q u i in mundo atqucterrenisîin aeter-
nis igitur Deus eft omnipotens,caufa omnium, & föns Ôi
7 omf 1 w igo oinniuiç quç funt,id eft Qui igitur daËE
musdeo?hocquodefteflc,an omnibus damus eïfe,do,nÔ
ftriptutis
c
Pfil lis.
Hebr.i.
Deus ong°
De vna
(ùbftaut
ns qui
diHèraat.
ftatjid eft,in primo fönte rei, vcpmnia q u i funt eius in- ,Intef¥
celligar.Qniddéinde?cum alibi yelin Dapide,yelin Euan-
gelió.pqfira eft & l e d a n u n q u i d aliudquain *V/*intellrg?
cur?^sw«mea,inquic,Dauid;deDeovtique,Y5«s?»-
<r* m.ea in ihferioribus terrx.Dicitcnim occultum fe nemo
credat, quia ytique fum & omne quod fum &fubftantia
mea,& in inferioribus terr^iVbiq; eft enim Deus, vel Ipiri- P/*/. pq
rus Dei,quae Dei fubftantia e ft , Vólonunc& illud videre I
in Euangetio per parabqlam &exemplumpo!itum , dixit
enim Parejfamilias quidam duobusftlijs' , ' luam |
diuifit,vtiquefortunas&pacriihoniümintelligimus. Sed Luc.is.
fi hoe referri ad Deum opoi tet,erit issAmo-ts Sc hie potentia
omnis,&:virtus. Hahcconfumitvhusfiliusqui aDeore-
cedir:etehim quiperegrinatur d Deo,neélpiriturn Dei ha-
bet,neclumen,necChrifiumr, hicaptidfe cbnfumicfub-
fcanriamDei. - H * c eft enim Dei vsnfasnr vtdbcimusf, fiue
hune hic diuitias dicamus, vel patrimonium, hihil diffërt:
ficenim didum eft ab Apoftolö Paulo; O altïtudo duima-
rumfap'mtu &fcientUDei. Si igirür cjiuiri* D e i, fapientia )
& fcientia lunt: & fi lapientia & Icientia ipla virtusDci e.lr, j
virtus autem Dei C h r ist v s eft,Chriftusautem ]R<WLIX
damus ? Eqüidem ratio liefe habet vcpriitiü elTe fit Deus:
Verum quia poteft accipi eile non aperte quid fit illud ef-
fe,fi iam comprehendibile e rit> dicitur.id eft, forma q u ^
dam in notitiam venrens,quod tale eile iam$»& jW^^di-
citur,omnis habet quod eft eflc,quod aute eft eile,
non coiUinuo eft,neque«», nifi potentiaIiter,n6
in manifefto vt :<*dicatur, eftfenim^figura^usdäforma-
tum illud quod eft efle^quodtarnen purum tunepuru iri-
tclligitur, cummtelligitur iam formärum:forma.n.intel-
ledum ingenerat, maniftfte pronuntiat aliud elfe forma,
aliud quod formacura eft. Quod aute förmatura eft, hoc
eft efte:forma Vero eft,qu^ intelligi facit illud quod eft e f- ________ wu«x,«aiims an
verb Filiusdilius autem in Patréipfe eft;ipfe cvgo,di- i H
efc.Iam^igicüriiihiIintérefc,vtrünifDiuiti*p*
■ usnïürir diuitias incelligamus an,»vV/W,dummodo id figni- tos filius. ■
^ f i r ° ^ C^'e’r^C0 c ^ri* ficeiar quo ipfc Deus Jft, Ergo lU um e ftd e Deo vei l
» s I « ^ ^ p C T ^ m ^ o f a m t M t e r g d s t performäin, '« e .rVclJ..i.,hocautem&deChriftbinteIIiÄicur. ßielum
• * chri- S Ä ® | a u r a , quia in päcre e K p o t u i fÄ s .^ o n S m e n & t a ^ '
filius , non tarnen & in fitre.
j Jlopater, ftdv.tplenitiidoac^ueidemvnumfnJhrguliseä
eft enim eflè&in patre,quod eft potentia, quod prius! nam Chriftus Défis de Deo & InmcrPrl i ’ fc *
. ipernècçflàriofimul,
lèdiftüd, quod eft eflè proprium d patre h a b e t, ycfitill] ergo»t j
formam>flc,alter ergq in altera, 6t Ambo vnum. ErgoS, Örnikenlp, ,a « d ic ü h il,I e & f irn
füöd’c in ! '^ ,d t aX" ? 4 “ ' ffc r ra/ ° rma iam fcfWüM de Deo , vei quodlumén j E S r S S
Ac enim hocipfüm ledum eft,
vobis diep, quia
j Lumen fie
limine
bufejuani
fegitur in
[Cfipturis
Ez feriptii
facrisli
Icripca có
jiommus.
B
fchriftiani
[oratio ob-
itionis.
loan. 6.
Matt.O.
ipotuerunt
iaffeqi '
Oratio
oblaiionis
D
H*eex
Arii peri«
oa «licit.
Dei. Verum cum dickis Chriftum, Deum de Dèo , lumen
de lumine,&talia :vbiliclegiftis? an vobis licet lie dieere,
vnde magis probatur nobis d i e e r e , n o n licebit
? Verum fi ideo dicitis lumen de lumine,quia & Deus
lumen didus , & Chriftus lumen & item & pater Deus,&
Chriftus Deus didus,id qaidem manifeftü, verum de Deo
non ledum,lumen de lumine, ar licuit fiimere : Liceat ergo
dc ledisnon leda componere. 0[a$opQu, ledun>negatis,ftd
li aliqua fimilia, vei fimilicer denominata leda fimt, iure
pari&iftuddenominatumacciperedebemus. Dei*W« lumen
eft, hoc lumen vitaeft & ifta vjta rfta intelligentia, hoc
eflè Déüm, hoc eflè Chriftum làtis declaratum eft. Viuit pater,
& ego viuo, pater habet in fe vitam, & filio dedit habere
apud fè vitam, qu* habet pater, ea rnihi dedit omnia. His
öcaliisfiepeprobamus,;eacleminpatréeflè y & in filio ,&
quodfèmper& exæterno : Etideo«Mfl«^<i» appellatum eft.
Sed vnde hoc verbum, audiEaahgelium , audi Paulum A-
poftolum,audi orationc oblationis, quoniam vita eft Deus,
dfætetnavita. Nos Çhriftiani, id eft, qui in Chriftum cre-
dimus, docemur in Euangelio quomodo Deum patrem ro-
gare debeamus,in qua'orationecum multapetimus , turn
petimuspanem, qui panis vita eft, fic enim didum eft; Hic
enim efl partis, qui de ccelo. defeendit, Hanc viram& Chrifti &
Dei, id eft, æternamquod nomine ipfe dicit ?
fy-nt, ex eadem ««W* panem, id eft, de vita Dei , confub-
ftantialem -vitam. Vnde enim filii Deierimus, ni (I partici-
pationevitasæternæ? quam nobisChtiftùsàpatreadferens
dedit. Hocecgoeft, ( »Mi / n « jfi eft, vitam ex
eadem fubftantia;etenim fi quodaccipimus, corpus Chrifti
eft, ipfe autem Chriftus vira eft,quxrimus esn««-/« t
diuiciæenimin Chrifto corporaliter habitant,Græcum igitur
Euangelium habettW«-«»,quod denominatü eft àfiub-
ftantia,& vtiq; Dei fubftantia,hoc Latini vel non intelligentes,
vel non valétes exprimere,non potuerunr dieere,& can-
tummodo quotidianumpofiierunt,non \xtoino*. Eftergo &
nomen ledum,& in Deo fubftantia,&dici poteft Græce q>
etiam Latine non ex^rimitur,dicitur ramen Græcequia m-
telligitur.Ergo nos qui Chriftum credimus,quia ab eo vita
æternam fperamus, quia ipfè vita eft,cum ipfum fèquimur,
& cum eo,& ciica ipfitm, & circa vitam xternam fum us, &
appellamurAwf-Bfe«^®.. Hin clan dus Apoftolus ad Ti-
tum Epiftolâ llC d ix it GvS£CC:ivetAtyt^aotrmi tjfAots
Tmojç dvo/Mccs (c tutQg/ay tewru Xctov 'æêtxmov jcettâv
tpyciv. L a rin u s cum n on incelligeret. vs&xcrlov o-
%Àov, 'srêastriov ftv ■zb& oi'to, id eft, circa vitam, quam Chri-
ftus& habet&dat,pofiiit populum abundantem. Qu>d
meriti eft vtfàlueturpopulusquoabund t? Hoc autem rur-
fiis magna caufâ & velu i hecelfiras, quo Hinc orario
oblationis intëlledueodem pcecaturDeum i <rwm
•s&iitriov Actov, iyanh/j koXmv, spyay. E rgo le d a luht
omnia,n eaominata ab wV/^hinc itaque compofitum
mus ? Neceflariodicendumeft»^««'«««',ergoponendum. I ®
Quidautem?In feripturisnon multa funt nomina,vel grç- r
ca,velhebraica,autinterpretara,autnon interprerata? vt Mttt z
ha« ijAe! *ctf&(7ztScix0Kye<.lterc\ Golgota,& Emmanuel. Item: /. cer.
quis non amat Dominum noflrum Chriftum filium w
gowdOof. Sexccntaaliaautinterpretata, pofitatarnen : aut
noninterpretata, & fo la pofita, aut anathema , quod
nonéxprimitur,nec latine necGræce ^ & tarnen pofitum
eft,"idie vfurpatür , ficut& alleluia, & Àmen,quæ
in omni lingua incotnmutabiliter dicuncur. Licet igitur
ponereeodem modo , Certè verbum cutn tollen
dum eft,aut quia obfeurum eft tollitur,aut quia contrariii,
aut quia minus vel plusexprimit, aut quia fuperuacuö eft;
Hocrion obfeurum e ft, nam & nos diximusquod fignifi-
cet,& vos quiainrelligitis.timetisj&Bafilius , quiaintelli-
gir,mutat.Contr^rium autem non eft, nam cum de fubftä-
tiaiamomnesfateamur: fubftantia eftenim Deus fpiritus
lumen quæde Deopatre& Chrifto diCuntur hoc verbum
^»'««jCuiii de fubftantia dicatur, non poteft eile contra-
rium.Sed minus aut ampliusexprimitur. Corr/gédum pó-
tius quam aüferendum.-iamvero fuperuaeuum quomodo?
quiaiam didum vbididum. Anquianon vtile quod ex*
cludithæreticos maximè Arianos? Quod maioiibus pofitum
vt murus& propugnaculum ? Sed nupereftpofirum.
Quia nupér erupit venenata cohors h*reticorum, qiio ramen
condirumiuxtavete’remfidem , nam & apte trada-
tum , & multi orbis Epifcopi trecentiquindecim in ciuirace
Nicæa qiiam percotunf orbem decretam fidem mit-
Noua har-
refis noua
tentes, Epifcoporum milliain eadem habuerunt, vel il-
liustemporis,velfèquentiumannorum. Probatumautab yocabula
imperatorc Imperatoris noftri parre.Sed latine hoc nos di- [foimare
civolumusmec hoc vobis negäbitur, vos qui fubftantiam )COß,t’
negatisinDeo,quamqueaBaülioyincamini, &tuBalilij
qui fubftantiam confiteris, vtrique veftris vocibus ConftanxonfiteminnNempe
dicitis Deum , & eundem dicitis lu - uus Impfe;
^Imen.eundem fpiritum.Qui dicit ifta, fubftatiam dicit Dei: rator
Nam qui dicit patrem $el omnipotentem vel bonum , vel t f ° . Vl*
infinitum,& talia,non fubftantiam , fèdqualitarem dicit. . fenpfit1*'
Item filium dicitis ^'35»dumen,fpiritum,& ifta fubftantiam firmau^0
iignificant. Rurfusculn dicitis Deum dicitis , Deum de
Deo jverumlumende verolumine, argumentum timoris
Bafilij tollitis,ne fit fuperiörfubftantia , ex qua duö funt.
Si enim de Deo Deus , dclumen de lumine, vtique patris
fubftantia filijeft: quiaipfe Deus pater, ipfe fubftantia eft,
de qua fubftantia filius A«;?? s lumen, fpirituS etenim cum
dicitur filius,item Saluator, item Iefus Chriftus,fecundum
qualiratem, non fecundum fubftantiam dicitur. Sicréli-
qüa vel patri dantur, vel filio, ergo fubftantiam fatemini.
Vos autem cerreBafilio crédité qui eadem de Deo , & d e
Chriftodicït^lumenDèum fp/ritum,Ae^», & fubftantiam
confitetur.At enim in iftis *f*3<>vri»non eft? itaeft, fi non in
i^s»v<riif eandsm fubftantiam intelligas. Sin autem cum có-
e.Uv de Deo & Chrifto,quod & ab ratione non eft alienum : ponitur verbum idem in duobus vei pluribus fignifieaturj
habet ënim quam habent fuperiora^nominal: eodem */<9«^«,quo de eadem fitfpecie:& quocadetnoeta*
modo denominatü eft,& hoc nomen omnes excludit hçre-1 te,& qupd fa'fÿAs'tzeodem nomine concordia , coticos,
neceflàrio ergo pofitü à maioribus.Diccndum ergo & | dem eorde eadem ergo confubftantiale quod fit eafempèrtraiftandum
eft. At enim quia norvintelligitur , & | de'm fubftantia eft;Sin autem «/o^üintclligitur, erit vo*'-
fcandalumfacittollendum& de fide& tra«ftatu,auc certe Latinefimiilconfubftantiale, nonabaliquoalio,fed
Latine ponendum. Non intclligitur, dicunt.Ergo nec Lati- Dei potentia ex ætemo. Etenim fi in principioerat AÓ^,
ne poteft dici. N on intelligitur,quare vos timetis iftud?qui & a«V© erat ad Deum, quoniam principium ante nihil ha-
enim oppugnant, timefittame: fi timetis ; hasretici eftis,hoc bet:fi enim habuerit, definit die principium . Ex æterno
exclufo fubintrare cupitis. Num fi «««•<«' in Deo negatis ,1 Deus,& ex aeterno A«V«4)Simul ergo ambo,& Temper ilmul,
gfssovo-My ideo colli vultis, quia «««<«’ fitentur ? Ergo intel-1 necaliquando alter fine altero , necfiliusexeoquodnon
ligkis&timetis. SiäütemöcBafiliüs dicit,& hoej eftaliqua.ndo. Hicergaexclufus Arius,quiprorulitci«Wquoque
nomen aduerfum vobis eft , & ideo & hoc repu- ««'*« fencentiaciusfuic6éillaf| «w «»« eflè filium, idefrde
diacis, quiafèmel •»«'«» negatis in Deo. Si autem ideo re- 1 nihilo:Significat;^«,«w fimul elfe,& fubftantiam; Aduer*
pudiatis, quia intelligitis, &ipfè Bafihus incelügit qui J fusvtrumquefàcrilegium verbi fiuius potentia répugnât,
fQtvrtw dicivult , de quo poft loquemur.nôn eft quo «/«seuVio» dicitur,fiue enim ita efr,vt fit eiufdem
nomen,quodnon iptelligitur. Latine, inquiunt , dica- fubftâtiæ,vt«/«s‘^iV,(ïcutifupradocuimus,excluditurquod
tur. Quia difficile dicitur , ideo expends & fi dicatur,fè- diófcum eft,eflè Çhriitum ex nihilo ; fi enim Deus & Alps
quimini.Magmim miraculû,verbum vos hçreticosfacit,vel eadem fubftantiafunt, Deus & Aips non folum non ex ni*
potius fbnusyerbi,quod Græce dicicur.Demdc fi Latine di- hilo,fèd ne ex fimili quidem fubftantia. Si verè ex
xero,quia ecclefia habet Grascos,& quia omnisferiptura vel eo quid eft,fimul eflè fubftantia intelligitur, hoc efrfîmul
veteris tcftàmcti,&npui,& Græce & Latine feripta eft , ft eflè fubftantiatum, fimul Deus ScAfly^fitex^tgi-noftni^
non Donimiis Græce,interrogati.à Græcis,quid refpodebi- per fimul oarer & filius.