A
!jt%ie-ßttn»
yt*.
Opera e-
nim hominis
mala o-
pera renc-
B
brarum, 8c
diabolidi*
cuncur, &
fiu» (ccun-
dum imita-
tionem , &
fecundum
ca oft ho-
mini com-
munitas cu
co. Deerant
hic aliqua.
for,&fcripfit,&ad vniuerfam ditionem faam mifit/ublata non erat inops, noncrar Irus aliquando, cüm affluebat bo-
1 ’ mscopiofè. quibus propter rçorbumaliquempiiiiatus, in
ijs qui ceciderunt, numerator ', Ôc habetur. fane quidem
aftluentiam eius Icriptura fatetur. fi enjtn in eo, quod aie,
quomodo cecidic lucifer, nomcii lüc«fèri affluenria erat,&
quieraclucifer, ipfam luciferi effediónem,& v»m?&afflu-
enriam,& poflèffionem habebac.&ab hac cum decidir.hac
fkduseft vacuus , inops quidem elUlIiusaffluent!* Luci-
feri ; vagatur mendicus,& eff pene Iriis, & in cafum,ac rui-
nam datus, qui olim valde cop:ofiis crat. li aute-n; iecundü
euangelium ex eorum numero eff, qui cadunt, &mimiia-
centjöi in pauimento voluuntur , lietit aiiquaiido, & po-
terat dicere, Stances erant pedes noftri in àtrijs tuis Hicru-
(alem. poterataud reilïud, Statefuccindi lumbos veftros
in veritacé» & cum pollet hoe audire,adhibuit ad cautioné,
& firmicarem, qüódaicicripcura,qui ftac, videat, necadat.
&cum nihil munierit Contra hoc,in talibus hodie vertitur,
ac voluicur.quod.enim lèmper humi iacec, nunquam cadet;
iacetui.humi.quod autem 'cecidic,& eft humi,non de-
uenietab ftantibus,&eredis ad cadendum. &quodlèm-
per eff in mopia,& nunquam accidit, vt affluac,nunquam
cadet. tem per enim nihil habet, Sc cadeie non poteft,qüod
nihil vnquàm habuit.Qnod caium,& ruinam lèntit, propter
abundantiarri Sc remamilïarfi lentit. ac ratio qUidem
prima opinionem ill un conuincendi talis eff.-
Sed quia dicunt,quod nequitia adhuc progredien s,ac fe
ipfam in tendens ac roborans ôc lumirii appropmquans, ra-
puitexeo,&abIbrbuit4age,legationem , quam pro diabolo
contra vecitatem (ufèeperunc,diflpluere ne defugiamus.
extolluntenim his verbis malum : exccnuant autem verira-
ceroj &neruostribüuütnequici*iveritatem vèrofine ner-
uis ponunt.erenim fi nequitia rapuit, lumen vero râptum
eft,& quod dominaturum erat,parieur; Ôc quod patitur,pa*
tibileeft-paribilisigituripforum opinione Deus elt. Sataeft
natura mali ,fiqu id em cum feiret, quod état bon urn, ad
dodrinam de bono rcfpexit. fi vero dodrinamàffedione
turpitudinis hebecauic, accufatur. aliud enim eft,non polie
agere, quod hontltum ell} aliud vero feire quid eft , quod
honeftumeft, nontamenagere poflè inclination! affedus
fuccumbcntem.
Q jô d fiin hominibusnon fiintreperti frudus diaboli:
& eorum, quosdiximUs, mores pudendi Fuerunt,ipibrum-
que rurpitudo conuida fell,quo demumconuertemus n os?
nifi forte ad dzmones eamus;nifi forte dicant, nullum quidem
hommem eflè frudum draboli, dæmonesverofolos
foetus,& partes eius efle.led fi hoc dixerint.hic quoque pudendi
cru nt.Primum vero audiant.fi dæmones lune frudus
diaboli,&nuliushomoeft diabolifrudus, igicur nulla eft
diabolo in hac vita cum hominib. communitas. led potius
ab omnibus difiundus eft, ab omnibus ahenatus eft ; eie-
d u se ft..................
Quia vero in errore , Sc fallacia adhufc progredientes,
magis adhuc fallacia,&mendôlàveibaproferunc,ne filen-
tioprætermitcamusea.aiuntenim , quod nequitia cunda
antegrellà, & fola procédais,feiplam iniuiia afficiebat, &
fibinocebat. poftquam vero adtuit in loco verica(i$,obftu-
puit,&repentinumlumenadmirataeft, pugnx luzoblita
eft.inuafic quod apparuit,rapuit lumen , ablorbuitipeda-
turn, lam hic rifus multus, &magnuni lüdibrium.hic om-
nis fabulaGrxcaprotritaeft, & vidahuiusfabulxhabitu.
fabulæenimfabulxdicuntur , fed tanquam fabulis credi-
tur. bzcautem fi vt fabula dicitur, fic tanquam fabulz cre-
dcretur, parum damn! fiefet.nunc vero vincitfabulas.ftulti
creduntei tanquamventati. Si entra apudlemanens,vt
dicitis,leip(am ôbfcdit,cum veniiîetin fines luminis, vidit
lumen,& obftupuit,5< à lua pugna li berata eft,& adorta eft
lumen v^um,&rapu t,quod ipedauit,qhomodonon apparebunc
hæc non poflefieri,ÖC falla ciieîQtiomodoenun nas veroexpers naturxpacibiIi4Hle quidem mole affid po-
fibi ipfa iniuriam faciebat ? fe iplà interimebaiî le ipla dele- j ceftj hic vero male afficere. fi enim lumen patibile eft, & i-
batî Quomodo nunc quidem ablbibens, nunc,vero gene- pleDcus eft patibilis, cum no fit allied przter lumen.Qupd,
rans,fi ingenita eratîdilloluebatur enim lèiplàm intenmfs: | fi potuit male afiici, &non à le male arfici, led äb hofte, Sc
&noiam ellepotetatfibiintericumafferens.Siautémpax-1''pugnante,& deficereàfe, &efieapuddeterius,quoin'6do
tes fiiashabebat intereuntes,quod pignus eilepoteftlacisi- aproprijs ieparatum eft , quqd nacuram habet copulatri-
doneum,non totam interne, partibus natis aptis ad inter- cem ? quZ enim fecundum naturam apta nata lunr, vt a le 1-
eundum?Siautemfeiplàmgenerabat,&eflèindpiebat,& fis(èparêntur,noniniuntnatura. fi autem ingenitum Crat
incipiens elle, generabilis érat; quomodö erat ingenita? lumen,& erat cum ingenico copulatilm , quomodo vnquâ
Quatnobrem non abalio,ablurda eorum opinio , led lèpararipotuic? quomodo à le diueili, Ôc fieri aliud quam
abeoiumnugis redarguendaeft.multaenimdicuntlècum ! erat? fi enim miniftrâuitmalo, idqué per vim à nequitia il-
pugnames : nec expectant, faciat alius,vtcrübefcant, fed i- la tarn, dein ceps nequiciam eligebat, & q u i funt ne quam,
pfi hoc alijs inuident, Sc ipfi le ci ubefeunt. Qupd enim dil- | perpetrabat.& ignorabat Ce ; nec (èiam ampliusagnolce"
lblui potell, & difloiuitur, & potcftincexire , quomodo bat,lèd lui potius oblitum erat, pürabat enim iê cale eße,
fueric ingenitum? quomodod le extiterit ? quomodo non quale eftmalum.fi ita erat , apparebunthzcrepugnantia.
ab aliooriginem duxerir? cum hoc quidem raie libeium | Qupd enim ingenitum eft,neque le ignorât,nec ahud erir,
fitab intérim, & impatibile, illud vero tolli, & perire pof- {pneterquam eft,led potius cale perlCuerat,, quaJe erat : nec
fit, cumnonfitàfe.quodfiperitjVtdicitis^ocenim verbis j vnquam à fe difiungi potuic , quod nunquam - cceprc
veftris definitis, âc decernitis, conhientesàblôrberi, & ca- elle.
ptam,atqueablorptaminteriti!mcepiflè,poteft igitur capi, Verum quia anilia, &commentitialoquuntur,nonin-
&difib'ui,&diffbiuia , àtquecapta »non iamluftentabit J telligeniesquzdicunt,fedexijsipfis,quzdicunt, reuiCti,
* quzfuntnonintercuntium.cum vero non habeatnaru- ôclèerubefcchtes,hocetiamadea,qUzdiâalùnt » addaram
ab incommodé, & incetitu ahenam, non ianr ingeni-
taeilèputabitur.& fi ingenita non eft nequitia, netjudor-
tu, neque fine carete appàrebit, cum alias quidem non lit,
modo veto lùlum infonare videatur. quod enim eft non
eftfubftantia,ledmoibusquidam,'qui lubftantijsaccidit,
quipoteltàlubftanrijs, &pcrfonis ieparari. Quodautera
deceptor.quod eft,ruina Ôc iapluaccidit,vreffet, iplâruina
&lapfu atcellanteadcmptionem bonorum priorum,teffa-
turq idemElaiasprophera.cumait, Quomodo, ceciditè
coelo lucifer, qui mane oriebatur ? cum vero hune talcm c-
ius ftatum exlapfu accidiffc Iciret laluacor, antiquum vero
ftacum diuinum,ac Iplendidiffimum, & maxime decorum
f uillê,de eo teffatur in Euangelioinquieos, ecce video lata-
nam tanquam fùlgur cadcntèm de coelo. fi autem fienatus
erat. li ficaptus natura , non diceretur turn cecid;lïe , tum
decidillc,quod enim cadit.ex ftatu quopiam caditj&quod
deddit,cxquapiamabundantiaexcedic.
Si nomiuatur in ijs,qui ccciderunr,crat aliqnando in ftatu
8c Habilitate, fi autem in ijs, qui deciderunt, âCcufatur,
inus, fi poterat lumen commùtati, ôc aliud prxtercjuarn eratjplum.
fierf&elsèapudnequitiam,acfuiobliuifci , ôc
facere,qUzcunqueneqüitiafacit,potuit hoccuenire prin-
cipibüs nequitia:; vt magis potuermt mutari in botfüm.fi au
tem mutâtio fieri potuic» &variatio, quomodo non me1*
lius erat ex vitio in vircucem mutari,’ quam ex virtute jn vi-
tium ? Quomodo pafsuseft Deus&pcrmifitràpilùmen?
Quomodo nön proh'ibuit aggrefllonem? Quomodo non
feruauit fua ? Quortiodo poltquam ablata lunt » noluiteo
rum pfouidèntiam ôc procurationem hàbere ? Quomodo
non priusimpetum,& conatum coercuic ? Quomodo non
magis ièruauic, ne càperentur,fed potius capta , &difepra
auxilio non honorauit f fiideo fecit, vt lumen cum in ma*
lis dset, mala mutai er, quafi mutari poise fit mala ,n on igitur
mala hacura mala lunt, qux cum mutari polsunr,
(ponfionemin mutatioileipfaaccipiunt, non else hatura
mala. ~ ^
- Si autem feiebat non mutari,neque natura apta*efié, vt
mutationem capetcnt,quomodpfruftrafiuit, vt bonum
iaCturam lacéré t , Ôc lucrum non tribueret malo ? Quomodo
fiuit iplâ mala non mutari , fe vero & fua bona mutata
neglexit?Abfurdaeft enim hzcprzlcriptio,iplum effçmu-
tabilem,quialuamutantur : honeffè autem rautabilem
materiam. Atque hoc quidem fic redarguimus,vt proli-
xum lermonem contràhamus,filentio prztereuntcs ilia in-
tegumenta,quæ obtendunt, illas repugnantias & fabulas
ÔC pugnas Gigantum.v t quz de principio rerum didfa lune,
inftar cuiusdam fubfidij di&a fint,habeanturque,tanquam
lêmen quæftionum.
Tints libn primi.
ANNOTAT IO TV RRIANI .
TT Affenm liberprimus, & bona parsfecundkvt ex
■*- arguments primi & Jècundi libri in principio
ab Aufforepropojitis intelligi pote f l , fi cum his
hattenus conferantur.
I ., .Quamobrero cum de il oc primo aCruxn lit , lie via & ra-
none progrediemur,docentes nihil eflè in rebus malum fecundum
lfibftamiam.qumpotius quæcunq, inizculogu-
bernat,ac dilpenfat Deus,décoré,vt /âpientiam eius dccct,
& ad vtilitatem eorum, propter quos hzc facit, gubernat,
ac difpenfar.ornatum igitur extruxit Deus,& de hoc ij,con- '*
tra quos difpuramus, non fluéluant, neque tempeftate ia- I
ctantur.fi enim.mundum omatutn & décorubin inorna
tum mutant, de modo , &cauûfa(ftimundiconfitentur
hommem vero,etfi eft pars mondi, tamen quia eum ciuem
rationisparticipem præpoluit.acprzfecit Deus, in cztc-ri
ahjs,quz neque ad nequitiam, nec ad virtutem ipeblant, vt
gubernàret,fibi ipfi referuauit.virtus &vitium vt inpotefla-
teèius eller, fecit, ingeneransnaturz vtriusquecognitio-
nem.vtinftaroGixlihancaciducens&adhibens^oulblum
cum perfeéèa feientia invita ambularet.fed ciTet audor effi-
ciorum virtutis.
TI T I EPISCOPI
B O S T R E N S I S
A D V E R S V S
A JAC / C H JE 0
L IBER SECVNDVS.
Homo igitur iniufteoperans,iuftedepeccato accufatur.
Sienimpeccatum committic tamquara nonpoffitab eo fe
abftinerc, iniuftam querelam lubit. fin autem cum polTct
non facere,facie contrarium,merito accufatur tanquam in-
iiiftitiam fufeipiens, & peccacum rede radone criminis ap-
petaturpeccatum ,quod.lemper commitHturprzterratio-
nem,quavd potuit. vt fitiam peccacum omneid,quod prater
rationem fit. qnamuisex ijs, quzfunt fecundum naturam,
occafionem,& fubfidium,accipiannvfusenim eorum,
qu*funt fecundum naturam, dradoneauerfus.efficic, vt
peccacum exiftar. ratio autem in nobis explorarrix eft eorum,
qux fecundum naturam funt. exquo fic,vc non lateat,
cum corrtmitritur.
Si ergo ad exercitadonem virtutis radobem nobisinfi- S ^am cxerceamus tanquam corpus temperatomotu , ianam
hanc, & beneuolentem redderaus.Sin vero exercitatione,
^ acc^ r^tIone ^anc n<?n excoluerimusjlangucfcens obicu-
rior emcirur.ac detnum negieda czeatur , penes nos vero
eft,vbique radone,qux in nobis eft, vti & ficut, qui artem
w v zdificandiexercent, fic norma ac regula ad accuracionem
Vatiamn os demccps ratio difputationis ad j virtutisadhibita,hanc rationemexcolere, tamquamfemi-
diffetendum ferio de Deo. fortaflisenim nihil i j na in terra lparla,quxcum negleda fimtpereunt.
ludodiffbrunt.qu^hadenus ad confutationem Hoc loco ambiguitas quzftionis exoritur; Quare tan to
fabulzllliusdidafunt, neigitur rifum mouea- penculoobiedifiimus,vtpenesnosficelTebonps , &non
mus prudentibusjcommentum valde fibi repugnans accu- j elT«^ vt noft omnino bom efficiamur,fed plcrumque, non
ratius excutientes, quz autem a Manichzo magis myftica i tantumquandoque, mali, neceftarium non fimpheirer, v-
inuenta funt,quz funt complura,filentio prztereuntes,ag- tile periculum. alioqui a to to aberraremus, totoque frufta-
grediemuriam docere, nequitiam quidem nequaquam le- remur.etenim fifeciftccnosDeus,vtnonpoffemuspeccare,
cundumlhbftantiam exiftere, neque mated* principium ! nunquam fadi effemus boni. bonus enim apud homines
vllum principio carens Deo contrarium efle.VnuiftVero e£ eft,qui iuftus,& tjeraperatus eft.abftinens autem ab iniufti-
fe ptincipium omnium,& vnum Deum, qui omnia creauit tia,fit iuftusj&fugiens intemperandam, temperatus. pocebona,&
ipfius lapientia digna.
Manichzi enim,poftquam in dilputationc de principijs
conuidi lunt,ad hanedubitadonem tanquam difneilem ad
enodandum & multas tendiculas, & capdones contra di£
feiend przbentem deducuntur.Quzrunt enim, vnde mala
exiftant? nos autem fidenter relpondemus, cum vnusfic
Deus,qui eund* fecit,nihil quidem fecundum fubftantiam
malum die, cunda autem valde bona,& differenter bona,
& ad vatios vfusfada. nihilqiie eorum quz fada funt, fine
radone fadum efle,led vnumquodque eorum, quzeffeda
funt,paruum & magnum,in czio,& in terra, & in mari habere
idle rationem fuxcflcndx,fabricatamque eflelapien-
tiamDciifteffabilem.vniuerfum hoc tanquam integrum,&
totum corpus conftitudone partium , & membrorum ,vt
quidquid ademeris radoni eotum, qux fada funt tanquam
füperuacaneum, &.inucile , totum corpus mudlatum effe
videatur.fiquidem quod in rebus videtur viliffimura,&de-
fpicatiflimum,ablblutionem corporis complet. nihilquein
rebus odolum eft,neq; temere,acqueinanitcrfadum, ncc
ad lupeiuacuam ambitionem interpofitum.
Sola vero hominum ad nequiciam peccantium iniuftitia
rc^ e &mfte,acvefe nequitia eft , non tamen ex nequitia
principio carente profeda,quafn Manichzus, cum non lit,
eflerexcogitauit tanquam ab hac principio Carente , quam
finxit.proficifcentcm. vt iarisin luperioribus dilputado a-
peruit,&docebit clarius in ijs,quz lequuntur.
ftate igitur contradorum comparatur,&acquiriturpoftèf
iio contrariorum. vtfi quisnonhabeat poteftatem intcin-
perant<z,non pollït fieri temperans; non.n.non poflè fulci-
pereinconcinendam,facic contihendammecinfirmum éffe
ad iniuftitiam facit iufticiam, fed poflè facere, radone vero
abftinere.ne faciat,hzc eft virtus temperantiz,& iuftidz; ÔC
non poflè Iblum.lèdànaturainuitarij&ddllari, vt aliqua
veralausfit voluifle non fàcere.hzcenim, ôc nonaliainue-
niri poteft apud homines vircus. Deusenim non eft vocan-
dus temperans,aut fords,&aliahuiusmodi;fîquidem lupra
humanam virtutem eft.ètfi enim dicitur iuftus, aliter quam
nosdicitur.homoautem.quatenushomo , quomodo fiat
bonus,quzrimus.vnicuique enim eorum , quz fada funr,
menlùranatur*décréta, &conftitucacft : quam quidem
tranfire & luperare non poteft; fed deficere poteft perfeda,
& ablbluta vittus.Q j z igitur menfura homini ad virtutem
définira eft, & vt fit bonum temperantix, & iuftidz,&alia-
rum virtutum? fuprahzc enim vt homo fitbonus,-fieri non
poteft. fi enim temperanria eft condnere capiditates volu-
ptacum,oportet elle in poteftate e a , quz temperantix funt
contraria, quorum dicitur continentia » quz eft temperan-
tiz nomen,& officium, arque opus. non eflè autem in poteftate
voluptates , priuationem temperantix plane efficiK
fimijis ratio eft iuftidz, ôc aliarucn virtutum. .
Siquis vero contra dicat , oportuille nos non elle aptos
adfufcipienda contraria vircutibus, vt intemperantiam ôc
iniuftitiam, ficut Deus,nihilaliud hic dicit, quam oponere