SanÙt Pauiini
SANGTI PAVLI
NI E P I S T O L AE SEX!
AD AMANDVM E P 1SC 0PVM .
Vr IMAE E pISTÓLAE A r G^MENTVM.
Q
temporiseft,quiatimorem Domini non habens,caputSa~
picniiæ non tenuit. Et fa&us in taudaéft, quia non habitat
in medio domus. Qui diligens iniquitatem odit'ani-
mam 'fuam, & traditus mihiftroinferhicarceris mittitur in
tenebraseXceriores , qitod feeundum exteciorcm hominem
vixerih Proprereahic fine fine lugchduseft, quiain
ignemdamhandus sternum fine fint monétur.Pacem er-
go habeaihusad Dominum , pacem nah huius mundi,
qus a mi capeçcâcis, Depdiflïdet, fed pacem Çhvifti, qus
çuinDeo èoBlèhtit,& hpis Chriftoconformât. Sicadhæ-
reatvétböDeiahimanoftra,Viàamexfratribusdiemcïauferatêxtremum : H tfic(qui[A ^ J B _^ ^ vteË^ ciamurvnu- -m- - -c-fiDeo;
quistandemfuerït) AmandoEpifcopocommenda} , vtfuisid. -5 e r j n t e r u e n tt Q m M e d i a t d r i s q u i e f t p a x n o f t r a , q u i a f e c i t
efficiat prje' cibus, n..e. huius a.mniimmi a. iiiuidJji.cjteMm i(Vra.lftWuImlï ,fIet'dll cUmaetntCtenmt p0o0-“ : . I ! r . _ J . . TA . • O r U m ltV(C in /a P/T.
tiusac propitium inueniaf.adhortans intet un , vtfui meminérit lit
quotidianis oraimibus.
San&o & thérito venerabili ac.dileâiflïmo
Amando,Paulinus. .
Vlciffimü oris veftri guftum in breui fancti-
tatisveftrs fermone libauimus. Nam fi eut
mellis gutta idem fàpit qùod totus fauus i fie
& in yno licet yerbo ftillicidium linguae-ye-
ftrs totum fan&sanims veftri fàporem real*#
u-3f> fert> Quia quicquid de bono thefaurü promitttr, bpnu m
X+s- j atque pretiofum eft-. Necideo margaritavilis eft,quia exi-
I gna, fedideo magis pretiofa, quia &in exigüo mpdo ma-
gnùih pretium habet:Ira{ vt ficut Euàngelicaquoq} teftaturàü&
ôrita^) profligatis etiam comparandapatrimonijs
i3:3z appetàltunSed &granum finapis quod minimum videtur
i irt lemirie, maximum tarnen eXtac in olere. Cuiüsfeminis
I yerbùmquiain'Vobisfatum eft, &in cordeveftro viget>
î* vnae cor ardens habetis in via Domini : ideo etiam breuis
férmo yefter dulcèdihem fimuFac vigorem verb! caeleftis
tenet,& nobis'miniftrat,vt nos etiam veftrs prudentiæ fa-
le condïamur. Etîdéonosquoq; imitabimur in hac epi-
ftola parfimoniam fermonis veftri', etfiplenitùdinem fen-
fus veftri non valeamuf îmitarijhoc tantum refpdhdentes,
qubd prscipue cùm hsc feriberemus çurs nôbis eràt, ex
recenti dolore fraterns diuulfiônis, ’quem étiarafi'tempo-
raliter ab hoc feculo feiamus adfumptum, turn iflb nobis
cito confequendum ; tarnen ea vérins caufà obifle luge-
mus, quia ex his quae velgefta ab ipfo ad finem eius vel or-
dinataiunt,peccaris magis nôftris quàm votis congruae-
gifte perfpeximus: at mallet ad Dominum debitor tranfirè
Vrou.is. 19 quamliber.Ôb hoc impefe rogamus.vt quafi frater(quod
nobisih Domino cfTe dignàris ) vnanimosfratres iuuans,
& hanc mentisftdei tuàe meteedem acéumules, vt pro eo
•/. ad ora- infirmitatihoftrâe cômpatiâris, & * ôrandiâb ofe conïpi-
di laboré. res yc miferiçors & mifcratorDeds'(quifacit omhia inc»-
mari &abyffis,) tefirigeret animamcius
ftillicidijs roïfericordiæfua:,pe|oràtiones veftras.Quia fient
ignis accenfiusabeo ardebit vfqjad inferos deorïüm} ità
proculdubio etiam rosindulgentiaeeius infernà penetra-
bit, vtrofcido pietatiseiuslumine in teftebrisardentibus
«ftuantes, refrigeremur. Ora & pro nobis,-ne in peccatis
nôftrismoriamur. Notum faciat nôbis Domihus finem
I noftrum, vtfciamuS quid défit nôbis, &properemusad-
I implerequodreftat, vtnonreuoluamürin medio dierum
1 inânium,tcxèntesoperibus vacuïs vtaraneætelam. Sed
dies pleniinueniantur nobis, fimus pueticentum anno-
rum morientes, -, ldeft thalitiaparuuli, Sdenfibus perfet
^i, Ita fiat vt mortui fuperftitibus exemplo bono falu-
brem pobnitentiamrelinquàmus. Nequrefeptehadiesluâus
hoftetexcedatjficonfentiamusin haius vitivia aduçrfario
hoftro, id eft, S piritui àc Vetbo Dei, qüod nobiS
peccantibus aduerfatur. Nam & Spiritus arguit tnündum de
pectàto, & Sermo Deif vt Dominus in Euangelio contefta-
tur) fieinon pareamusaccufatornoftererir, ôctradetnos
iudiciVetbo ,qui ratiohem talentifui vfque âd nouiffi1*
Dent.il.
D
Pfal.101. ,
3Jlob.
8.14.
Tfalsç.ç
Vfid.7Z.ioi:
lfa.6$.zo.
•Co.14.zo
Eeelz2.13
loan 16.%
E
û*«. y,
44.
m 3
p i i
«ifpiritnä
coruiti,
loan ij-22
Mat.s. 2s ,
. T i m . 4 - S
Mat.24.SL
& 25.274
Lue.1p.z5.
lacob.z 17.
Eccl.22.13
Vtraquevnum, naturasdifeordes Dei&homihisiri ie co1-
puians,&in nobis duo vnum faciehs, ideft carneth anim*
lpiritali confentientem , Sc tuncignisift medio noftrum
manebit, (eu horum in nobis duorum vel cum fpiritum
trinu'm confen^s inhit'et, vrfaciatin cordenoftro fibi pla-
Citam efim Patre &Spiritu manfionem, &eo viciflimnos
vbi iple eft ducatjdicens: Intrate ingaudium Domini veflri.,
SECV N D iE E P lS TO L iE AR^V"-
M E N T V M.
Degratia Deiferibit epiftolam ad Attiandum, non minuspiam^
'quam elegaiftem, commemoransDei henignitatem, &altitudinem
diuimconfiliifuper falutegeneris humani.
San&o SC merito venerabili ac dile£tiffimo
Amando,Paulinus.
TTAteor mirari rhè fanctam càritatis tuæ benignitateth
.XT Sc patientiam , vt de epiftolis quas ad te loquaciflimas
&plenio»;esmolefti£éqùamgratiæfacerè/oleo, tu tamen
defiderium fermonis|ttiei potius quam ta:dium cupias. '«/.opia
Qjyndoqùidem adamdùas & prolixiores literas me la- I f
ceflis & excitas gratiaferiptordm tuorum ,in qoibus cari- G
tas de corde puro &fide non fi étain azythis veritatis fin-
eerum loquituraffeétùro,àcviciflim meûm ab intimamie- ïfrm
te follicitat. Quidîgiturfaciam i Obtèmperabo tibi co- j
pia literarum? fedbonorum meorum non indiges, Sc me æquius
éft a te locupletari, quia diues paupericonferre débet à y t
fiat æqualitàs. An vero magis confulam vtilitati m'eæ, &
ponam ori meocuftodiam,vtpericulùmpcccàti,quod de
multiloquipparatur effugiamî Sed&ttietuorürfusnem-'
obedientiæ reus ftatuar, & fortè grauius offendam fi ih te
deliquerp non obtemp*erans,quàm fi prô me tirtiüero non'
feribens. Dët igitur mihiDpminusà Domino pris adaper-
tionem ad te , ÔCpràètehdatpedib.usmeis iuccrnam verbi tym|
^ fui, vthox infipién tise meæ ficut dies illuminetur. Spluat
linguàm meam in verbum borium , qui & afin« os infer- J
monérû laxàuit humanumv Sum enim & ego ynus,de.la-
pidibùs vel ium'entis illis ; quorum préfiguration e ajtina
tunclocutaeft, mutam gentilis duriti* ftoïiditatiïquc na-
turam folutis Deo lingüis fignificans lpcuturam. placet de J
hacipfa Defgrâtia textum epiftolab pord gamus( quiao- j
mnisnoftraratio in præceptiséelaüdib. Altiffimi oeçupa-
taefte deber) illi omne quod loqufmuR omnequodyiui-
mus cum perpétuagratiarum aâione dependi, cuius ope
àcmunere& lôquimur,& vjùimus, Ipfeenintfecitnos& noft ■
ipfi nosk Ipfeinqüam DominUs fecit nos, qui etiam. refccit
iam ab initio bmnia qüæ opérât us eft Sc locu tus in fanctis
fuis falutis noftne(ideft reparationis humané)facramcnta
molitus:Namiuftutn Âbelem ilico reparauit lànétagepe- ,
ratioinSeth , quioré confirailiformatum ad imagincm
Dei retulitrpatrem. Inde per cæteros à primp fonte decurtenspèrmanauitvcnâiuftitiæ
: Sc quamuis interueniente__
diluuio in vno quidem>attamen iuftovniUerfiratisperem- mÆ
pté feminarium reftTtityiam tune opérante, myfterio vnici
_____ _ ___________ * R.edemptoris,vtper ynumreconciliatip prouenitet,quia *
mam qtiadrantemexiger.&niiiexercitiopietatisfquxad )permuiroisofFen{ayeniftet»
omnia vtiliseft)duplicatum pecuniiefuae fcenus’exceptrit, j . Sed iterum generis humani prpqeflu relabenre iuftitia,
otiofiefideipartem cuminfidelibilsponit-: quiaproximus |& creicentibus fimul gentibus atque criminibus
infidelieft, quimortuamfine operibusfidem vacuo Chri- 1 rurfus iniquitas hpminum generis mereretur interitum,
ftiani nomine gerit. Ec hiegft infipiens, cuius luftus omnis (rurfus ele&us qui Pater fidei y ocaretur, a quo Sc pro^B° >,■ r ' '■ ■ ■ “ ' ’ - •- >_ "" ‘ 1 ■■
#
? f 8M
I
Eft iß. a A Am an dum. 17 Î !
reitii,& Regis «term lemen cme^geret. Quod multiplicatum
fide gentium Chriftüsimpleuir, quiTatriarchis vjfus,
per Legem praformatus, per Prophctas prælocutus, Sci-
pfeadfiiic, vt adimpleretLcgem*& Prophetas, Sc q[uam
lex ôperibus non valueràt conferre medicinâm, gratia da-
ret. lam cnim corpus omne, ideft vniuerfum genus ho-
minum i ta perualèrat peccatum , vt ne’que malagma de-
bilibus'& faueijs, nec ligatura prodefler. Gorroborata et-
enim vitiorum valetudine , qmnern humanæ opis mcdelam
fortiorremedijsmorbus excluferac j Sc ideo vemt
qui & vénturus eft, conformatus corpori humilitatis no-
ftræ , vt nos conformaret corpori glofiat fuæ. Quia
nemonifiartifexoperis fuipotenseft, &figulo tantum in
argillam fuara ius eft. Ita Dominus omnium qui omhes
feceratdignatus eft ad noftra defeendere, npique fufeipe-
rèincorporefuo, vt reficerct eadem vel arte vel poteftate
qua fegerar. Venit autem non in fiiblimitate Domini
quod erat,fed informa ferui, qiîôd nonerat. Faélus eftvt
homo fine adiuterio, qui eft Dei virtusôc Dôminus Excr-
cituum, adiutor &prote<ftor omnium. Proliberandis eft
mortdus, qui erat inter mortuosliber. Inter iniquos de-
putatus eft, qui iuftiHcatimpium per fidem. Sicutouis ad
ttiterftfttonetn du ft us ejl, agnus HU qui tollitpeccata mttndi. Paf-
fus ell: mortem,qui donat æternitatem.Sed Sc in caufa tan-
ti huius confilij Sc muneris animaduertere ipfius luiqen
eft, qui nos illuminât a montibus aternis. Ih qixos’oculis alle-
uatis videamusijfdem nos, quibus perieramus itineribus
inucncos, rurfus ex arbore, rurfus eX virgine, fed nonrur-,
fusfuperbiapræcipitandi, yerum econtrariô hiimilicate |
redituri. Nam idcirco rex gloriæ &: do minus maiejiatis exi- 1
namuitfe formant ferai accipiens, & inuifibilcm magnitudi-
nem iuam vifibili abieétjone contexic, vt nos veteri illo
male concepts adrogancié morbo,foris altos, intus obtri-,
tos,in for mam fublimitatis fuæ per formulam noftracin le j
humilitatisatcollcrec. In hocenim operatus eft,& opera-,
tut quotidie bonus Dominus, vt diuins conformationis.
gloriam conicquamur ,finoftr® in Chrifto conformationis
cxemplum fequamur. Cognofcentes ita Aitifiimi rao-
deramine temperatum naturs noftrs modum , vt fupra.
nos ipfius gratia prouchamur,fiiuxta nosnolfcri memores
ambulemus. Ad.quam nos meafuram Prophetieus file de
Numéris fermo componit, quo dieitur Nondecltrtabimus
dextranequefiniftra,fedregalivtaibimus, QuodnobisChri-
ftus eft, Mediator Dei & homimim, inter diuina& huma-
na nos temperans, 8c ad regnum fuum regali via ducëns, vt
corde humiles, opère fublimes, àfiniftns, id eftpeccatis,
qusin mortem trahuntalleuemûr, & à dextris',‘ muijs,id
elt.præfumptione fuperba humilitatis lege réuocati tenea-
|f,u musfalubremmedioctitatera,neautoculosnoftrosdecli-
9n nantes in ter.ramcomparemuriumentis,^«ifc«5»o«c/?<»«/-
zi lellus: aut altiora nobis fermantes, euanelcamus m cogita-
p . is tionibus noftris.’ Itaq> non altafapientes, led humihbus
conlentientes, inmenfuraqua menfurauitnobis nominus, nof-'
[j-j 1 metipfos metiamur, vtanguftcniurin nobis, & in domino
dilatemur. Nonvcillilàpiehtes huius feculi, quorum
fapientiam dominusreprObauitac pcrdidit, &per ftulti-
tiam prædicationisexhaufit. Dilputaueruntenfin inquit,
vtabfcondcrenrlaqueos : quik videlicet in hoc omnis ars*
Philofophorum laborat,vt adlertionehdtorumlucein veritatis
obfeu ret, &inanium contenqonumlaqueis follici-
tas a vero men tes implicet,& ingen ij fraude decipiac,&fu-
co lèrmonis fnducac. Sedpojfquant exortum eft lumen in terie-
bris, mifericos & miferator & tuftus Dominas, fruftra pofiieruht
in cælo os fuum, quietiam térrenarum return, füæqj natu-
rænçfcij ferutantur in cæli plagas, & Deum fine Deo quæ-
runt. ideo defecerunt[crut antesfinit into, & fagitta paruulorum
faftafuntplag*eorurtt. Quia corripiens fapiétes inaftutia fua
dominus,per infantium atcfc laftentium ora confudit. Nec in fer-
raone regnum fuum, fed ih virtu te,confticuit. Vnde ego
quo^ue minimus omnium minimorum Domini èxiguo-
Ilimq» tenuiffimus ôcinfantiü infantiflîmus ^audeo in vo-
ce,m 1 au dis erupere, gtatias agens Domino alri flimo, quo-
màm myfterium pietatis excel&fquod in thefauris fkpien-
tiæfuaehabebat repofitum Jparuulis fuis pioinpferit,&fa-
pientibns mundi abfconderic, ne gloriarctur hie mundus
, i n f u o r u m v a n i t a t c / a j p i e n t i u m , p e r q 'u a m b b f u f a f i b i c a l i - 1 g
g i n e n o n a g n p u e r a t f a p i e n t i a m D e i . Pax a u t e m n o f t r a I e - Eph. z.i 4
( u s , q u i v e n i t v ^ v deftruxitfortia,t r a q u e v n u m &f a elegit c e r e t infima:, & o m n i a s q u a l i r a - I ' -
te componcret: fpreuitfapi- i-Con. 27I
ehtia, &adfumplitftulra,vtfieretsqualitas, neminclibi
quicquamproprium vendicaiite , cum omnem non nifi
diuino muncre falutis ac Sapientis cohipotcm necefle cC-
fet in Dominogloriati. Itaq; exultemus cum tremore in
Domino Deo noftfo,quiefUi«mi/fis(ir</#, Sc tnaieftate fub-
limis. Idem fentientesin nobis, quod in Glirifto, qiii (vt
fupra>dixi) idcirco nobis falutis graciam pet humilitatis
formulam contulit, vt quiex^hationis fpiritu cadere me-
rucramus,cordc humilitatis refurgere difeeremus; Quod
autem bonus Dominus crucifixus eft Sc refurrexit,ndh fo- 1R0.9 I
6.4
lum addeftrudfibnem mortis noftrae, Sc ad reparationem luCor.a
»ternitatis operatus eft, fed etiam ad prsfentis vits infor-X1*-
mationem,quameritumacquirimus,quovita&illiusins- \i -Corf-1*
ternum beats poflefllo prsparatur. Cruci ygb fixus eft j j 1
dominus, quo myfterio pietatis atque confilio Apoftolus L ,*r
docet,vtfolueret(inquir)parictem vallfinterficeretq; ini- r
naieitias,&omnem huius mundi ambirumdifpoharet,"ac nphef.4.z
devniuetfainimicipoteftate captiuans ipfam captiuitate, !
j triumpharet. In fua carne fufeipiens ( inquit) fimilitu di- Rom- *■*
! nemcarnispeccati. Non vtiqjfimilitudinern <:4riiis,quia *
in omnibus Deus veritas, Sc ideo veie Sc corporaliter ^rr- lo*'2' l*
peccatum non fecit, per fuam inuiolabilem impaffibilem- iio%j
que naturam, propter nos tarnen (vticriptum éft) pçccàtü z.Cor.s. z r
fa<ftus,id eft, peccatorem fufeeptu m in forma ferui gerens. :
facias enim eft pro nobis malediftum, vt nosmaledftto legis abfolue- Gal- 3~lg
ret: depeccatodamnauirpeccatum , ideftj)eccati mate- j
riam qus adhuc in ilia Ads carné viuebat.in ipfa quam fii-
feiperedignatus eft Ads carne vacuauit, ac fieparietbm E , r
vallihoceftpeccacumqifi!»dinternos& Deunl fcparabac j * JZ\
deftruens,fecit vtraque vnum,non fblùin vt Iudsorum St !
Gentium tides in Chrifto coiret , led vt in vnoqupqueno- | G
fttum qui crederemus natura fibi noftra cb.ngrueret, Sc di- j
fcordia, qusprius verfabatur in nibis(cùm lpiritali adfer
â:ucarnalis animarepugnaret)pace fidei folueretur.Nunc Rom.7.21
enim bellum illud antiquum quo lex pecCati répugnabat I
legi Dei abolerur in Chrifto, cùm fpiritùs Deo feruiés fub-
adam fibi animam fide tempérât,& viciffim aniiriamDeo
feruientemin omne obfequium caro miniftra cbmifatun
-Quam obrem Domini pafliohe&irefurre&iohe, hbn fo-
lùm ad ÿem ac fidem refurre&ionis inftruimtir,vt non fo-
larefolutione carnali, fed Sc voluntaria ab hoc fiéculo re-
ceffipncmori nouerimus , & moriendo per fidem huic |
mundo viuificemur Deo. Vita enim huius mundi * amicat ^ ■
morsaniraseft. Ob hocnobis Apoftolus dicit: Mortificate
interramembraveftra. Quotidiele ipfe teftatutmuri, liux- j1.Car.ij.3t
dumfaciens corpus fuum , &obliuifcensqus recto lunt , i.Conpny,
atque in ptiora fe porrigegs. In quo humilitatem pariter 13
Scfublimitatemdocet:quiacontcri corpus finchumilira-
tis fpiritu non poteft, nebanima in csleftia fhrgere, nifi
mortificatione membrorum. Artämen & ipfius nobishii-
milhatis feiuanda menfaiaeft, ,vt non nifi tirnote diuino
humiliemur vni Domino. Dominum enim Deum tuum ade-
j abis,&ipfe foilferuics: cuiieruire libercas eft. Neminienim
fubie«ftus eft,quifefoliDeofubiecit. Ac contra omnibus
itîfimis vélfpiritibusvelalijscreaturis vel fuis vieijs Sc cu-
piditatibus fèruit, qui viilt liberefle iufticis. Eft aucem &
fandafuperbia Sc humiliras iniqua. Nam Sc iuftificatur
fupcrbiaqushuic miindo fuperbit Sc cöncemnithoc Ce-
culuih , omnibufquelnagnis eius Sc dulcibus ac fpeciofiç
ab.uti tu r,in tenta csleftibus rebus,& prçceptis fubic&a di-
ui^is. Çontràautetnfilahumilitas condemnatur,quç non
ex fide fed ex ignauia mentis hominibusaddicitur,.. l,u-
manam gratiam magis quàm fuam falutern curat, médacij
fàmula, veritatis inimica, libercatis eixpers, iniquitaci ob-
noxia, mifeens aquavinum, ideft veritatismerum aquis
adulationis eneruans. InhuiufmodihumilitaCetn fpc-
cialiter mihi videtur Vox ilia intendi, qus denunciat,
Va dicentibus malo bottum\Scdu\ce amaris,& iniuftis iiiftitian.
prsdicantibus. Quos Sc per Salomonem(ficutnoftij veritas
execracur. Bene autem nos breui Plalmo , fed pleno
- roagifte-
Det,'. 6. 1 j
0-10.20 I
Matt.4-7
Luc. 4 -n
m.z.xi 1