Fault Oroßi
Äthenienfem virtim, qui tunc forte apud Cyprum exula-
bat,ducem naualibello conftituat. Acceptisigitutquin-
gentis argenti talentis,Conó per Pharnabazum euocatur,
clafliquc'prçficitimquibus compertis.Lacedçmonij &ipu
quondam cultuq;ornarilfimam,iuicmiferabiliruinarum E I
a c dcfolacionis fqualote confe&atm Itaque magnum pie- Di°De;l
tatis miferadbnilque monimentüin reparationeeiusope- je0k<*||
ratus eft.Namque earn àLacedsmonijs exinanitam,Lace- con^l
tIuft.Hcr auxilia naiialisbelli,irege AegyptitHercinioneper lega- I dsmon.ornm pisdjsrepleuit: Perfisincendentibuscon- M
cymone j tos petunt.-iquo centÜinftrùétas triremes Sc fexcenta mil-1 crematan^Pcrlisidificannbusrcformauxc. Interea Arta-
Diod‘ J liamodiorumfrumentiaccepemnt.-à focijs eciam vndique f xeixcsrexPerfaium?, ficuc principio didtum eft, vnmerfis^ uaN
r magna contraxerç fubfidia. Cui militis cófenfu omnium, | Grscis pop. per icga tos, vt ab armis difcederenc, & paciI—
S S i Agefilaumducem decreuerunt, virutp pede claudum,fed acquiefcerenc,impcrauir: non quod miicncorditer feflis
r i J . oui in difficillimo rerum ftatumallentfibiregeclaudicare confuleret,fed neilloinÆgyptibeliisoccupato,uftu. aliquain
untlHÿtTU
Laced a-
moniis
dederit.
quàm regnum.Rarovnquam itapares omniinduftria du- j regnum fuumtentarcturirruptio.
ces in vmim coiêre bellum, quiacerbiflimisinuiceraprs-1 C v n c .t i s igiturGrscis optatiilima quiete refolutis,
lijs fatigati,& multo fànguine obliti, velut inuidi abalcer- ! domefticoque oc,io torpentibus, Lacedsmomj inquieti
utro rcceflèrut. Igitur Conon accepto iterum per fdpfum ; magis qùàm vircute intolerabiles, poft bella depofitai tcn- J j l I
i rege magno ftipendio.reuerfus ad claflèra, inuadichofti- j tant ftura bellorum. Nam fpeculati abfentiam Arcadum,1 prilil II
les agros,tujres,caftella,cæteraq;prçfidiaexpugnat:&ve-| caftellumcorum repentinairruptione perfringunt. Arca-jAn.rJ|
lutieffufatempeftas,quacunq;incubuit, cüda profternit. j desveroexciriiniuria , iundofibiThebanoiumauxilio,
Xacedsnfonijverôdomefticismaliscircumuenti,extcrnis amiflàfurto , bellorepctunr. ïn eoproelio Arcbidamus * j |
inhiare defiftunt, abijciuntqj fpé dominationis,immihen- düx Lacedsmoriiorum vuifieratus , cumetiam cædtfjfùos
te periculo feruitutis. Agefilaum quem cym exercituin A-j iam vtvidos videret,occiforum corpora per prçconem ad
fiara miferant,adfubfidium patriæreuocât. IntereaPifan- ' fepulturam pofcit:quod fignum vidoriç traditç inter G rç -j^
derdux apudSpartam,per Agefilaum regemrelidus, ma- J çoshaberifolet.Thebaniautemhacconfeflioneeontenti, F
ximammunitamq;claflemtuncinftruxerat, motussmu-| dacopa'rcendilîgnofînemdcderecertanuni. Paueisdein-
lationevirtutis Agefilai, vtillopedeftromexpeditionem j deintçruénientibiisinduciarum diebus,Lacedçmonijsad
agitante, ipfe quoq; nauali difcurfu oram maricitnam per- a lia bella conuerfis, Tbebani cum Epaminonda duce,de
uagaretur. Conoverofufceptonegocio,duplrcemcuram inuadendaLacedsmoniaquali fecura8cdcftituta,coepe-
impendebat,debens focijs (olicitudinem,patrixfidemrvc Lre fiduciâm. Taciti intempefta node, Lacedxmonem ve-
huicexhiberetnaturam, iUispræberetindùftriam: inhoc niunc : fédnonitaincautàm velindefenfàmficutreban-
propenfîor ciuibus,quod quieti libertatique eorum alieni tur,offcndunt. Armati enim fenes cum rcliqua turbaim-
fanguinis*aifcrimen impédcret,& pugnaretaduerfus info- j bellis ætatis, prxcognito aduentu hoftium,in ipfis Ce por-
lentiflîmos hottes periculo regis,prsemio patriæ. Conferût j tarum a ngu ftijs obiecerunt, & àduerfus quindecihi millia
itaquenaualecertamen PerlæConone , SpartaniPilàn-} militum,vixcentumconfedixuohomincsproiuperunt.
droduce:milites,rcmiges,ipfiquetiudoresvnopariterin Hisitaq;tanxambellimolemfuftinentibus, iuuentusfu-
mutuam cxdem ardore rapiuntur.Magnitudine atq; atro- pçrucniens,congredi àduerfusThebanosaperto certami-
citate belliiftius inclinatus,ex hocfemper in pofterum La- ne incundanterdecreuit. ‘{•Commiflo prælio,cum Lace-
ctfdæmoniorum ttatuspromit. Namqueexilloflueré, ac j dæmonij vinçerentur, repente EpaminondasduxTheba-
rétro fublapfa referri (pesSpartànorû vifa eft, donecaflur- norumincautius dimicahsfvulneratur.Quare dura his ex
gendo ægrè ac milore recidendo confeda, & potettate ca-1 dolore metus,illis ex gaudio ftupor nafcitur,veluti ex con-
reret,& nomine. Athenienfibusycrô hxceadejn pugnai- (cnfu tacitovtrinque difccffiim eft. Epaminondasautemi
nitiumrecuperandæpotentiæ, ficut Lacedæmpnijs amit- grauiter fàucius,cùm de vidoria fuorum comperiflet, fcu-j g
tendx, fuit. PrimiigiturThebani, auxilio Athenienflum tumqueexofculatus eflèt,■}■ rcmotamanuquævulnus ocJtAlitaij
? lut. in
Lyfitn^
fultijfnperiore clade (aucios ac trepidos aggrediütur,mul-
Ira animati fiducia propter virtuifem atque mduftriam Epa-
Iminondæ ducis fui, cum quo fibi facile obtinerè poflèim-
[perium totius Græciae videbantur. Fit itaque térreftre præ-
jlium Thebanis minim o negocio vincencibus.Vincitur et-
Dwrf. 14- iam hoc conflidu Lyfander, & occiditur. Paufanias quo-
& qUe dux alter Lacedçmoniorum,infimulatusprodirionis,
in exilium truditur. Thebani autem vidoria potiti,colle-
davniuerfi exercitus manu. Sp%rtam contendunt,putan-
tes fe vacuam prxfidio ciuifaté, nullo incraturos negocio,
cuius iam omnes pcnc copias cum ipfb rege deleflènc,atqi
ab omnibus focijs deftitutos vidèrent. Lacedxmonij periculo
ciuiratisimpulttdiabito inexercitati miliris qualicun-
que deledu , obuiam hofti procedunt. Sedvidis feme],
àduerfus vidores obfîftcndi necvircus nec animuserat.
Cùm igitur cædes vnius tantu penè partis ageretur,repente
rex Agelïlaus accertttus ex A(îa improui lus bello fuper-
uenit : Thebanos iam fiiccettu duplicis vidoria:ketiûres
(cniorclq; aggrcditur:nec t difficile fuperat,maxime cum
adhucapud ipfu m penè integræ vires haberentur. Ip fe ta*
men Ageûlaus grauiter vulneratur. At vero Atheniénfes,
cùm comperiflènt inlperata Lacedæmonios vidoria fub-
leuatos,pritli næ feruitutis.de qua tunc refpir^re vix ccepe-
rant,trepidi metu,exercitum contrahnnt, eumquc Boeo-
tijs in auxilium adiungunt com miifum Iphicrati duci .-qui
adolefcens admodum,vixdum annos z o .natus,in firmita-
tem ætatis maturitate animi muniebat. Conon quoq*, vir
quidem Athenienfis, dux autem Perfici exercitus,audito
Agehlaireditu, adpopulandosLacedaemoniorumagros
reuertitur. Ita Spartani ftrepicu circumfonantium vndiq;
hoftiumclauhatq; exterriti, vltima propemodum delpe-
ratione tabuerunt.Sed Conon poftquam vafta hoftilis fo-
li populatione fatiatus eft, Athenas pergit,in maximo gaudio
ciuium ipie triftis : quippè cum vidcret vrbem populo
nô Tt rule
Plut, in
Apf.y*-
Xen.l.+.
Di«U. 14.
Cononis
bencficiû
Ken. &
cluferat,egreilura fanguinis_ac mortis patefecitintroituml
cuius mortem ficThebanorum perditio fubfecu ta eft, vt
nonperdédiflèducem , ledipfi cum eotunc periflevide-
rentur. Contexui indigeftæhiftoriæ inextricabilem craj
tem, atque incertos bellorum orbes hue atque illiic ly m-l
phatico furore geftorum verbis è veftigio fecut9implicui a
quoniam ranto(vt videojinordinatius Icripfi.quantomal
gisordinem cuftodiui. ImprobadominandiLacedsemoj
niorum cupiditas.quantis populisiqualibusvrbibus,qui|
busprouincijsjcuiufmodi odiorum motus, quätas caufas
certaminum fufcitarit,quis vel numero,vel ordine,velra-
tionedifponat ? cumipli quoque nonplus afflidibellis
quàm bellorum confufione referätur; liquidem tradoper
aliquot states hoc continuo bello, Athenienles, Laccos-j
monij,Arcades,Bceotij,Thebani,poftremô Græcia, Anal
Perils,r.tque Ægyptüs cum Lybia,inlhlilque maximis, haj
ualcs fimul pedeftrefq; conflidus indiferetis egere difeurj
fibus. Refçrre cælàbominum millia non poflem,etiam Ifl
bcllanumerarem. At nuncincrepethaectemporaatqjdial
collaudet, quicunque nefeit hofee omnes iftarumvrbium
prouinciarumquc populos, ita nupc in folis ludis acthea-
trisconfencfcere , ficuti tunc in caftris maxime prælijfqucj
tabuifte.Florentiffima ilia, & totius tuncimperium orieu-r
ris affedans Lacedæmonibrum ciuitas, vix centum habere
potuit fenes : itainceflabilibuscircumuentamalis,iiu-
maturas miferè expendebat ærates:& quçrun tur nuncho-
mincs,quorum refertæ pueris & IcnibuS ciuitates, ^ cura
iuuçnumpercgrinationedirantur, pacificifque exercitijs
ftipendia domefticz voluptatis acquirunt? niii fortè(vt affolent
humans mutabilitati omnia Ibfdere prsfentia)no-
uitates rerum aduaudituqUe prurientibus iplà etiam vita
faftidioeft. -‘- t f!&■ ;#'%,If,*}';
An n o ab vrbe condiraCCCLXXVLfsuilfimoterr«'
mo tu Achaia>vnfucrfa concullà eft,& duç-tunc ciuitatcsa- |
Ltber 1e r tuts.
-— &H^iice,abruptis locorum hiatibus deuorats func.
Ateeonuncc contrariopotetam fimiliain diebusnofttis
udConftantinopolim.çquèraodoprincipcm gentium,
f L d ifta Sc fadka fed non petfeiäa narrate, cùm poft tera-
hilemdenunriationem confcientiamquc mali fui pnefcia,
fubter cotnmotafunditàs-cerratretnerec. Sc defuperfnfa,
coelitns flamma penderet, donee otatlomb. ^rcadtj pnn-
ciois 8c populiCHriftiani, prxfentem petdmonem Devs
exoratus auettetet : probans fe Mum eITe Sc conferuato-
rem humilium.8c punitorem malorum. Sedhæcvt com-
memorara lint magis quim explicate,verecundiçcôçefle-
rim vt&quifcit,reculât: &quinefcic,tnquirat. Interea
Ro mani, qui per feptuaginta annos ab vrbe Volfcorum,
î prstereaFalifcorum,Æquorum&Sutrinorum,fubadi&
attriti affiduis bellis conficicbantuy tandem in fupraferiptrs
iA , I ad!««
lEulèb-j
thron-
|mp.
i>
u M
fcnnio
diebus Camillo duceeafdemcépere ciuitates, &rediuiuo
finem dedere certamini.Prsneftinos etiam eodem
tempore, qui vfque ad portam Rortisbellando & csden-
do peruenerant,ad flumen Aiiara T . Quindio pugnante,
N v m e r a n d v m etiam inter mala cenlèo, primumil- c f
lud idum cum Carthaginienfibus fcedus,quod ijfdé tem- p
poribusfuit, prsfertimex quo tarn grauiaortafyntma- Roid.&
la, vtexin coepifle videantur.Anno liquidem ab vrbe con- Canh.in
ditaCCCCII. legati a Carthagine Rcwnam raifll funt,fce- “ ^ '9*-
dufque pepigerunt.Quem ingrettutfi CarthaginenGumin J c° c*Vi
Italiam malorumgrandinem fecuturam , continuarum-
que mile riaru m tenebrasiuges, hiftoriarum Gdes, locorü-
que infamia,& abominatio dierum, quibus eagefta funt,
proteftantur.T unc etiam nox v Ique ad plurimam diei partem
tendi vifa eft:& faxea de nubibus grando defeendens,
veris terram lapidibus verberauit. Quibus diebusetiam
Alexander Magnus, magnus verè illé gurges mileriarum,
atque atrociffimus turbo totius orientis eft natus.Tunc etiam
f Ochus,qui Sc Artaxerxes, poft tranladum in ^Egy-
pto maximum diuturnumqj bellum plurimoslud^orum
intranfmigrationemegit, atqueinHyrcaniaadCafpium
mare habitare prscepit: quos ibi vlq; in hodi£rnum diem
ampliffimis generis lui incrementis confiftere,atque exin-
dequandoq*, erupturos,opinio eft.Cuiusetiam belli tem-
Sazea
grando.
Alex and.
nafeirur.
" ab vrbe conditaCCCLXXXIV. L.Genuciot& : pcftare,tranfcurrens8cSidoncmopulentÆmamPhoem-
!n , f c-milioCofl'.,Ingens vniuerfam Rpmampeftilentia! cisproninci*vrbem deleuit: & Aegyptum quamuisprius
‘■ I icorripuit : non (vt afTolet) plus minufve folito teroporum I viftam.tunc tarnen fubaaam.commmuratnqi ferro, Per-
*tu rbart ate’* mperies, *1h ofcefnt,a_u_ti:n__tem^ p__eAfti:u...a ftccitaskbiyte*-. Arnm fiihipmimnprin.
mis,aut repentinus calor veris, aut incoogruus humor x-
ftatisjvel autumni diuiris indigeftaillccebra.infupcr etiam
expiratade Calabrisfaltibusauracorrumpen^repcntinos
fEufeb.ii
Pcrlarum
rcx.H xc
pi Died.lt.
VIt t holt. 2.
F
farum fubiecit imperio.
I am hineftatim à Romanis aduerfumSamnitas, gen- Cap. s.
tem opibus armifque validam, pro Campanis & Sidicinis j?el,oru?|
bellalufeeptaGmt. SamniticumbellumancipitiIHruge- j ® “ **
a c u t a r u m i n f i r m i t a t u m a f F e r r e t t r a n f e u r f u s , f e d g r a u i s f t u m , P y t r h u s v e l m a m m u s R o m a m n o m r n r s h o f t . s , e a c e -
d i u t u r n a d u e i n n u l i o d i f p a r f e x u j i n n u l l a a e t a t e d i f l i m i l i s , p i t . P y r r h i b e l l u m m o x P u m c u m c o & c u t u m e f t : 8 c q u a a n -
e e n e t a l i c n n d l o s p e r b i e n n i u m iugitert a b c c o n f è c i u v t e t r ] u i s n u n q u a r o p o f t m o r t e m N p m i , a b c l l o i u m c l a d i b u s
f a m a u o s n o n e g i t i n m o r t e m , t u t p i m a c i e e x i n a n i t o s a f - f u i f l c c e f l a t u m , f e m e l p a r e n t e s l a m p o r t z m d i c e n r e x e o
f li é l ^ ü t u e d i m i m r i t . Cpnquerenturho6(vtarbirror)loco| u m e n v e l u r i p e r m e n d i e m . t o t o i m p r e & c m l o n M o r u m
o b t r e d t a t o r e s t e m p o r i s C h r i f t i a n i . f i f o r t è f i l e n t i o p r a t e r - f e r u o r i n c a n d m t . P o r t o a u t e m m e h o a t o f e m e l b e l l o P u -
U ir im q u i b u s t u n c c r e r i m o n i j s R o r a a n i p i a c a u e r i n t d e o s , n i c o , v t r u m a l i q u a n d o b e l l a , c z d e S j t m n ^ a t q u e o m m a i n -
8 c f e d a u e r i n t m o r b o s , c u m p e f t i l e n r i a i n d i e s c r u d e f c e r e t . f a n d a t u m m o r t m m g e n e r a , t n r C C * f a r e A u g u f t o i m p e -
A m a o r e s f u a f e r e p o n t i f i c e s , v t l u d i f c e n i c i d i js e x p e t e n t i - t a n t e c e f f a u e r m t , i n q m r a t , m u e n r a t , p r o d a t , q m f q u i s m f a -
b u s e d e r e m u r : ^ ï t a p r o d c p e l l e n d a t e m p o r a l i p c f t c c o r - ' m a n d a C h r i f l i a n a t e m p o r a p u t a t . A b f q u e i l l o t a r n e n , m -
p o r u n n a c c e t f i t u s c f t p e r p e t u u s m o r b u s a u i m a r u m . V b e r t e r b e l l a P u n i c a v n m s a n m , v e l u t , a u , s p r z t c r u o l a n t u e x -
n u n c q u i d é m i h i i f t e d o l o r i s a t q u c i n c r e p a t i o n i s l o c u s e f t , 1 c u r i u , R o m . p r o p t e r l a n i n q r t a s c l l u f c i n t e r f c b r e s m o r
+ f c d f i i q u o i a m t e u s r e n t i a t u a f t u d i n m f a p i e n t u e 8 c v e r i - j b o l q u e r e i p . a d h u c b r e u i f l S i n o p a c i s f i g n o v e l u t t e n m f f i -
f c t'r a tto u it.m th ifu p e r e o a u d e r e f e n o n e f t.C óm o n u if - lm o a q u a ig e lid z h a u f tu .U e a .f ^ t.v n n p em s teM e f c e n -
Ü.J. femefatisfit, & ex qualibetintencioneledorem adillius
P l7-dt j leètionisplenitudinem remififte.
P* D" ‘| S eqvitvr. hanc miferam luem, miferioremq; eius ex-
rrçhia-piationem proximo anno fatis trifte prodigium. Repente
R/omç. liquidem medio vrbis terradiffiluit,vaftoqueprçruptè hi-
|trria.H.s. atftia fubitö inferna patuerunt. Manebat diu ad fpedacu-
lum terroremque cun<äorum patenti v.oragine impudens
fpecus, nefariamq; viuihominis fepulturam dijsinterpre-
tibus expetebat. Satisfecit improbis faucibus prscipitio
fui Marcus Curtius, yirequesarmatfis:iniecitquecrudeli
terrs inopinatam latietatem,cui parum eilet,quod ex tanta
peftilentia mottuos per lepulchraflilcipcret., nifi etiam
viuos feiflaforberet.
fcap. 6. ANNoabvrbeconditaCCGLXXXVIII.iterumterri-
pallorura bilis Gallorum inundatio iuxta Anicnemfluuiüj*ad quar-
r|JPtio* ! tum ab vrbelapidem confedit,facile fine dubio, pondère
jlitaButt. muitjtu(iinis & alacritate virtutis, pertùrbatâoccupatura
ciui täte m,nifi otio & lentitudine torpuillet : vbi atrocifli-
tnam pugnam "fMälius Torquatus flngulariterinchoauit,
t T. QuinäiusDiftator cruentiffima cögreffione confecit.
jßnib.U.y. Çugatiex hoc prslio plurimiGalli, initauratis iterum co-
pijs in bellum ruenres,a C.Sulpicio Diiftatore *J* fuperati
front.Ii. ^unt* P°ft paululum quoq; Tufcorum pugna lub C.Mar-
• Sttatag. cioconfecutaeft : vbiccnijcidatur quantum homijMun
csfum flt,quando o»5to millia lunt capta Tufcorufl^^^^
T ertio autem in ijfdem diebus Galli le in p r s^ ^ ^ e r
f,‘,W./.2i.maritima loca, lubiedtofque campos f ab Albanis monti-
K/i.i. bus diffuderunt : aduerfum quos nouo militum deleäu
,l,‘ habitoiconfcriptifquelegionibusdecem, (exaginta millia
Rpmanorum,negatisiibiLatinorumauxilijs,proceflerut.
Confecit hanc pugnam M. Valerius,auxiliante coruo alite,
vnde poftea Coruinus eftdî<5tus.Occifoçnimprouoca-
tore Gallo,hoftes territi,fparfimq;fugientes, grauiter tru-
cidati func.
tes,multo grauius vehementiulqucaffUiftarentur. At vero
fl indiibitatiffime conftat, fub Augufto primum Csfare,
poft t partam pacem vniuerfarum terrarum orbem pofitis
armis,abolitifque difcordijs, generali pace Sc noua quiete
compofitum, Romanis paruifle legibus, Romana mra
quam propriaarma maluifte, fpredfque ducibus fuis,indices
elegifle Romanos.poftremö omnibus gcnribus,cun-
(ftifqueprouineijs, innumerisciuitadbus, infinitispopu-
lis, totis tetris vnam fuiflc voluntatem , libero honeftoque
ftudio inleriiire p lc i, tatque in commune conlulere:
quodprius ne vna quidem ciuitas , vnufvc populus ci-
uium, vel quod maius eft, vna domus firatrum iugiter habere
potuiflet: quod fl etiam cum imperante Csfare ifta
prouenerintjin iplo imperio C^faris il^xifle ortum in hoc
mundo Domini noftri Iesv C hrist^ liquidiflima pro-
barioneeft manifeftum, inuitilicctilli, quos in blalphe-
miam vrgetinuidia,cpgnolcerefateriq; coguntur, pacem
iftam totius mundi Sc tranquiliflimam lerenitatem non
| magnitudine Csfaris, fed poteftate filij Dei,qui in diebus
Cslaris apparuit,exdtifle,ncc vnius vrbis imperatori, fed
creatoriolbis vniuerfi, orbem ipfiim generalicognitione
paruifte.-qui ficur ibl oriensdicmlucc petf«ndic,iraaduemcnsmifericorditer.
extentamundüpace vcfticrit.Qupd
plenius cum ad ipfum petfidente domino ventum fuerit,
proferemus. ^ _ _
Igitvr anno ab vrbe condita CCCCIX.Romani bei-
lum Larinis rebellancibiisimulerunt, Manlio Torquato,
& Deco Mure confulibus : in quo bello vnusconlulin-
terfeeäus eft,alter extirir panicida.Manlius enim T orqua-
tusfiliumfuum , tuuenemviftorem , interfedtoremque
Metij Tufculäni nobilisequitis, 8c tum przcipue prouofPo
ft bel-
iö Adiacö
poftea c.
12.1.6.
cancndbusillud
Angel.
H
Gloria in
excelfis
Deo, &in
terra pax
homimb.
Coff. in
antiq. &T
IHs annus
eft 4 «4 *
♦ Pub Decantisatqueinfultanrishoftisoccidir.
t Aliusverocon- ciasp.«,
fui,cùm iteratoconflifluillud cornu cui praeratjCzdiatqi
affligi videret, inconfertifllmoshoftesfpontcprolaplus, |dwoui[.
BiblMh.Vtt.Patr.Tomj. G g