Séduit/ Hyterja Efifttiuàinimpcrando,
înuinndopoilusquàro cxtorqucndocor&difcipulus Chrifti non qnætit fuum commoduth :
netluadeat Inde denique vfquc ad mortem dignatnr vo- iile enim ob aliorum falutem etiam morruus ell, & im.
lentibus pêccaro & vitijs immori s derélinquere exem- ! properia amariffima fubportauit dicentium: - f j g
blumrât proptei hocihpraefentiloeo Apoftolusdîcitkld- ßrtubtu timplumDii,&c. Quod fi requires cur i
■ . . I,... ÂeviviiTe.vt&viuorum.&mor- quodè Pialmo prouilit.iunabear.quafi imp:
E
pttiuadeât. lndcdc^ J#irèlinnnere exem- ! oroperia amarillima fubportauir dicentium:' l'ail qui de- y
_ exerhpiami i& |
citco fcmtiVÉortuumefle.ôcvixiiTejvr&’viuorum,&quodèPfalmoprotulit.itrKabeat.quafiimproperia.qiij à ly j
tnommdominetai:viaornmprôfeaqillOtum)quriefur- impropcraniurDeo.ceridermtluper Chriftum. Itapof-I
rcaioniseidsexemplbj nouam 6c cüleftem in terris exi- fumusexplanaré,quod ficu td ù ir :^ i lue wipir,reri;irraw
«unr vitam-inortnotumillorum fine dubio, quimortifi- qui me mißt. Ica&hocaccipi poteft : quiqqui mihi impro-
cationemChriftiincdrporècircuhferunt,& mortificanc perat.improperarei qui mihtme.
. * ' Vt per patientiam&confolationem feripturarum] Pcrferî-r
membra fua, qux funt luper tercam.
T« autem quid ludicasfrattem tuumi] Docet nod opörtere
in hacre iudicare, quia ueccorttinetur in lege, propterca
Deumiudrcem cxpc&èmus. Er toiifitebituromnis lingua
D&rï k o t eft ,tria genera filiorum Noe,deSemenim
IX X VII. de Cham XXII. delapheth XXIII. lingux, hod
eftIqXXlIi natxfuntj Seditiboc indicate] Hoc eft, vt non
carrtem mandticcciscöram abftinente qüolibet ,v c l coram
Septua
ginta I
ma: vndc
nat*.
infirmoludxo in fide, tiamfipfoptet efcatn frater tuus
cohtriftatur] Sed ilium non dixit, propter ieiunium, qui
auc infirmatur, aüt abftinet , tuo exemploprouoccs aut
cortipellas* Y , . • • •’ •• •
lam non fecundum chariiatemahwulas]Quia mvitijs man-
Blafphc-
taiacur
Deus in
pturarum coniolatiqpcm 6c folacia, fpcm futurorum pa* I
tientimmiexpebtamus.ficutfcriptumeft : Paxmulta dili* mi
ligentibus nomen tuum,&noneftmiUtsfcandalumi Hoc eft,qui I
confolatione legis vtuntur, moueri nulla tentationepof-
funt, vt per exemplapatientix & confolationiseorum, !
quae feripta funt, fperemus confolationem 8c in prxfenti-
bus,& ficut Lazarus in futuro. Magni etenim caufafola-
tij eft,fi quod nos patiraur,Dominion noftrum6c (an(ftos | I
cius feiamus eftöperpeftos. Item & confolationem feri- ConfcuJI
pturarum,id eft,vtipfit exhortatione proficiamusad fpé, 1,0 I
non diftidéhtes de promilfis, fi adhuc tardent, spent ha~ PjjjKgNfi
beamus] Id eft, promiHionis,.vt fpesprxmij, folatium fit
ducas,quod iili nomcxpedir. Etiam non diligis PL^ * 1I1ï jg labóris.
ficut tc fi non illius vtilicarem cogitas quafi cuam. N oh W f Secundum lefum Chrtftum] V t vnulquifque quærat altc-
* riu$feltfternquafifuam, iicutChriftusfuamorteomnes
'Eccl.lfi
bo tuo ilium perdere]U on dixit abftinentia tua,ficut quidam
volant. No»ergo blajphemeturbonumnoßrum] Bonum*hoc
eft libertas, quam habemus in Domino,vt omnia nobis
munda lint,non eaitadebemusvti,vtvideam.ur prop ter
culam ßcepulas ambulafle. Bonum noftrum,hoeeft,do-
clfihädominica,cumfithona&lalutaris, non4 ebct bla-
fphemariper rem fragilem: blafphematurautem, cum
dubitatur de Dei Crdatura; tion.eß enim regnum Del efca &
potus]Hoceft,non propter efcaniiuftificamur 6Cc. Sed 6c
hocnotandum, quia riori dixerit ieiunium & fobrietas
non eft regnum Dei, led efca&potus. Sed tufittta&pax
freaudiutit inßn/ttufanäo] Quae per abftinentiamfaalms
cuftoditur : vbi vero iuftitia, ficut fc proxunum diligen-
do.ibi öipaxi & vbi pax.ibi6c gaudiumTpirituale, quiaex
difleniione femper triftitia& moleftiagcnerantur. Itaque
qua pacts funtfeclemur] Hoc eft, vt non inuicem de huiuf-
modi iudicemus. Er qua adificationis funt inuicem eußodta-
»;w]Hoc eft,qux fratera non offendunr, xdificat autem
abftincncia. Noli propter efcam defir uer copus Dei] Hommera
feilicet erearum a Dcd* Omniaquidem funt munda] Repetic
quod fuperius dixerat, ne creatfirarndamnarevidcatur.
Bonum enim eft non manduedre carnerU, dr nonbiberevinum]
Exponit quid fit,per quod offendl dicebatinfirmum, ot-
fenditur ftnfu,fcandalizatiirfide, qua: eltoffenfio maior.
Aut infirmatuf] Scilicet pudicitiai Vimm enim dr mulieres
apofiatare faciunt etiamfJpiitity: quod autem dixit: Habes
penes teipfurii] Ia&atantiam refecat, nemagis in oftenta-
tione f it , quam virtute quod credimus, vcl quod non
mordet conicientiam in eo quod facit.BMfw qui non iudi-
catfemetipfum in eo quodprobat] Hoctft, qui non fuam fir-*
mitatem probando fe confiderat, fed alterius infirmi falutem.
Qui autem difcctnit, ft manducauerit damnatus eft] Id
eft,quileita dijudicati idipfum eftenim diferetio öciu^
dicium, quia & iudidum difeernendo fit, 6c diferetio iu-
dicando: Vel,difcernic credens malumelTeillud, vel iD
ludmanducare, 6c tarnen manducat contrafidem fuam,
iam damnatus eft.
Quia non ex fide] Qu* per charitatdm operatun quic-
quid enim alium deftruit, ex fide non eft, & idcirco pec-
catum eft.
ET non nobisplacire] Id eft, vt propria Commoda qux-
rcntes,noftramfaciamus voluntatem.
Ad boUamadificationem] Oftendit modum placindi 5t
(aluauit a morte. lnvnoorehonorificetis Deum] Vnuni os
dicitur, vbi vnusatque idem pcrdiuerlbmrnora fenfus
& ferrrio procedit. Propter quod fufeipite inuicem] Propter
honorem Dei inuicem onera veftraportare , & fic adim-
plebitislegem Chrifti: qui nos fufeepitin fe,cum effemus
impij, quanto ergo magis nos |inuicem, vt fimiles noftri
fiiftinere debemus i Dico enim lefitm Chriftum miniftrum
fuiffecircuntifionis] Iterum vtrunque populum ad vnitatem
hortatur. Confentio vobis 6 Iudxi, quia Chriftus vobis
promiftus,ad vos venentprimu,m>& Ocntes propter mi-
fcricordiamDeivocatae funt, tamenvnum eftis corpus
efte&i: Non enim venit mintftrari ,fed miniftrare, & dare am
mamfuamredemptionempromultis. Ad conftrmandas promiftones
patrum] vtvidelicetimplcretquod promifitpatribusrL__I
cui.plus dimittitur.plusdiligit. Sicutfcriptum eft: Propter hoc i fy.n
confitebor tibi in Gentibiu Domine] Hoceft, faciam Genrés
coufiteri tibi inGentibus Domine. Vox Chrifti eft ad pa- ■
trem. Tulitquc Iudxis arrogan riam, cum de Gentium h-
lutedicitcft'eprxdivtum : Chriftus autem in GentiBus
confiretureos mifericordiam coh(ecuto$,quiaSeipfifunt
in corpore eiuspet baptiftnum.
Lstamini Gentes] Hoc in DeUterotlórhio feriptum eft.
Cumplebe eius] Hoc eft, dumlfiael. Erit radix Iejfe] Radix
Ieflè, eft arbor DauidquxfrudfumfeEir per ramum , qui
eft Mark, virgo,qux Chriftum genuit. Deus autem (bei re-1
pleat vosomnigaudio] Omne gaudium fidelium,inipedebet
eflcfiitura. Deusfpei,' id eft,ih quo fpefaturyita fu-
turat Ibi autem omne gaudium, vbi pax eft: nullum vero
‘ in difienfiohe gaudium, led vniuerfa mosltiria; in virtute
Jpiritus fan fit] Si ehim qui credit Virtute Ipiritus landti mu-
nitur, certum eft, quód plenitudinem gaudij fempet ha-
beat,& plehitudinem pacis. Alitcr.Et virtute fpiritUs fan-
<fti, quia abundantiaipei in Ipiritus virtutibus confiftit,
& fignis.
Certusfuttidutcm &ipfedt vobis] Bonus do^ot lauadti-
doprouocat ad profc<ftum,vt erubefcant tales hon eile,
qualesab Apoftoloefleputabantur. ' 15 ' *" ,
Étrepletiortinifcicntia] Hoc eft , veteris & houiTefta-
menti. Audaciusautemfcfipfhiobis] Ideo magis fcribéndi
fiduciam habui,quianoui vos vr prudentes citO accipcre
rathonem,ficut feriptum eft t Argue fapieritem, & amabit tc.
Tdrtquamfemeinorans] Hoc eft, recordans vos efle pru*
dentes,Hue vthon jgnatos doceo,fed vt feientes com me-
moroi
Propter gratiam qua data eft] Non propter commoda
caulàm, ne ad vanam gloriam placeamus, fimul 6t cum' terrena, vel laudem, led v t impicam officium quod ac-
dicit .-Bonam adificationem, d ie oftendit & malam,vt cepfi ^ J k -^4 S >• .
cftillud:Acdificabituradmanducandum idolothyta. Sanâificdns Euangptium] Mco exemplo fatnftum c(ic
Etenim Cbtiftus non fibi plaçait] Idco vos qui membra demonftrans: quidam enim vthumanum contemnunt,
Chriftieftis , nondebetis placere vobismetipfis. Imita- quod predicant vt diuinum , 6c ira fit , Vt res famfta
Salts'll
RottidnorColiefi'.
fc « .
^deatur elle non fonda,cuifi non perficituç (ainâe. Vnde
dicitur: landiificatc ieiunium, hoceft, làn duni facitç,fiuc
monftratc-^ fiatobiatio Gentium accepta] Vtexemplo mco
Géntcs efticianturhoftia Deoaccepta, non. igne fa^difi-^
cata, vel fufeepta,, fed fpiritu fan d o , ficut-fcriptum eft:
Quia feditfuper Apotiolosquaji ignis, & vjft funt illis varia lin-
<rua. Hdbeojgiturgloriam in Cfififto]Scicnd\im fané eft,quia
hicLatinigloriam progloriatiohe pofuerijnt : ; Qui glo-
riatur, ih Domino glorietur,' Gloriam igitut habeo ad
Do.minum, licet apud homines infamer,& maculer.
Now enim audeo aliquid Ipqui eorum, qua per me non èfficit
Cferi/ïw]Nónaufusfiim dicere,alLquid me in his duntiaxat
rebus propria virtute fecifle, & non omnia uer me elle
Dominunvoperatum. Signa minora, hoc eft,lanitàtes vï-
uomm.Prodigià m’aiora, Veluti e ftfufcitatio mottuorü.
Signa vocantur , in quibusfitaliqujd mirabilejindicant
quoque aliquid futurum, l^rodigia vcçomquibus tan-
tummodomirabile aliquid pftenditur. ,
Sedfiçut feriptum eft] Óftèn.dit fuum laborem ante prx-
didum. Videbutit] Vidctur Chriftus in Apoftolispervir-
tutes, quas in éiüsnpmine faciebant. Propter quod & impe-
diebarplurimum venifeadvos] Fundaui ecclefia?occujwtio-
ne decentuSjin his regionibus, A:.chaiæ,& Macedonia,vel
ab Hierufalehiin Illyricuni,^ Sed cum profiiifct coepcro in Hi-
ftaniam] Vt rum. vero inHifpaniam venerit,incertum ha-
betur, Speroquodpratertens Iudaamtvos,&av.obisdeducarilluc]
Qjiia ira vósexhibetis, vt néc apud vos locum autnecçf-
fitatemhàbeàmdiutiusremorandi : idço & e x parte illis
fuilïe dicic,quia ere,dere.non indigébanç, fed tan tu in modo
confirinari: fiueideoexparte, quianullamagnitudô
temporis f|ciat charitaternvN«»c igitur profictfcarfin Hierti-
falem miniftrarefanttis] Sàndi era,ntiu Hierufalem,qui o-
mnibus fuisdiftradis, & anteXpo.ftoiorum pedes depo-
'iity^ratiqni,t^®Sfotipni,a(c dbdriqx vacabant.
Probauerunt enim Macedones] Probauerunc autem hoefi-
bi vtiieiQce^fi'cPllationem aliquam fumptuunffacerent
fan dis. Quod autem placuit Macedonia& Achaia] Subtiliter
ac vçrecunde dum Corinthios laudat, hortatur Roma-
no^facilms enini deuotæ mentes ad bencfaçiçndfith exempta,
quam formpnibus inuitantur. Quomdpfijpiritua-
lium eorum participesfaUifunt Gentiles] Id eft, dodrinx & o-
rationis, rêliqüidpdoresex ipfishabebanc, 6c locij fue-
ra,nt pinguedinis ràdicis : ideoque vnufquifque,qui quo
abundat, debet a|teri impaf tire.;
inabundantia beiudittionis C.brifti veniam]Qm& abundan-
tius in aduentu rtico Chriftus in vobis benedteetur : fiue
benedidionis, id eft, gratix,Chrifti. Obfcquij theioblatio]
Id eft, elecmPfyna qiiam porto. Accepta] Gratia, Vt cum
gaudio veniam ad vos] Si videlicet landi acceperint hanc e-
lleejndfynam. Vt réfrigérer vobi/cum^N on corporalem y tique
requiem quxrit Paulus ,-fed illam qux cohlolatio-
ncm babefex Deo , ficut & ipfe in.primishuiiisEpiftolx
pattibus dixit : Confolariin vobis, per earn qux inuicem
eft fidem veftram atque meam.
Deiis autem pacisftt cum omnibus vobis] Deus paci^ Chriftus
eft,qui non nili in pacificis habitat. Pqlchre autem in
pace finiuit, duobuspopulis ad pacis concordiam rcuo-
Matrijff-
ilias of*
ficiurn.
C A P V T X V I .
^ Ommendo vobts Phoebei}ifororeih noftram, qua eft inmini-
ufterioecclefialqua eft'Cencbris] Hoe iam.quafi finitö tc-
Adiutpresmeos] Ideft.in opere dodrinx. ömhcS au tc m
quos falutatjintelligimus ex hominibus fuifi'cpcicgiinis,
per quorum exempfo acdodrinam, non abfurde exifti-
mamus credidifie Romanos. Qui eftprimitiuus Jlfia] Hoe
eft, qui primus credidit Chrifto in cçclefia. Qua rnultum
laborauitin vpbis~] Docet 6c in hoedebere etiam foeminas
laborarepro eççlefijs Dei : Nam óc laborant,cum dp cent
adolefcentulas fobiias eflcjdiligcre viros fuos, filios énu-
trite , pudicas elle, caftas,, domum bene regentes, beni-
gnaSjfubditas viris fuis, hofpitiö reçipere »fondbrum pedes
xtuEpiftolx; vtfolent commendationis., vel lalijtationis'
pinas, gcacia fubter adnexuit. Qua eft in inïmfterio ecclefta] Sicut
| eciam nuncin^oiicntalibus locis Diaconisfe mulierês in
fuo.fexü miniftrare videntur jinbaptifmofiuein miniftè-
Bahm; rap'vèrblquiapriuatfmdociulfeftièminasinuenimuSïfio-
Bcilla^ ut Prifcilla, cuiüs vir Aquila vocabatur, lïi'dub cxfum
T ! Paultim yirgis,vino,olebdue,& alijs tcbusmedicatifünr:
P c^ns^naucminiftramelfeecclefixCehcbrjsait: &-quiamultis
ftdiütoriö fttir,etiam ipfaadadiimandumpetegrinauonis
I caufa dicitur.CenchrisportuS Corinthi, quia omhes qüi
ad CoLinthuin veriiunt,manfionem Ccnchns habent. Vt
j aftiftatiseï] Siue filmptibus,fiüelolatió adiuueds cam.
lauare. . , 5
Cogiwfoiiweo^Poteftquidem fieri, vt 6c fecunduni car-
nem ifticognatifuerint Pauli, & ançe ipfum çr.efiidçrint
in Çhrifto. Et nobilcs habitifunt in Apbftolis Chrifti, de
quibus ppflibile eft ôcillud incelligi ,,quodforta(ïîsçx illis
Septuaginta duobus, qui & Appftpli nominati funt
fuerint,& ideo nobiles fuorum & ip Àppftolis dicat, oc in
bis Apbftolis, qui ante eumfuerurtt. - Confaptiuos] Tole-
randoab ïudxis petfecutionesj Salutdte Anipliatum]biiinc
quafi amiçumfalutat, fed in Domirio amitum, non tan-
\ turn qui interfuerit labori eius apt captiüitati. Adiutorem
meum] Adiutor autem Apoftpli in Cnvifto, lion. |hus in"
telligitur , quàm Àpoftolici pperis particeps. Probum in
Domino] Hoçcft,probat;um,quiln multis tribulationibus
probàtus e/t. Salutdte eos qui funt ex Ariftoboli domo] Quo-
niam nihil ociofum 6c in literis Apoftolicis addîcur,, vel
minuitur, iftos qui funt vel dç domo, veldcfamiUa Ari-
ftoboli,non fruftra,nequediledos,néque probos,neque
adiutores in Chrifto nominat,fed forte qui nihil taie lia-
bebantin meritis,idcirçoeps folo titulo lîluta,tionîs hbj
norauit. Ariftobolusifte.iritelligitiic congregator fuilïe
fratrumin Chriftp.^/ttMrc eos quifunt ex Narcifii domo] Videntur
quidem plures fuiflè ex dpmp, Vel fwnilia Narcif-
fi, fed npp omnes in Domino fuilfe, & ideo addidit, ébs
falutandos e(Tè,qui funt.in.Domi.np. SaîuiateRufum]iïac
yfqueludxos, nunc Romanos falutat. Et matrem eius &
meam] Aetate,npnpartu. SalutateAf/ncritum&c.]T>ci(t\s
fimplexeft falutatio,nec aliquid eis în/igne laudis^diuri-
gitur.Suoexemplo nos docet,qualesamicosdebcamus
noftris literislalutare,non diuices fecpli facultatif)us, vel
dignitatibus hpnoratos,fed gratia acfidelocupletes.Her-
man] Puto autem quod Hermasifte fitfcriptorlibelli il-
lius,qui Paftor appellatit r, qux feriptura valde mihi vtilis
videtur,& vt puto diuinitus inlpiratâ, quod veronihjl ei
laudis alTcripfit,iIlud déclarât,poft multa peccata ad poe-
nitentiam fuiflè conuerfum. Salutate Philologumr] Hi h'o-
mincs vnanimes intelliguntpr fuilïe,qups hac caufa fimul
falutat,quotum meritum exh'is , qui fimul cum eis erant
dignofcitur,landos nuncupat eos, vt merito illos laluta-
re. videatur. In ofeulofatiSto] E x hoc fer m on e.alijfque^n o n-
nullis fimilibus, mos-eccîefijs tiaditus eft, vt poift oratio"-
nem ôfculo fe inuieem fufeipianefratres. Hoc autem o-
fculum fandum appeftat Apoftolus, quo nomine illud
idocet,vt cafta fint ofoulajCjux^in ccclefijs dantur:tum deinde
vt fimulata nop fint,ficut fuerunt Iudx,qui ofeülum
lahijsdabatj&proditionem corde tradabat.Ofeulüyerb
fidelis primo, ytdiximusjcaftumfit, turn deinde p'acem
id fc,firaplicitatemquehabeat,in charitate non fi&a. fra-
t res,obfier 0 vos,vt obferuetis eos,qui diffenjiones, & offendiculà prater
doârinam, quamvo$di<üciftis,factunt] Aiienus vobis lirj
necomninorccipiatur inter vosquicertamina. cpmmo-
uet, qui ferit iurgia, qùilites excitât , 6c ftudia contchtio-
nis excrcet.Qui enim taies funt,Chrifto Domino noftpo,
qui eft noftra pax,non feruiuot. De illis dicic, qui ex cirf
ëupcilipnc illo tempore Vénérant, ieiunia&abftinëtiam
defttuentes, & neomenias, & fabbata, 6c exteras fécias
ventris gratiaprxdiçabant , difie.nticntes ab Apoftobeà
dodrina,(5?fratrjbus offendiculà prxparantës.Ve/lraewiWi
ofîedientia in omni loco diuulgata eff] Hoc eft, fi il lis obediftis,
quibusobedire non debuiftis, quahtO: magis nobis ôbe-
ditè’deBetis î ,Sub pi licet fane Paulus indïfcretam & facilë
Romanbrum obedientiam notât, eamq-, aflerit vbiq; no
laudatam , fed peruulgatam: fed ne eosrurfum,fi pro hoc
apertiuscaftigaret,inobedienteseâiceret, a d d id it :|
In vobis igiturgaudeo] Gaudet Paulus fiiper obedieutes,
Ariftobo.i
lus.
Qui làlu-
tandi fine.
Libellus
Ü?altoris
Hcituctis;
Ôfculo
(àlutarc;
certus,