B
Valens te-
uócafvCa-
tholicos.
V m i l Orofit
3p t
iugulum vitro præbuit. Gratiarïus intereàimperator ad-
modum iuucnis caui inçftimabilem multitudinem hoftiu
Romanis infulàm finibus cerneret,fretusCbrilli potcn tia,
longe imparimilitum numéro feie i n hollem dedïr:&con-
tinuo apudArgentariam oppidum Galliarum formidolq-
1) fiimum bellum incredibilifödicitatc confèçit.Nam plus
quàm criginta millia Alamannorum, minimo Romanorü
decrimencoineo prælio interfeda narrantur. Tertiodect-
mo aucem anno imperij Valentis, hoc ell, paruotempore
poftea quàm Valens, per totuin orientent ecclefiarumla-
cerationes, fandorumq; casdes egerat, radix ilia mileriarû
no llrarum copiolillimos fimul frutices germinauit : liquidem
gens Hunnorum diuinaccelïîslcclufamontibus,re-
pentinarabie percita,exarlit in Gothos:eolq; fparftm con-
turbatos,ab antiquis ledibus expulit. Gothi trâlito Danu-
bio fugiétes, à Valente fine vlla foederis padione lulcepti,
ne arma quidem,qüo tutiui barbaris credèretur.tradidere
Romanis: deindè propter intolerabilemauaritiam Maxi-
miducis,fame& iniurijs adaâi.inàrmafiirgéteSjVido Valentis
exercitù,per Thraciamfefè mifcences; fimulomnia
cædibus,incendijs,rapinifq; fçedarunt. Valens egrelïùs de
A ntiochia,cum vltima infcelicis belli lôrte traheretur,lera
peccati maximi pcenitëtia ftimulatus,epilcopos cæterofq;
famSlosreuocaride exilijs'imperauic. Icaqj'dëcimoquinto
imperij lui anno lachrymabile iilùd bellum in Thracia öS
Gothisiam tuncexercitariofie viriura rerumq; abundan-
riainlfrudiifimisgelfit. Vbi primoHatiift impetu Gotho-
rüm, perturbât* Romanorum equitümturmae, nudape-
ditumdefexaere præfidia.Mox legiones peditum vndique
gloriolà propago doroinatur* Iraqi'vt Theodôfiusàflflidîâ
Remp. ira Déi reparandam credidif milcricordiailliuS, 0-
ninem fiducia lui adopemChriftifeoferens, maximas illas
Scy.thicas gentes, formidatalq; ciiiidis maioribns, Alcxâ-
dro quoq; illi Magno, fictif Pombeitis Corneliul^j teftati
finit,eüitàtas,nunc ante exéindoFRoitoan o cxercitu,
maniSequisàrmi^îinftrudiffîinas, liocëfl, ÄlanosiHun-
nôs Ë Gothos,incundantèt aggrëfliià, fnagiiis ihultifque
prxlijs vicir.Vrbem Conllâcinopolirii vidoi intrauit;&he
paruam iplamRomani eXcrcitus manum affiduè bellando
dëterreret, foedüscü Athanarièd re’ge GothorSpercUffit,
Athanaricus autem continué y t Conftäntinopolitn venit,
diem obijt.Vniuerl* Gothorum gentes,rege defundo,a-
fpicentes virturcb'ènignitatemq;:Thèodofij,Romaiio fè-
1c imperio dediderunt. In ijlde etiam diebus Perfe,qùi Iu-
lianointerfedo âlijfq; imperàtorifaus læpè vidis,nuncet-
iam V alente in fugam aélo,-recentilïïmæ vidori* fatretatc
cruda infultationc ruclaban r, Vitro Conllantinopölim ad
Theodofiüm milèrelegatos, pacemq; fupplices pûpefce-
runt: idumq; tunc foedusefi, quo yniuerlusoriens vlq; ad
nunccranquillilfimèfrùituf.Interea ciimTheodofius in bj
rien te fubadis barbarorum gentibus,Thracias tandem ab
holte libéras reddidiflèt, & Arcadium filium fuü conforte
feciflet imperij, Maximus vir quidem llrenuus &probits,
atq; Augufto dignùs,nifi contra facramenti fide pertyran-
nidememerfilïètiinBritâniaimiitùspropemodumab ex-
ercitu imperàtor creams,in Galliam trànfijt : vbi Gratianü
Augullum lubita incurfione perterritum,atque in Italiara
cran fire medi tante m ; dolis circunuentum interfecityfra-
Vaicns in'
alàlatitâs
côburitur.
üicep h. li.
10.csp.vlt.
C 1
D
Cap. S4.
Gratianus
Imperator.
Nictphm
M au
eqUitatu hollium cindæ, ac primum nubibus làgittarum j tremq» eius ValentiniantimÀugullum Italia expulit. Vali
obrutx, deindècumamentesmetu Iparfimperdeuiaco- j tinianusinorientemrefugiens,à Thcpdofiopaternapie-
gerencur, lundi tus cæfæjgladijs inlèquentium contifque tate fu(Ceptus,mox etiam imperio rellitutus elt.
perierunt. Iplè imperator cü làgitta faucius verfufq; in fu- A n n b ab vrbe conditamillefimo cétefimo X XX VIII.
gam.ægrè in cuiüfdam villul* cafam deportatus lateret,ab J Thcodofius XLI. intèrfedo per Maximum Gratiano,im-
infequentibus hollibus deprehëfus, lubie do ignecôlum- ; perium Romani orbislolus obtinuit, manfi iq-, in eo annis
puis ell:&quo magis tellimohium punicionis eius & diui- vndecim, cum iam in orientis partibus lex annis Gratiano
nç indignacionis terribili pofteriseflèteiemplo,etiâ com- viuentè regtiaflèt.Itaque iullis neceirarijfqj caufis ad bellü
muni caruit lepulturf. Con foletur le,led in hoc lolô,pér- eiuile permotus,cum è duobus Àuguftis fratribus,&vltio-
üicaciamilèriaqj gentium,quiatemporibus'®ib.Chrft nem vniusinterfedi languisëxigcret,& reftitutionem milliards
tant* fimul congcllae clades prelïàm reipub. onera- leiia al terius exulan tis orare t.poliii t in t)eo fpem fuam,fe-
uere ceruicem : euerl£eprouindæ,deletus exercitus,impe- que aduerfus Maximum tyrannUm fola fide onaior: fnam
ratorincenlüs.Magnumreuerà hocell,adnoftrumdolo- loge minor état vniuerlà apparatus bellicicomparatione)
rem,magilqj miferum, quo magis nouû. Sed quid hoc ad prbripuit. Aquileiæ tunc Maximus vidori* fine Ipedaror
confolationem proficit paganorum, qui palam peruident infederat. Andragathius cornes eius fummam belli admise
in his quoq;perlècutorem ecclefiatumfuille punitum? \ niftrabat:qui cülargiflimis militum copijs,ipfaq; magnarü
VnusDeusvnamfidem tradidit, vnam ecçlefiam totô or- copiarum fortitudine præcellente cOnfilio, omnesincre-
bediffadicjhancalpicit.hancdiligit.hancdéfendit. Quo- dibiliter Alpiüacfluminumaditus cômunilTef »incfFabili
libet le quilquis nomine tegat, fi huicnbloeiatur,alienus: iudicio Dei,naualiexpcditionedum incautûm hoftcpix-
fi hancimpugnatjinimicusell.Confolentur fe gentilesin- uenire& obrucre par^t,{ponte eadé quç obllruxeratclau-
quantum volunt,Iud*orumàj*reticorumq-, lùpplicijs: ta-. llra,delèrüit:itaTheodofiüs nemine lenriente,vtnon dica
tum & vnum Deum cflè,& eundem perlbnarum accepte- répugnante,vacuafas tran ImifirAlpes,atq; Aquileiam imrem
non elïèivel ex hac potilfimum Valentis extindipro-
batione fateantur. Gothiantea pfer legatos lupplices po-
pofeerunt vtillis epifctfpi,à quibus Chriftianoendei regu-
lam difoerenr,mitterétur;Valensimperator exitiabili praprcuilus
adueniens, hollem ilium magnum Maximü tru-
cem,5rab imniamlfimis quoqi Germahorumgentibüstri- tIko^
buça ac llipendia folo térrore nominis exigentemyfine do-
loéccôhtrouerfiaclaufitjcepit&occidit. Valentinianus, n,ÙAf|
uitâte dodores Arrianidogmatismifit.Gothi primæfidei receptaItalia,potit9 imperio ell. Andragathius cbmes co-
radimentum quod accepcre^tenuerunt.Itaq; iulloDeiiu- ! gnita Maximj nece, præcipitem lèfcè naui in vndas dédit;
dicioipfieum viuuminc€nderunt,quiproptereum etiam ac fuffbcatus ell. Theodofius incruentamvidodamDeo
mortuijVÎtio erroris arfuri funt. j procurante fufeepit. Ecce regibus & temporibus Ghrillia-
A nn o ab vrbeconditamillefimo centefimo XXXII. • nisqualiterbella.ciuiliacum vitarinequeunt,trâfigüncur.
Grâtianus quadragefimus ab Aùgullo poil motte Valentis j Ad vidonam peruentum ell,irrupta ell ciuitas, çorreptus
fèx annisimperium tenuit, quamuis iamdudum antea cü j tÿrannus,& hoc parum ell. Ecce à parte alia vidûs hollilis
patruo Valcnte&cum Valentinianofratreregnaret ; qui exercitus,atqùeipfo tyrannotruculentiorcomestyranniI
cum afflidum aepenè cojlapfum reip. llafum videret, ea- ; ad morte coadus,tantae diirolutæelufæqj infidiçjtanti ap-4 j
demprouifione qua quondam jegcrac Nerua Hilpanum | paratusexinaniti funt: & tamé nullus dolos infl:rüxitsnul-
virum Traianum per quem refpublica reparata ell,legit & lusaciem dilpofuit, pollremè nullus( fi dici licet) gladiu
iplè Theodofiüm æque Hilpanum virum,& rellituendæ de vagina extulit.Formidolofilïîmum bellüm finefangui- j
réipub.necelïitate apudSyrmium purputam ind u m l ôricn- ne vlque ad vidoriam,&in vidoria duorum morte confe- j
tifq}&Tbraciaefimul præfecit imperio: in hoc pCTrediore dumeft.Etnehocquifquam calufadüputet, quo magis
iudicio,quiacuminomnibus humanæ vitæ virtutibusille potcnria Dei qua & dilpenlàntùr & iudiçantur vniuena;
par fuerit,in fidei lacramento religionifque euleu fine vlla ! propalato lui tellimonio declaratà,obllrepentiilm mentes
compàratione praecellit: liquidem ille petTecutor^hicpro-
vel ad confufionem,vel ad fidem cogat,dicO rem & igftota
pagator ecclefiæ. ïta illi ne vnus qui de proprius fibus quo
omnibus,& omnibus riotam. Poft.hoc bellum quo Maximus
fuccefiore gauderet,indultus ell : huius autem oriéti fimul
arque oecidénti pet fijcciduas vlque ad nunegènerationes
interfedus e^mulcavriquejficut omnes recognolci- j
mus^Theodofium filiumq; eius Honofmm vfquë ad nunc |
ôc excer-
& externa bella&ciuiliafublècula funt: & tarnen omnia
penè vlque in hodiernü dicm, & quidem cum firudii fi ni -
plicis fandaeque vidoria:, vel nullo, vel minimo langdine
qùieuerunt.Igitur Valentinianus iuniorregnb rellitutUs,
exti n do Maximo, eiulq; filio Vidore,quem impeiatorem
GallisMaximusreliquerat,iplèin Galliam lrànfiuit:vbi cü
rrâqüillarcp.in paceageret, apud Vichnam dolo Arboga-
ftis co*nitisfui,vtfcrunt,llrangulatüs, arque vt voluntaria
fibi cofciuiflè morte putarétur,laqueo fü^enfusell. Mor-
tuo Valentiniano Augullo i Arbogalles Eugeniumtyran-
nutn mox creareàulus ‘e ll, legitq; hominem cui titulü im-
peratôrisimpôheret,iplèaudurusimperium:vir batbarus
animo,cofilio,manu,audacia, potentiaq; nimius, contra-
xitvndiq; ihnumer^sinuitafq; copias,vel Romanorü prç-
fidijSjVel auxilijs barbarorü,alibi pôtéllate,alibi cognation-
né iubnixus. Hilloriâ notam etia oculis plurimorum, qùa
melius qui fpedaucre nouerunt, dilatari velbisnon opüs
eft.PotentiaDei,non fiducia hominis,vidorc ièhiper eXti-
tifle Theodofiüm, Arbogalles iftepraccipuum in vtroque
docuinentuln eft.-qui & tunejcum Theciaolîô paruit,tan-
tisinllrudü præfidijs Maximü iple miiïirnus.cepiti 6c tune
ciiaduerfus eundem Theodöfiuixicolledis GallotÜFran-
commque viribus eiuridaitit, nixus etiam praecipiio cultu
idolorum,magria lamé fecilitate ruccubuit.Eugertius atq;
Arbogalles inftrüdas àcies Campiséxpedierant, ardaAl-
piumlateraatq;iilèuitabiles tranfitus,prçiiiilîis call.idè in-
fidijs occuparant:vt etiarhfi numéro ac viribus impares Forent,
fola tarnen belli dilpofi tione vidofes. At vero Theo-
dofiusin fiim mis Alpibus conilitütus expfers cibi aefomni,
feiens quod deilitutus fuis, nefeiens qüod claufus alienis,
dominum Chriftum folus foliim qui poflèt omnià,corpore
humifulus,mente ccelo fixusjôrabat.Dehincpollquam
infomnem nodem prècum continuationc tranlegit;&vë-
ftes propemodum ; quas in pretiü præfidij cceleftis appen-
, derat, lachry mar ü lacuhas rebqiiit, fid uci al i ter arma cor-
ripuit foluS: Scieris leeitè non folum figno criicis tbêdum,
Fed 6c vidoriâm àdepturum,figno criicis femuniens fighü
præliodédit,ac fe in bellum, etiamfi nemo lêqueretur, Vidor
Futuriis immifit. Prima lâlutis'Via extitit Arbitrio,bo-
ftilium partium comes : quicumigharüimperatoremcir-
cumpofitis excepifie t i nfidijs,conuerfus ad re uere n tia præ-
Fentis Augufti,non folum periculô liber au it; verümetiam
inftruxitauxilio. At vbi ad tôntigùà iinmifcendæ pugnæ
fpatia pcruehtum elt ; fcohtinùo magnus illc& ineffabilis
tufbb ventorumin orâ hollium rüit.Fercbantur per àerem
Ipicula milfa nollrorum,àtqué vlttamehluràm hûmâniia-
dus manu in aère portara ; nufquam properriodü fcadere;
priùfqüam impiriget-ehtjfinebantur. Porto autem turbo
continuüs ora pédoraq; holliüm huticillis grâuitef Fcütiè
euerberabat, nücimprelîîs pertinacitcr ob ftruda clan débat,
mine auulFus violenter dellicuca niidabat,nuric oppo-
firis îugrtêr in tergatrudebantelaèria qüç ipfi vehementer
intorferant j excepta vèhtisimpetu fupinatà; àcretroifüm
coada,ipfos inFoèliciterconfigebant.Prolpexitfibi huma-
næ conlcientiæ pauot : Narfi continue» fefe, paruà luorutn
mahuFufa,vidori Thpodofio hoftilisprollrauitexercitus;
Eugeriius cap tus atq; interfedus ell. ArbogalleS luafe manu
perculit. Ita & hic duorum'langui ne bellum' ciüilé rë-
llindum eft,abfque illis decem millibüs Gothorum, quos
prçmilTosà Theodöfid Arbogalles dele lie funditus fertur;
quos vtiq; pcrdidiflè;liicru m,&vinci vincëre fuit. Non in-
Fulto obtredatoribus nollris. Vnü aliquod ab initie» vrbis
condita: bellüm prdferaric,tarri pià h’ècelîîtaté Fulceptum,
tâni diuiriàfcelicitate confedü, tam clettienti bènigniçaee
Fopitum,vbi riecpügria gtàüem caedeni,riec vidoria cruç-
tâm exegerir vltionem ; & fortalïc concedam.vt nôn hæc
fidèiChrilliani’ducis con cefla videantur,quamuis ego hoc
teftim'oriio bon laborem, quan do vrius ex ipfis pocca quidem
exiniius.lèd paganus peruicaciffi m us,b uiulmodi ver-
libus & Deo 6c homini tellimohium tulit,qùibus ait:
O minium dilecte Deoytibimilitât ather,
Theódöfiusautèin compofita tranquillataquc Rcp.apud
Mediolanum cönllitutus,dicm obijt.
A n n o àb vrbe conditîtmillefimo centefimo XLIX. Ar-
cadius Augullus,cuius nuricfilius Theodofius oriente regit,&
Honorius Augullus frater eius,cuinvmcRcfpub.in-
nititur,XLII.loco cômunë imperium, diuifis latum Fedi-
bus tencrc cceperunt:vixitq; Arcadius poil patris excelfum
annis duodecim, imperijq; fumtnam Theodofio filio fuo
paruo admodum,moriens tradidit. Interea Gildo cornes,
qui ininitip regni corumAfricçpræerat,fimul vtdcfundü
Theodofiüm côperit, fiue vt quidam ferunt, quadatnper-
motus inuîdia,Africam orientalis imperij partibus iunge^
remolitusell:fiue,vtaliatraditopinio,minimâinparuulis
Ipemforearbitratus, prælèrtim cü abfq; his non facile antea
qüifqüam pu fill us in imperio relidus, ad matuntatem
virilisætatiseuaferit: illiq. propempdurti foliinueniantur,
quos ob egregiam patris ac fuam fidem & diuifos 6c defti-
tutos Chrilli tutelaprôtetferit. Africam exceptarhàfocic-
tate Reip.fibi vlurjJare aufus ell,gentili magis licènliacon-
tentustjüâambituregiæafFedationisinflatuS. HuicMaf-
cezil frater fuit, qui nouatum rerum molitiones in fratre
perhoirrefeens, relidisapudAfricanam militiam duobus
filijs adolcfcentibus,in Italiamredijt. Gildo 6c ablèntiam
Fratris 6c prælentiam filiorum eiusfufpëdàmbabens,ado-
lefcentesdolo circumùëtos interfecit.Ad huhe iam vt hollem
bello infequendum Malcezil frater mllfiis ell,quem
idonèum procurandæ rêi|5. fore projiriæ orbitatis rçcens
dolorpoIlicebatur.IgitürMafcezilianiihde à Theodofio
feiens,quatum in rebuts aelperätilfimis oratio Vomihis per
fidem Chrifti, a clemè/itia Dei impetrarer, Caprariam in-
fulamadijt; vndelëcülandosleruos Deialiquotpermo-
tos prccibuS luis fumpfiticü his,ôrationibus,ieiunijs, pfak
misjdies & nodes çotiniiàrisifiné bello vidoriâm meruic,
aefiné eide vindidam; Ardafio fluminis nomeaell,quod
fluitinterThèbaftem&ftMétriderâriifciuirâtës : vbicum
parua manu, hoc eft, ëum quinq; niillibus (vt aiunt) militum,
côtra lèpcüaginta millia hollium tallramétatus, cura
interiedadioraexcedeicloco,oppdfitafq; præiacëcis vallis
angullias tranlgredi vellèt,interCurfehrç hodc,béatum
Âmbrofium Epifc. Mediolani paulo antè defundum, per
fomnium.fibi Videre vifus ell * lignificatem manu & iinpa-
d o ad hümum ter baculo dicen rem:Hic,hic,hic.Qupd il-
lepmdenticdhieduraiiitellexit,'mëritdarthunciantisfidé
vidoriæ,verbo locuin,numéro dièm figriifiçari, Subfiftit,
ac tertio dem um die , poll riödem óratidnibushymnifq;
péruigilètn ab ipfis citlëftiuin làcramentdrum myfterijs,
in hdllem fcirëümfbfumprocèffit:& cuni ad èbs qui primi
bccurrerantjpid pacis verba iadaret,fighiferüm qüendam
infolencer obfiftentem,&iarii iam^; pugnam excitàntem,
gladid perçu Hit in brachio:^imq; manu debilé, ipfo vul-
nere coëgit pronum inclinare vexillüm.Quovifo,reliquç
cohortes deditioneriiiäm fieri pridrum exiliimaiites, ceç-
tätim felë àd Mafcëzilem figiiis tradidere couèrfîs.Barbafi
quorum màgriâm mliltitudinem Gildo ad bellum dedu-
ierar,dèfedü militum dcftituti,mdiuerfafügerunt.Giido
&iplë fugam molitus,arreptanaui,vt in altUm plouedüS,
àedeiride reiidcatus in Africaiti ell,poll aliquot diesllrah-
gillatUsinterijt. Periclitaremur fub tantorum miràculorü
rclatu,quafi prèfumptamentiendiimpudentia,hifiâdhuc
voce wi nollrâm cofilcientia comm qui interfuére,prçcur-
rcref.Nüljæagunturinfidia:,nbllâcori:uptiô;feptuaginta
millia hollium vincuntür pene fine pugna: fugi t vidus ad
tempus;në plus audeàt vidor ira tus. T rànfportatur in di-
uerlùrhlocumjvtiiéfciat frater occidi, quo vindicaturoc-
cifo. Sânè idemMafcezil elatus rerum lecundarü inlblen-
tia,po(lhabito lànddrtim cdnlbrridjcü quibus antea Deo
militansyiçerât,etiam ëcelefiam temerare aufus ell,atque
è?eàqudfdamnondubitaüit excrahere. Sécutaéftpoena
facrilcgum. Nam ijfdem fuperllitibus atqup ihfultâtibus
quos ab Ëcclefià ad poenam protiaxerar,po'(laliquahtum
terripüs folus 6c ipfe punituscftiprobauitqüe iri le vno,ad
Vtrunque feiripërdiuirtumvigilare iùdicium : quando Ôc
curb lperauit,adiutüs;& ciim Confempfit,occilùs èfl.
Interea cuni à Theodofio' imperatoré lèniore, fingu-
Cap.j 6.
Arcadli &
Honorii .
imperium
Sicepho
coniurati veniuht ad cldßicdventi!
Ita fcfelifus iudicatüm eft, interparfem etiam fine prafidio
homiqum de folo Deo liumjliterlperäntem,& partem ar- __________
^ gäririflimäde viribus fuis , 6c de idölis pr*fumentem. lis potiflimis infantum curä& difciplinä vtriülquepälatij
__ _ iibiioth.Vet.Patr.fom.i. - .__________ . L I
G
Ambrofius
luntiac vi-
Aoriam.
H
Gildofträ-
gulaturlc-
igeCIaudia -
-ap. i 7 .
Auffini &:
[Stilicon » J