Ifàac ty pu
Saluatori*
habuic.
Ifaac films
Dci.
Gcccsmo-
rc Ifàac
promiflio-
nis (une.
îacob &
Efau duolorum
ty-j
; puni ha-
1 bene.
Fudziper-
àdi ex la»
cob.
! Omnes enim Iud^i non credcntesex eo haben t ocigineiti;
Sc quia de Efau funeboni Sc fideles, probat Iób, qui eft fi.
lius E(au,c]uintusab Abraham,hoceft, neposEfq,u. Ex
vno concubitu habens ifaacpatrisnoftri 3 Qnx intelligitur prima
(iue ex IudæisÏHfiue ex Gentibus : Hi cnim dignilhnt did
Ifraelitæ,id ett,videntes Deum.Nâ de Ifaac vtiqueomnes
hi filij funt Abràhæ,qüia omnis propagogeneris Iudæorü
petifaaceft: Sedquiaïîcut dixi, hi funt vere filij Abrahx,
qui promillîdnem fèquuntur,quç in Iiàac faâa'cft.A'c^er
hoc reliqui filij nô funtdicendiÀbrahæ : Abraham enim
çredèûs Ifaac acccpit propter fidem,quiàcrediditDeo,1n
quo mÿftefium ftitürxfidei defignatum’eft : yt illi effent
fiacres Ifàac;qui eàndem'fidemliaberen^ in qua Ifaac na-
tuseft: quia Ifaac typUmhabuitSàluatoris* Natus eft cX
reprorniuione4vç qui cfediditChriftumlëfumprorniflum
Abrahæ^iclfilius ficÀbrahâe.fraterVero Ifàac. Sed in ifaac
vocabiturtibifemeh] Inlfaâc folô vqcati funt ëtfamtunc filij
Abraham .noneciamin Ifmahel, cum & ipfc ex eiùs ftirpe
defcendat.-Ifmahel enim fccundum vfum çamalem natus
eftex ancilla,Ifaâc veroluper naturam ex fenibus,ëx repro
miflione Dei eft generatus. Ita nuncChriftianosprómilfio
fade filiosAbrahx,qui meruit fide vt pater fit piurimàrum
gentium, „ Promifttonisenim verbum hoceft ] Propofuit ergo
Apoftolus perfèqui,quia licetrcpudiatus fit populuslftael
^per infidelitatem, non tàmen promifliones Dei, quæ erga
eoshabita:f&rànt,'décident,& fiuftracoefint: ddcetquc
'quiacummultifuerintfilij Abrahx, infoloIfaac fit Fada
p promilfio. Non enim,incfàiz,qui filij carnisfafuntfilij]C6h-
téndit oftenderc, quomodo Ifaac non filiusfircamis, fed
fit filius D ei, & redit ad ea qux de ipfo in Genefi feripta
funt. Promiftionis, inquit, verbum hoc cfi : Ad hoc tempus veniam,&
erit Sarafilius] Non ergo,inquit, per ordinem nati-
uitaris carnalis uaaenafeitur : Quippe cum & Abraham e-
môrtûi ïam côrporis habëretùr,& vulua Sarx emortua c£
fet,ficut ÏUDrà di&ùmeft, fed per virtutem eius qui dixit:
Adhoctempusveniam,&erit Sarafilius. Merito ergo non car-
nis,fed filius dicitur, quiexaduentuôc lcrtn'onç nalcitur
Dei. Hæc ergq,inquit, ratio, non folum de ifàac, fed & de
Iacob recipienda eft: Nam SC Rebecca,inqUit,non iecun-
dumcarnalis natiuitatis ordinetntprotulitpartum. Cum
enim ex vno concubitu Ifaac gemmos concepiflet,'nondü
partuedito, neque vllisaôfcibus puerorum bonis, malisve
inter homines habitis , erga Iacob diuina habetur ele-
ctio,& didtur, quia maiorferuittminori : Iacob dilexi, Efau au-
tem odio habui: Seir pilofus,Edo m,fanguineus. A d hoc tempus
veniam. In Genefi ira legitur hæcfèntëntia, crium A-
brahæ loquentium in valle Mambre qui dixerun t ad eum:
VbieftSara vXortuallüertjpondtt : in tabernaculo eft. àui dixit :
Reuertens veniam ad te tempore tfio, & habebitfiltum Saravxor
tua,&erit Sarafilius. Hicoftendit poiteriorem populü more
Ifaac eflè protniflIoms,hôceft,tn Genefi,qu od prxfigu-
racumin Chriftumeft, vt futurusChriftus promitteretur
filius Abrahxjin quopromiffionis verbum impietur,vt in
Chriftobenedicerenturomnes genres terræ. Quando e-
nim promilfio fa&a eft Abrahx,in qua promilfio he & au-
diuit Abraham : Quia infetÿinetuobenedicenturomnesgentes
terra, Chriftus vtique illi promifliis eft ex traduce Ifàac, in
quo hoccompletum vide m us.. Non folum autem illi, fed &
Rebecca ex vno concubitu habetts ifaacpatris noftrt] Hoc eft, non
folum Ifaac & Ifmahel,qui quamuis vno pâtre diuerfà ta-
men matregenerati funt,non funt vnum apud Deum, fed
etiam Iacob & Efàu?qui ex vnofuntde Rebecca nati con-
cubitu,antequam nalcercntur,apud Deum fidei fiint me«
tito feparati, vt propofitio iam tnaneret. Ica ergo & nunc
quosprxlciuitdegentibuscredituros, elegit, & exlfrael
reiecitincredulos. Non tantum ergo Sara intypumdici-
turgeneraflè Ifàac, fed & Rebeccâm vxoré Ifàac. Scd alia
caufà eft i n Ifaac, alia in Iacob & Elau, quia Ifaac in figura
Saluatorisnarus eft, Iacob & Elau duorum popuiorüha-
benc typum,idcft crcdentium& non credentium. Vt ex
vno fint diuerfijûnt tarnen vnum. In fingulis enim &gens
fignificatuc, vt vnius generis dicantur, qui in caufàfidei v-
num funt, vel perfidix: vnus cnim figmficatur in muleis :
non pertrâducem carnis, fed per communem caufàm,
quæexEfau&Iàcoblaudatur. Omnescxeonatfifilijeius
mémodicendi funt, aucquia Efau difplicuit, omnes ex
eius origine reprobi funt, cum videàmus & de Iacob tra>
duce natos faôtosperfidos, & Efàufideles,& Deocharos.
Nam quia de Iacob mulei funt perfidi, dubium non eft.
ge minos edidifm» in eo quod quafi nouum aliquidac-
'eeflèrit, prxterita Deum interrogaret. Vt ftcundum ele~
üïbnem propofittnn Dei maneret: non ex operibusfedex vocante di-
iïum efi ei: quia maiorferuiet minort] Prxfcientja Deifiagita-
tur in his caulis, quia non aliud poteft euenire, quam no.
uit DeüsFuturum. Vnum clegit prxfcientia>;& alterum
I fpreuit^rBein illo quem elegit, ^ropofitum Dei manet,
1 quiaaliud non poteft euenire quam feit, Sc propofuit, vt
; falutedignüsfic. Et in illo quem fpreuit ,fimili modoma-
i net própofitum,qüod propofuit de illo , quiafaluceindi-
j gnus erat. Sciendo enim quid vnufquifque illorumcflèt
I facturus, d ixit: Illeeritdignus,quicritminor: Sc quic-i
rit maipr, erit ihdignus falutc, hoe quafi prxfcius, non
p'ètfonamm acceptor dicit.i Nam neminem damnat an-
! tequam peccet: Sc nullü coronar,antequam yincat. Prx-1
: fcientia enim diffinitum habet, qualisvniufcuiufqtiefu-
! tura voluhtasfit, in quamanfiiruseft, per quam datnna-
I tur, autcoronatur. Denique quos feit in bonO manfuros,
I frequenter ante funt mali i & quos malos feit permanfu-
ros,aliquoties funt prius boni. Vnde ceflat querela,quia
Deus perfonarum acceptorfhóneft.
Mater feritiet minort ] Maiorem populum ludxorum,
minor I Ghdftiano (eruiturum dicit. Aut maior, id eft, 1-
dumxus populus, feruiet minori, id eft, Ifraelitico populo.
lacob dilexij Efau autem odio habui3 Quid mini m eft,fi Iu-
ftitiadiligatihnocentiam,&fïre(puatiniquitatem,apud
quem etiam fucura funt fada ? Sed requirendum, quare |
hocdicat'ur.cum alibi fcriptum fit : Non efiacceptioperfona-
rumapudt>cum. Siquishabetduosdebitorcs,&altefrvult
dimittcrê debitum, ab altcrócxigerc; cui vult donat, fed
neminem fraudat. Ambo gemini natura filij irxnafce-
bantur: nullis qu idem operibus proprijs, fèdoriginaliterl
ex Adam vinculo damnationis obftridi. Sed quod dixit
: Miferebor cui mifertus ero 3 lacob dilexit pet miferid
cordiamgratuitam, Efau autem ocho habutt per iudicium
debitum. Sentiënsa«tem quemadmodum hoc quod dictum
eft permouerct eos, qui penetrare intelligendo non
poïfiint hanc altitüdinem gratix.
Quid ergo dicemusï nunquid iniquitas eft apud Deunt'; Abfitj
Iniquitasenim videtur^ vt fine vllis bonorum, malqfum-
Ve operüm meritis, vnum Deus diligat, ^lterum oderit.
Qua in^re,fifurura opera velbonaeius, vei mala illius,
qux Deus vtique prxfciebat, vellet intelligi , nequaquam I
diceret; non ex operibiis.fèddiceret exfuturisoperjbus:]
eoque modo iftam foliteretquxftiohem : Mpfi enim di-1
c it: Miferebor cui mifertus ero. Hoe in Exodo didum eft,
quändo ad rationemvituli, Deus in populum vïhdicare I
propofuit. Hxcelocutioitaincèlligenda eft : Cuius iu-
ftitiam efle cognotiero, cuius promptam fidem vidcro,
quem pr^ceptis rneis obedire perfpexero.quem meam voj
luntatem facere probaucro'. ' .y
Et mifericordiam,inquit,praftabo cui miferebor] Id eft, cum
coiiacaa Deo mifèticordiani fttbdita Sc folicira mente fer-
uauerit, ampliorern confequetur. Igitur non vokntis,ne\
quecurrentis,fedmiferentiseftDfi] Éx pcrfona cöntradicen-
tis fibi dicit Apoftolus: Nunquid iniquitas eft apud Deum i Sc
ftatim initijs refpondet: Abfit, vt ad omnia extera, quxex
perfona contradicentis obijciendafunt,ab Apoftolo Temper
refponderi videatur : Abfit. Ifte e/go qui cont^adi-l
cit: vtitur M ofi verbis, quibus dicit ad eütii Deus; Miferebor
cuius mifertus erb. Quod fi ira eft, inquit, non ergo
volentis , neque currentis eft lal us, fed eius cui mifcretur
Deus. Nam & Pharaoni inquit Deus..: Quid ad boe ipfum
tefufataui, vtoftendaminte virtutemmeam, & vtadnuntietur
nomen meum in vniuerfa terra] Vtex ho'c videatur often-
di, quia fi ad hoe éledus eft Pharao, vt per eum virtus
Dci omnibus declaretur, non fuit infua poteftate quod
perijt. Eraddic poft hxcomnia :
Ergofi cui vult miferetur, & quem vult obdurai] Hoceft, inquit,
quod aflèuerafti qui contradicis: quod fine caufa
conquericur, Scarguir homines Deus. Si ehin^jgfè quem
LA
*-uc e*11
s,q«°*
ÿoinoluntas
•oaoa
bnixa fit
fcricop
ja Dci. >
yultéligit, Sc quem vult abijcir. Voluntatis e'ius quis refi- j Sc in alios irrogetur vtilis ac fruófcuofa corredio, & in re
(let ?]Pcr qu§ omniaillud fine dubio contradidio iftamo- \ ipfum ad pofteritatis exemplum, famofiffimus conferatur
litur,quodinhocnonfitlibeicas arbitrij,nechabeacvnuf- interitus. Cum Dei mifericordiam commendaïlet, in co
quifque fuipoteftatem vt faluetur,auc pereat. Veile & cur- j quod ait: Non volentis,neque currentis,fedmiferentis eft Dei: de-
Tericor-
ImDei
Euenire
jninem,
ffubfc-
:rarc pro
aiicis.
T c
reremeum eft,fedipfum meumi fine-Dei auxilio non eft
mfeum. Non volentis ,neque currentis, &c. Cum procul dubio
fi homo eiusxcac is eft vtratione iam vtatur, non pof-
fit credere, fperare, diligcre^nifivelit, neque adpalmam
fijpernx vocationisDci peruenire, nifi voluntate cucurre-
ric.Quomodonon voleritis,neque currentis eft,nifi quod
ipfavoluntas i ficut fcriptum eft, aDominbprxparatuf ?
Et in alio loco Apoftolus di^it: jSeus enim, qui operatur in no-
bis,& velle&operari.Alidqvii fi propterch didum eft,no vo-
letitis, quia ex vtraquefit, id eft, ex voluntate hqmiuis ,Sc
Dei mifericqrdia. -Vt fie didum accipiamus, norivqlentjs,
neque currentis', tanquam dicerecur, non fufficic hominis
voluntas fola, fi non fit etiam mifrricordia Dei: N oh ergo
fufficit fola mifericordia Dei jnifi fitftfam ypluntas HSgjjmP
ni.fr Ac per hoefi rede didiim eft: Non volentis hohii^
nis, fedmiferentis Dei efh; quia id voluntas hominis fola
non implet, cur non e contrario rede dicitttr: Non mife-
rentis Dei, fed voliiptatis- efthominis ? quia idmifericor-
dia Dei non implet. Porrb fi nullus dicere Ghriftianus au-
debit: non miferentis D eieft, fed voluntatis hominis, he
Apoftolo apertiffime con tradicat,rcftat vt proptefea rede
didumintelligaturenon volentis, neqye currentis, fed
Dei miferentis, vt totum decut Deo,qiji hominis volunta-
tem bonam prxparat ad adiuuandum, Sc adiuuat prx-
paratam. Prxcedit enim bona voluntas,,hominis rhulta
Deidbna,fed non omnia: qux autem non prxcedit ipfa,
in eis eft Sc ipfa ; Nam vtrunque legitur in fandis ejoqtiijs:
Et mifericordia eius praueniet me, &mifericordiaeiusfubfequetur
me:'nolentem praeuenic vt velit, volentem fubfequitur,
nefruftcavelit. Cur enim admonemurorare pro inimicis
noftris,vtique volentibus pie viuere,nifi vtDeus operetur
in eis & vel% Item cur admonemur petere vt accipiamus,
nifi vt ab illo fiat quod volhmus, a quo fadum eft vt veli--
mus i Oremus ergo pro inimicis noftris, vt mifericordia
eiusprxueniat eos ,ficut.prxuenit nos. Oremus pro" nobis,
vt mifericordia eius fubfequatur nos. Item non volen-
tis, neque currentis: Nam libero arbitrio male vtens homo,
&fe perdidit, & ipfum. Sicut enim qui fe occidir, vtique
viuendofeoccidit, fedfeoccidendonon viuic,neque fe-
ipfum poceric refufeitare cum Occident: Ita cum libero arbitrio
peccaretur,yidore peccato. atniftum eft &liberuar-
bitrium: d quo, enim quis deutttuse£l,huic&ferum addict us eft,
fed ad benefaciendum ifta libertas vnde erit hptfiini addi-
do & vendito, nifi tedirri,at,cuius ilia vcix eft: Si vosfilm li-
berauerit, vere liberi eritis: Ego plantaui, ApoUo rigauit, Deus autem
incrementumdedit. Quivufr,&quicurrit!h6cvidetuc
efle»quod eft ille qui plantar: & eum qui rigatnil efle dick
Apoftolus,no quo nihil habeant,fed quo ad compara-
tionemDei, quiincrementum operi veleftedum dat, illi
nihil efle ducantur. Quia in hoc ipfum teexcitaui,vtojiendam
inde, vt etiam commendarCt iudicium, quoniaminquo
non fit mifericordia, non iniquitas fir, fed iudiciu m debitum:
Non eft quippe iniquitas apudDeum, continuo fub-
ihnxit atque ait‘: Dtcii enim (tmptura Pharaoni: Quia in hoc te
excitaui. Quibus diidis vtraque concludens,id eft, ail mi«
fèqcordiam, & iudicium. Ergo inquit cuius vult miferetur,
&'quem vtiltobdurat] Miferetur Icilicet magna bonitate, Sc
obdurat nulla iniquitate, vt peque liberatus deluis meri-
tisglorietur, neque dämpatus nifi de fuis meritis.conqu.e-
ratur:fola ènim gratia redemptos difcerhxta perditis, quos
invnaperditionis concreaucrat maflam, ab origine ftuda
cahfa, com muni. Ergo per mifericordiam, cui vult mifere-
turjdcper iudicium,quem yult obdurat,nee tameninique,
aliquidfacit. Vis fcire,quia diuinamoderatiqin Pharaone
caufamiuduratx mentis operatur: Id eft, ipfePharaoin
decern, plagis poficus cum percutcretur,mitigabatur: cum
relakaretur, ingtauäbacüt., acimpiumdiuinafeueritasin-
clinabat, bonicas obdurabac: Caftigante Deo populum,
dimittebat, parte reuocabat. Perfpicue quomodo rebel-
lem fpiricumcceleftisdenirasobdurat, accedenfibusmi-
refeic flagellis, recedentibus infolefcic. Dei patientia in-
d A t us eft flharao, cqflance enim plagajDei durior fiebat :
S3^^Uuaam pisfcireceumn.o...n.. con^ hme rt■i, taihen etiam in ipfo
fuam clementiam voluit demonftrare. Et vtannuntietur
nomen meum in vniuerfa terra] Vt in ji oc’cxteræ G en tes ad-
difeerent, non eflè alium Deum prxter hune,, qui Ridseo-
rum erat: Ad hoc ergo feruatuseftPharao,vtmultafigna,
Sc plagx o ften deren tu r in illo, quafi iam morcuo : fiifcica-
tusautem dicit ei, quia cü apud Deum mortuuseilet, mo-
dicü tempus accepit y t viiiere videretur. Quid igitur que-
rituradhuc î] T an quam propteréa non yideatur eflè malus
culpandus,quia Deus cui vü1t miferetur,&quem vult obdurat.
. &homotuquises,quireJpondea»Deoï] Hoe loco quidam
ftplti putant Apoftolum in refponfione defcciftc, ÔC
inopia reddendx rationis repreffiffe audaciam cofrn-:
«ftoris. Seiä magnum habet pondus quod diäum eft: O homo
tu quis es,&c. È/yt in talibus quæftionibus adfuxcapa-
citärisconfideratiohem reuócarethominem: verboqui-
dem fedreipfà magna conreddido rationis: Sienimnxc
nonczvu »quis eft qui reftondeat Deo ? fi tapit,magis non inue-
nit quod tèfppndeat. Vide enim yruuerfumgenushüma-
num tam iufto iudicio diuinoque in apdftaticaradice da-
mnatum, vtetiamfinullus ipdeliberaretur, nemorcóte
poflèt Dei vituperàte iuftitiath.Et qtüjÖbetanrur.fic oppr-
tuiflè liberari, vt ex pluribus non lïberatis, atque damna-
tióneiuftiflimaderehftis, oftendèretür quidmeruifletv-
niuerfa confperfio,quod etiam iuftos debitü iudiciumDei
damnaret,nifi m eius debitum mifèricordia.fubuéniretyvt
volcntium de fuismerjtis gloriari, omné os pbftruatur: Sc
qui gloriatur,in domino glorfetur.Nec Apoftolusho.c lotevirtutem
meam ] Hocautem fecit Deus more fàpientif- i co fanótos prohibuit^ quxrendo, fed eos qui nondufunt
firai p'atris familias, qui vnicuique fèruorüm fuórum ope- j in charitate radicati Sc fundad, yt po flint comprehendere
ra virtutibus &artibuseorum conuëniendaproponit. Si cü omnibus fàmftis latitudinem, longitudinem,aIdtudi-
quis veto indbediens & rebellis corrigi verberibüS nolue- nem, dt profundum, qux in eodem loco exequitur. Non
dt, poena digna ei promittitur, Sc mors, vtextéri ferui illas ergo prohibuit à quxrendo qui dicit; Spiritualisautem o-
poenas videant,& tertotecorreptifimilia cö'tnraittere non mnia iudicat, ipfe autem à nemine iudicatur. Qups ergo
audéant. Sic nimirüm Pharap rebellis, decêmque plagis prohibait,nifi luceos,atque terreQos, quihoijdum intrin-
H
Qui prohil
j reu flus, corrigi non valuit,doheciramiudicisemeruit,
r er quam fuum populum emehdare Deus voluit, Pona-
mus ergo patremfamilias iftum,id ëft Deum,vél regem vi-
diflè tempus, quoemendarideberenthi, qui in eius mo-
resacdifciDlinam multa comrnifèrarit.&eis dedifle alique
duriflimum, & his ipfis qui corripiendi funt multb duriö-
tem, qui pro fceleribusfiiis iami non fitdïgnus emgndatio-
ue,fèd motte. Volens vero interitum eius ademendario-
nem proficere cxterorüm, inirtit eum ad illos, quos m.or-
te eius corrigi cupit,& dicit ei: Quia adhoc ipfum excitaui te,
vtoftenderem inte virtutetn meam-.Vide enim quod non dixit,
Ad ipfum tefeci, ne ad couditorem referri culpa videretur,
fed ait; Adhoc ipfum te fufeitaut, vt peranimituimalifècusgenérati
atque nutdti,imaginem illius hominis portant,
qui primus fàdfcus ëft dé terra terrenus î Talibus dicit
Apoftolus : O homo tu quis es qüi rejpondeas Deo ? nunquid
dicitfigmeptum et quifefingït,quarefic mefeciftt ? ] Quamdiu
ergofigmentum es, nondum perfedfcus filius : quia non-
düm haufifti plenifflmam gtatiam, qua nobisdataeftpo-
teftas fili os Dei- fieri, qua pofus audire ; lain non dicam
vosferuos. tu quis es qui rejpondeas, &yelis noue Dei filiumî
Legimus SC in Euangelio eos qui proterue St infideli-
ter inquirebant à Domino , in qüa poteftate hoc facer et,
& quis et dedijfet potejlatem hanc: refponfione qüidèm indi-
gnoshabitos. Similiter quoque &in præfènri loco, mo-
tum videmus Apoftplhm, & aduerfuth infblenres quxtiam,
quam infreniÿ Sc fine Déi dmoreviuèndpqujgfi'fti, i ftiones per eà qux refpóndit ptqpôhènds contumaciam
confudiflè :