I jy 2 s • ' Pauli Qrofii
* J Bocchas fpcra belli abijciens,pacem petiuir.-atque in pre-,
. . U ciumpacisIugurthamdblocaptum,catenifq;obrutum,f
* * * . t lîra rinm ■n n iin r riiln n an rr
q u z fto r é p e r S y l l a m l e g a t u m m i f i t a d M a r i u m : q u i i n t r m p h o a n t e
M a r ii, r e - c u r i u m c u m d u o b u s f i l i j s f u i s a é t u s , m o x i n c a r c é r é f t r a n -
liq u i a p - I g u l a t t t s e f t . I i f d e m d i e b u s o b l c oe n u n r f p r o d î g i u m a c t r i f t e
p e lla n t. I v j f u i n L . H e l u i u s e q u e s R o m a n u s c u m v x o r e & f i l i a , ^ Atri J Romain Apuliâm rediens, tempeftare cdrreptus,cum fi-
- ■ • liam confternatam viderèt, vt citius propiorib. redds fuccederent,
bellun
Iugurf.Nl'
Adlib Bal
bo.G.Por
tio Cato-
ne colF. tra
dit obfeq.
•}■ EA/3»à
nomina-
tur<* Vint,
in /ju.Ro.
I ficeçjp
lu .E x
Porphy-.
none«*-
I Sat. 6-for-
I 1 - T.Betntiu
Bacrû 1c-
I gt.cjuod
isinceftu
I cum Ac-
tnilia Vc-
ftali (beec
C a p .1 6 .
B e llu m
CimbricQ
Saluft. in
lug. Liu.
67. Flor. 3.
c.i-Eutr.
lij.
rcli6tisvehiculis, arreptifque eqnis, filiam yirgi-
nem equo infidentem,in medium agmen aceçpir.j'Puella
continuo i«ftu fulminis exanimata eft. Sed omnibus fine
feifluraaliquaveftimentis ademptis, ac pedtoris pedumq;
vinculis difiolutis, monilibusctiamannulifquedifcuflis,
ipfo quoq; corpore illxfo,nifi quod ob leçnum in modum
nuda,&lingua paululum exerta iacuit.equus quoque iple
quo vrebatur,ftratüfis, frxnis & cingulis difiolutis paflim
ac difperfis, exânimis procul iacuit. Paruo poll hociriter-
cefiu temDoris L. f VetUrius eques Romanus Æmilia vir-
ginem Veftalemfurtiuo ftupro polluit.Duasprxterea virr
gines Veftalfes eademÆmiliaaa participationé incefti fo-
licitàtaSjContubernalib. fui corruptotisexpofuitactradi-
dit. Indicio per feruum fa«5Io,fuppliciü de omnibus finn-
ptumeft.Ijfdemprxterealugurthinibellirempönbus, L.
Caflius conful in GalliaTigurinos vfq; ad oçeanum perle-
cutus,rurfumqi abeifdem infidijs'circuüentüs,o,ccifus eft.
Lucius quoque Pifo vir confularis,legatus Caftij confulis,
interfedtus. Q;J?ublius alter legatus,nerefidqaexercitus
portio qux in caftra cöfugerat,deleretur,obfides,& dimi-
diam partem rerun! omnium,Tigurinis turpiflimo feedere
deditiqui Romain reuerfus,à Cxlio tribunoplebis diedi-
£ta,eo quod Tigurinis obfides dedcrat, in exiliutnprofu-
git; Ccepio proconfule capta vrbe Gallorum, cui dome eft
Thololx,centum M.Pondo auri,& argen ri CX.M.è tem-
plo Apollinis fuftulit:quod cum ad Mafiiliam amicam populo
Romano vrbé cum prxfidijs; mififlet,interfedbs clam
(ficut quidam contcftantur J.quibus ea cuftodicda & per-
uehenda commiferat, cundtaper fcelus furatus fuifle nar-
ratunvnde etiam magna quxftio port Romxfadfca eft.
Ammo abvrbec6nditaDCXI.il. C.Manilius Conful
Sc QXlcepio proconful aduerlus Cimbros& Teutonas Sc
Tigurinos Sc Ambronas,Gallorum & Germanorum genres,
qux tunc,vt imperium Roman ü extinguerent confpi-
co.n/pedlu elfe refpondit,fed earn ferro vindicandam.Prf. E
musitaquecalonibuscum clamorein pugnamrucntibùs
fublècürus exercitus, môx iufto certamine compofitisor-
dinibus,bellum gcftu,&vicere Romani. Qiurtb dierur-
fusprodudlævtnnq; incampumaciesvlqueadmeridiem
penèparîpugnauerediferimine. Poftvbiihcalelcêntefo-
le fluxa Gallorum corpora in modun) niuium diftabue-
rrfnt, vfque in noftera cædes potiuS quàm pugnaprotra-
dka eft. fDucenta millia armatorum in eo belio interfeifta '
funt,o(ftoginta millia capta, vix tria millia fugifle reft rune
tur.Dux quoque eorumfThèutobodus occifus eft.f
liereseorunr conftanciore ànimo quàm fi viciflept; confu- capuj
luerunt confulpm,vt fi inuiolatacaftitate virginibiis Écris K ' l
aedijsferuiendumefièt,vitamfîbirelèruar<;nt. Itaq;cuni
petitanonimpetraflent, paruulis'fuisad faxacollifis,cunfdilperti:
raucrât,iniflî, prouincias fibi Rhodano flumine medio di-
uiferunt. Ybi dum inter legrauiffima inuidia & cont6tio-
nedifceptant,cilm magnaignominia &periculo Romani
nominis vidd funt:fiquidem in ea pugna M. Aurelius con-
fularis captus atq; interfedtus elt.Duo filij confulis cxfi,o-
dtoginta millia Romanorura fociorumque ea tempeftare
trucidata, quadraginta milliacalonum arque lixarumin-
terfeäaAntiasfcribit.Itaexomnipenitusexercitu decern
tantummodo homines , qui railïtum nuntium ad augen-
das mileriasreportarent,fuperfuiflè refer un tur.Hoftes bi-
nis caftris arque ingenti præda potiti, noua quadam arque
infolita execrationccundèa qux ceperant, pefiumdede-
runt. V eftis difei fia Sc proiedta eft,aurum argen turn que in
.flumenabiedlum^loricxvirortim concilie, phaleræequo-
rum'fdifperdi tæ,equi ipfi gurgitibus im merfi, homines 1 a-
queis colloinditisex arboribus fufpenfi funt, itavt nihil
prædas vi<ftor,nihil mifericordiæ vidlus agnofcerCt. Maximus
tunc R om s non lolum ludlus, veru me era metus fuit,
ne confeftim Cimbri alpesrranlgrederenturjtaliamq; de-
lerét.IjfdemtemporibusQ-Fabuis Maximusfilium luum
D
F a b iu s fi-
liumocci-
d it. Vetl.li.
ctse fefe ferro acfufpendio peremerunt. Hæc de Tigurinis fuiffcd
& Ambronibusgefta funt. Teuronesautem&Ci,mbriin-|Pllus'^
tegris copijs Alpjum niues enrenfi ,;ptaliæ planaperuafe-
çunr.-ibiquecum rigidum genus diu blandiorib.auris,po-l
culisfcibisaclauacriscmolliretur, Marius quintum con-
fill & Catulus aduerfu tn eos mifli, die ad pugnam & cam-B
po dato, fAnnibalis fecutiingenium,in nebula dilpofuere
pugnam, in fplepugnarunt. Prima fiquidemperruibacio 4'
Gallorum fuit,quod Romanam aciempriusoffendere di-
fpolitàm,quàmadefie fenferunt. Cumqueillicè vulnerati
équités retro in fuos çogerentur,tbtamquë multitudinem
indilpofitnadhucaduentantem conturbarent,&folcum
vento ortus ex aduerfo cmicuiflet, vifiuseorum puluis op-
pleuit, & Iplédorhebetauit.Itafaâum eft, vt tanta actam
terribilis multitudo, minima Romanorum clade, fua au- !
tern vltimainternèci’onecxderetur.Centum quadraginta
millia eorum tunc in bello cælà, LX. millia capta dicutur.
Muliercsgrauiorem penèexeitauere pugnâ, quæplauftris
in m dum caftrorumcircuminftru<ftis,ipfçautem defuper
propugnantes,diu uer Romafios.Sed cum ab his no-
uo cædis genereterrerentur ( ablcilfis enim cum crinever-
ticibusjinhonefto fàtisvulncre turpes relinquebatur ) ferro
quod in hoftes fumpferant,in fe fuofq; Vertemnt.Nam-
que alias conairfu mutuô iugulàtæ, aliæapprehenfisinui-l
cem faucibus ftrangulatae,aliçfunibusper equorum crura
confcrtiSjipfifque continuo equis extimulatis, poftquam
fiias ijfdemfunibus,quibus equorum crura nexuerant,in-
diderc ceruices,protra(5tx atq; exanhnatç fiunt.aliç laqueo
de lubreâis plàuftrorum temonibus pependerunt.Inuéta
eft etiam quædam,quæ duos filios, traie&is per colla co-
rumiaqlieis,àd fuos pedes vinxerit: & cum feipfam fufpc-
dio morituramdimifiireCjfccumtraxerit occidédos. Inter
haecpiulta & miferabilia mortis generâ, Regn.li quoque
duo ftriàisinfe giadijs concurrillè referun tur. f Lucius & I
Boiorixreges itfaciececiderunt. Claudicus# Ceforix ca- i'
• pti funt.Ita |n his duobus proelijs trecéta quadraginta mil- Il
lia Gallorumpccnà, &fent'um quadragintamilliâ capta
funt,abfq;jnnuraeramplierum multi’tudine, quæfefuof- '-H
que paruulos foemineo furore,vi autem virili necauerunt.
Igitur talem Marij triumphum Romanamq; viétoriam in-
credibilefacinus. ^ nunquâm antèa Romanis cognitum,^^i!
Romæfubitô perpecraturn, vèrlàin horroremac moeroré
tota vrbe,fufeau!t.tPoblicius liquidem Malleolus I H!]
annitcntibuSj'frnatfem fuam interfecit.Damnatuspaçrlci- j-fdeh^j
dij.finfutufqueih çujçum,&in iWareproie<ftus eft:imple-
runtque Romani facinus poenam,vnde Solon AthenHjflJ
. I enfisdecernerenonanfiisfuerat,dum-fieripoffenoncrc-!^J
adolefcentemrusrelegatum,cùm duobus feruisparricidij;; dit:&Romani quifeortos a Romulo feirent,' etiam hoc -p^*]
miniftris interfecit,ipfofque continué fetqps in pretifi fee- j fieri polfe intelligentes lupphçium fingulare lànxerunr. 'ff H
lerismanumifit.Die diâa,Çn.Pompeioacculante,dana- Anno ab.vrbe condita D CXLV. poftÇinibricum&
tuseft.IgiturMariusquartumcofiil,cùmiuxtaIfaræRho-jTeutonicumbellum&quintumMarijconfulatum^quo
daniq; flumina,vbi in leleconfluunt, caftra pofiiiflèt,’! ’ eii- j ftatus im perij Romani iure côleruatus i u d i ca tu r,lèxto có-1jmir.
tones,Cimbri,&Tigurini&Ambrones , poftquam con-, fulatueiufdcm C. Marij ita labefa<ftatus eft,vtpenè vfque Caffl
tinuo triduo cirça Romanorum caftra pugnarunt, fi quo ad extremum inteftina cladexbnciderit; Euolueré aeper- ,VI,jjj|
pa£to eos excuterent vallo,atque inxquoscampos eftun- currere mihi difeordiarum ambages & inëxtricabiles fedi-
derent,tribusagminibusItaliam peteredeftinarunt. ,îyla- tionum caulàsincommodumfimul aclongum yidetu,r:là"
rius poftdigrelmm hoftium caftra moùit, & collemoccu- nè bréuiter ftrinxifièfufficiat, quod primus L. Appuleius cM
pauitrqui campo &£uuiqyvbi-hoftès lefe diffuderant,im- Saturninüs excitati tumultus àuiftorextiterit, QJdetello n ' J ® I
minebat. Cumque exercituieiusaquaadpotandum deel- Numidico, viro fané primario acerrimus inimicus : qüi eu
fet,querelifque omnium coargueretür,aquam quidem in cenforem creatum protra<ftum domo, atq; in Capitolium r3
confu-
Ml 9'
Libè r JUluint us.
nfüëientÀn armata multitudine obfçdit. vndc equitû j miferabili,ad fyluas mohtefque fugerünt.Canes quoque j
lisH J«.'. ^ nimm m nnhlM Roman drum indignationedeie&us eft,plurima ante Ca- hnn nn(Tλ . f . . ^
pitolium cxde faétà. t A- Notnium deinde competito-
rem fuum Saturninus & Glaucia,fraude C. Màrij confulis
ucciderunt. Sublèquence anno Marius fextum C o f &
Glaucia prçtor,& Saturninus tribunus p.lebis conlpiraue-
runt Metellum Numidic.um in exilium; quacunqueviagère.
f Die di&a,à fuppofitis eiufdem faftionis iudicibus
per fcelus innocens Metellus damnatus, in exilium cum
totius vrbis dolore difeeflit. Idem Saturninus Memmium
Bd in l virum acrem & integrum, fieri conlulem tjmens/örtafu-
| legem - bito feditione fugientem per P. Mettiumfatellitem infor-
fc'Jo- mi ftipite comminutuminterfecit. Fremcntcprotaritis
I«. j reipublicas malis lehatupopuloq; Romano, Marius conquorum
natura eft extra hominis eile nonpofle, laCnry* gi vlulant
mofis vlulatibus vagi luporum ritu oberrärunt.Igitür Cn.
Pompeius prxtor cum Picentibus iufiii fenatus bellum
geffir,& viftus eft. Poftquam fibi Samnites Papium Mu-
tilum imperatorem prxl^cerant, Marli autem Agamem-1
nonem archipiratam prxoptauerant, “f'Iulius Cslar Sam- fSoxt.C^
nitum pugna vi&us, exfo nigitjcxercitu. Rutilius conful ,"ir aPud
Marium propinquüm fuum legatum fibi legit .* quen! af- PP*
fiduefubmonentem, moram bello vtilefore, &paulifper
in caftris exerceti militemppoftere ryronem, dolo id eum
agere ratus,contempfit.: feleque in infidias Marforum, &C
vniuerlumagmen exercitus fui incautus iniecir,vbi &ipfe
conful occifus, &tnulti nobilesinterfeäi,&o(fto millia
fumÊcommodato ad tempus ing^iio conlehfuibohorüm Romangrum rifilitu.m.... c_^ fa fünf. Arma & Cor.pora interfe-
1 fefeimmifcuit.commotamque plebem leni oratione fe- iftorum in conlpedlum Marij legatiTolenusfluuiusper
! dauit. Saturninüs infamibus aufibus concionem domi tulit,atquein teftimonium eladis euexit. Mariusraptis
I i fU2 habuit, ibique ab alijs rex, ab alijs imperator eft ap- continuo copijs, vi «Stores infperatos opprelfit, o<fto millia
»Val. pellatus. Mariusmanipulatim plebedefcnpta,talteriim I & ipfe Marforum interfijeit. Cxpib autem iVeftinis&
|cum confiilem cü prxlidijs in colle difpofuit, ipfe portas com- Marlis dedudtus in infidias cum exercitu trucidatuseft. L.
Rerop- muniuit. In foro prxlium commifliim eft. ^aturninus £ verö Iulius Cxfar poftquamJapudi£fer‘«iam vi&usaufu-
|ndcn- Marianis foro pulms, in Cupitojium confogit. Mariüs.fi-, gerat,adis vndique copqs,aduerfiisSat nites Ö^Lucänos
Itderat ftulasquibuseo aquadeducebatur,infcidit. Bellum de-! dimicans,multalioftiummilliainterfec t.Cumq;abexer-
| C4. indeiriadituCapitolijhorridumjlätisa^um eft, multiq;! cituimperatorappellatusefièt, Romarnq;nuntidsdevi-
VhiLs. €irCa S'aufeium & Saturninum exfi. - Saturninus paîàtn
p 1 tr0 clamitans, Marium au&orem efiè omnium molitionum,
fuarum contellatus eft. Cum autem ipfe Saturninus &
iioftilia Saufeius& Labicnuscogente Mario, f in curiam confu-
gi fient, per equitesRomanos effra«ftisforibus,pccifi lunt.
Ç. GÎauciaëxtraâus.èdomo Claudij, trucidatuseft. Fu-
fmsxribunus plebis bona omnium publicanda decreuit.
Cn. Dolabella iSaturnini fratcr, per forum olitorium fuw
giens.cum L. Geganio intetfe«ftus eft. Itaque auiftoribus
tantx lcditionis occifis, quies populo fuir. Tunc Cato
atque Ppmpeius rogationem de reditu Metelli Numidici
totius vrbis gaudip promulgarunt : quæ ne perferretur,
Marij confulis &Furij tribuni plcbis fa«Sbionibusinterceffumeft.
Rutilius quoque virintegernmus. adco fidei atque
innpcentix Con ftantiavlus eft, v’t fibi dié àb accufato-
ribus dicta, vlquc ad cpgnitionem nequccapillumbar-
, bamve prom'iletit, neque. fordidi vefte huniilive habitu
Jopter- fuffragatores conciliant, inimicos permulferit, ludiçes
Eic.So- ternperàritÿ.dratipdèm quoque à prxtore cpnceflanjtnihi-
rfauît” lolùmmilïioremquàmanimumhabuerit-. Cum euidch-
■ feOrrf. tioppugnaretur calumnia, dcopinionebonpru omnium
Smyrna: jure abfoluendùs putaretur, t pèriurio iudicum condem-
péfadtu. n a t u s . qui ^Smyrnam commigrans, literarfi ftudijs in-
Ifjjf i tentus confcnuit. 1
j A nn oabtV.C.lexcentefimb L IX.S e x . JulioCaelà-
'icâ.cftre, Sc L. Marcio Philippo confulibusrintcftinis caufisffo-
^ i^ a" £iaic bellum totacommouit Italia, fiquidera Liuius Dru-
ibunusplebis, Latinos omnes Ipe libcrtatis ille«5tos,
Hum. I cum placitaexplerenôpoflèt.inarmaexçitauit. Epacçef-
%.Ub.71} fiç vt mceftam yrbé protngia diratërrerent. Nam fub f or-
Flor. tit fobs globusignisaregiorteleptentrionis cummaximo ;
fe cceli fragore emicuit. A pud Aretinos cüj>anes per conui- J
ifeq. I u*a frangercntur,cruor è medijs pan)bus,quafi è vulnerib9 :
* I corporumfluxittfPraeterea per lèprem continuos dies gran
■ Lictjl?. do lapidum, immixtis etiam teftarum fragmeptis, terram
latifiimè verberauit. In Samnitibus vaftiflimo-hiatu tcr-
* ^ rx t flammaprorupiti, Sc vfquein ccelum extendivifa eft.
Complures prxteteaiiiitinete Videre Romani globü coloris
aureijccelo ad terram deuolui, maiorcmque fa£tum,
rutfus à terra in fublime adrorïenté folem ferri, ac magni-
tudine fua ipfum folem ol>ce5cifIci. E^rufus tantis malis an-
xius,domi lux,incerto quidem audtore,interfe«3:us eft; I-
giturPicentes, Veftini,Marfi,Peligni.Marrucini, Samnites,
Lucani,cum adhucoccultamaefeétionem meditaren
1 tur, C. Seruilium prxtoretri legatum ad Ce niiflüm, apud
Afculum occiderunt : ftatimque claulà ciùitate,omnés Ci
Plut, in vt
ta Marij.
Litt.lib.y4
ues Romanos indiiSta. cxde iugulauerunt. Continuatrocilfimam
pcrniciem infamiflhna prxceflère pro«x
«Sloria mififlet,fenatuslagum,hpceft,veftem moeroris,quâ
exorto fociali bellofump(èrat,hac fpe arridenté depofui.t,
atque antiquum togx deeprem rccuperauit. Marius dein-r
de lèxmillia Marforum cxcidit,feptem millia armis exuit.
Syllacum viginti quatuor cohortibus Ælèrniam miflus,
vbi arétiflima'obfidione Romani ciues & moites premë-
bantur,maximo belloSÊplurima cæde hoftium vrbem lp-
ciolque fêruapit. Cn.Ppmpeius Picentes graui prxlio fu-
dit, qua vi«ftoria Senatus faticlauia & estera dignitatis in-
fignia recëpit, cum togas tantummodo vi&oriaCxfàris
primnm refpiLante fumpfifiet.-Porcius Cato prxtor Etru-
fcos.Plotius legatus Vmbfos,plutimo fanguineimpenfo,
difficillimo laborp vicerunt. Cn.Pompeio, ôcL. Pcfrcio
Catoneconfulibus, Pompeius dip oblèdit Afculum ciui-
tatem: neccamèn expügnâuiflèt,nifipopulumincampü
prorumpçntemgràuiflima oppreflione yiciflèt. Decetn&
otfto millia Marlbrunvin'eapugna cum Francpimperato-
re fuo cxlà fünf, capta tria miiha. Quatuor autem millia
Italicorum virorum ex ea cæde profugprum,iugum mon-
tiscoadto in vnumagmipe forte confcenderanç: vbiop-
prefli exanimatique niuibus^milcrabili motte tiguerunt.
Namque ita vt attoniti timoré hoftium fteterant, alij ftir-
pibps vel faxis recliues, alij armis fuis innitentes, pâtenti-
busçunâ:ioculis,dentibulque nudatis,viuçntiümin modum
vflèbantur : nec vllumcrat procul intuentibus mords
indicium ,.nifidiututnaimmobilitaS,qüam nullo modo
humanx vitxvegeiwrio diu perpeti poteft. Eadem die
Picentes congrelli & vibd funr.quorüduxludaciiius con-
uocatis principibùs fuis, poft magnificas epulas largaque
pocula cunétos ad exemplum fui prouocans, haulto ve-
nenoabfumptus eft,cunctisfadtum eius laudantibus, fed [^culi obi
nemine fublcquente. Anno ab vrbecbndicalexcentefi-ù ® c^b,,
mo L X L cum ad obfidçndos Pompeios Romanus iflèt pj
exércitus, & BofthumiusAlbinus vir cpnlulariS,tuncL. y0i 9t
Syllxlegatus, intolerabili fupetbiaomnium in fe militum
odiafulcitauiflètjlapidibusocciluseft. Sylla conful ciui-
lèm cruorem nonmfi hoftili languine expiari ppflè tefta-
tus eft : cuius reï confcientia permotus exercitus,ica pugna
adortus eft,-v t fibi vnufquifq; perpundü videret* nilivicif-
fetiXVUI. milliaSamnitumillo prxliocxfalunc.Iuuen-
tium.quoque Italicum ducem,&magnum ipfiuspopulura
perfecutuspçcidir. Porcius Gatô conful Marianas copias
hâbens, cum aliquanra ftrenuè geffifièt, glofîatus ettC. fA.Gabi-
Mariu m,p o,n ma i o ra fe cille : ÔC ob hoc cum ad lacum Fu- niusài<».
cinumcOntraMarfosbçllum gerefet,àfilio Ç.Marij in tu-
multubelli,quafi ab incerto auél'oreprollrat9 eft. f A.Ga-
binius legatusH in èxpugnatione boftilumcaftrorum inter- . iho,.fcd
, feduseftvMarrucini'Veftinique SulpmolçgatoPompeij rcamsa-
Namque omnium generum animalia,quç maniis hominü ; pedequente, vaftati funt. j* Pompxdius & Qbfidiusltali- P“ ^ 10^'
blande perpeti,atqué inter homines viuerefolitaerantre- i ciimperatores ab eödcmSulpicio apud flumenTbeanu. ^ j , 1
li«aisftabulis pafcuilque,cum bàlam,hinnitu, mugituque j hordbili prxliôoppreffi & occifi funt.PompeiusAfculum ^
Biblwth. Vet. Patr. Tom. 5. ngreflas,