&fuperregnummeutnpeccatumgrande? Quanondebuifli f acéré, I erimus .acceptapoteftatc, vt fijij Dei vocemur., & fmu,s.
fieifli nobis. Rejpondit Abraham, Cogitaui tnecum, dicens, Forfi-
tan non ett tijnor Dei in loco ifto, & ïnterficient mepropter yxorem
meam. Alias autent vere foror mca eü,fllïapatris mei, & non filia
matris mea.f Quta de patre foror erat Abrahx.de quo pro-
pinquaeiuserat, id eft, fratris filia erat,n on fbroris. nec-
dum illo rempore rales nupeiae lege prohibits: virèforores
neque cnim hanc gratiam de fÿnagoga marre Chrifti fcj
cundum carnem , j fed de Deo pâtre aeeepimus. Hune
veto cognationem cerrenam , qus ad mortem tempora-
liter générât, vocans in aliam vitam vbi nullus morirur,
negare nos Chriftus docuit, non fateri,- cura djfeipulis
a ir , Ne vobis dicatispatrem interns ÿ vnuscnnn eHpatervefier,
fuas coniugcs acceperunt. Quod piofe&o quanto eft an- ! qui^ in tabs eil. Cuius rei præbuitexemplu m, quando jpfc
tiquius , conipellenre neceflitate, tanto poftca faétum eft air» Quanuhimater 1 autquifratresî Etjxtendensmanumfu-
damnabilius.religione prohibent?. Tulitigitur Abimelech perdifcipulos, ait,Hifuntfratresmei. Et ne quifquaminhbc
ones & boues, feruos&ancillas,&dédit Abraham ireddiditqueilli vocabulo terrenam cogna tionemcogitaret.adiunxit, Et
Saram vxorem fuam, & att, Terra coram vobis efi, vbtcunque tibi quicumquefecertt voluntatetnpatris met^ ipfe mihifrater & mater
placuerit, habita. Sara autem dixit, Ecce dedi mille argenteosfra- & foror eS. Tamquam diceret.de Deo pâtre liane cpgna-
trituo. hoc eut ttbiin velamen oculorun; ad omnes quitecum funt, tionem appello , non de fÿnagoga matre, ad aeternam
& quocunque pen exerts,mementoque te effe deprehenjani.f Quod quippe vitam mine v.oeo , vbi imràortaliter natusfutn,
autem mtfcum & fidelem virutri matrimonij fui intamofif-i non ad temporalem » vt vocarem, mortalis;effe<ftus fum.
ftmum nundinatorem appellat FauftusManiehxus; Abra- ! Quod ergo Ecclefia cuius vxorfit, occultatur alienige-
liam auaritiaacventriscauftaduobusregibus Abimelech nis: cuius autem foror, non tacetur : h sc intérim caulï’a
5c Pharaoni aiuerfisieraporibus Saram coniugem fuam, | facile occurrit ; quia occultum, & difficile ad intelligen-
mentitum fororem, quiaerat pulcherrima. ad concubi- | dum eft: quo modo anima humanaverbo Deicopuletur,
tumailèritvenditafiè: non oreveridico à turpitudinefe- fiue mifeeatur,fine quid melius&apcrtiusdicipoteft,cum
parat honeftatem fed öremaledicbtotumvcrtitincri- fitilludDeus, iftacreatura. fecundum hoc enim fponfus
men. hoce.nim Abrahsfa¨enociniofirnilevidcturJ &fponfa, velvir ôcvxor, Chriftus & Ecclefia dicuntur.
fed non valentibus ex illius sterns lcgislumineàpeccatis ; Qua Vero cognatione coniunâifunt Chriftus & omnes
re&afa<ftadifeernere : qùibus Scconftantiapertinaciavi-1 fan â i, gratia fcilicetdiuina, nonConfanguinitatcterrena:
deri poteft; 8c virtus fiducis, vitium putatur audaciæ: hoceft.depâtre.non de matre : 8c effabiliusdicitur ,&
quæcunque fimiliter obijciuntur, quafinon reifte agen- cautiusauditur. nam 8c interfè omneS fan£fiper eandem
tibus.à non reiftecernentibus. nèqueenim Abrahamfla- ; gratiam fratrès funt : fponfus autem ineorum focietate
gicio confenfit vxoris, eiufque vendidit adulterium : fed j nullus illorum eft. Proinde Chriftum quam excelTenfi.fi
fient ilia famulam fuam non libidini mariti permifit. fed fimæiuftitisatque fapicntiæ, tarnen hominem imulto fane
naturali . vbi eius poteftas erat. iubens potius obe
dienti, quam cedens concupifcenti ; fie 8c ipfe coniugem
caftam, 8c cafto corde fibi cohaerentem , de cuius ani-
mo , vbi pudicitixvirtus habitabat. nullomododubi-
tab at; taeuie vxorem, dixit fororem , ncfcoccifoab a-
lienigenis atqueimpijs captiuapo ffideretur.-certus de Deo
- fuo, quod nihil eam turpe ac flagitiofum perpeti fineret.
neceum fidesacfpes fefellit. namq; Pharao territus mon-
ftris, multifque propter eam malisaftlitftus , vbi eius vxorem
diuinitus didicit .illæfam cum honore reftituit. Abimelech
autemin fomno commonitus & edoiftus fimiliter
fecir. Iamveroin hacre gefta atque in diuinis libris polira
. fideliterque narrata . quem non deleâet etiam fa-
dumpropheticumperfcrutari. 8c facramenti oftiumpia
fide ftudioque pu 1 fare ; vt aperiat Dominus 8c oftendat,
quisruncin illo figurabatur viro, & cuius fitvxor, quæ
inhaeperegrinatione, atque inter allènigenaspolluima-
cularique non finitur, vt fit viro fuo fine maèula au t ru-
ga. In gl oria quippe Chrifti rede viuit Ecclefia,vt pulchri-
tudo eius, honor fit viro eius ; ficut Abraham propter Sâ-
ræpulchritüdineminteralienigenashonorabatur : eique
ipfi, cuidiciturin Canticiscantieorum, Opulcbraintermatières
, ipfîus pulchritudinis meritoreges oneraritmunera:
ficut Saræ obtulit rex Abimelech , plus in ea miransfor-
mædecus, quodamarepotiiit.&violarcnonpotuir.eft
enim 8c lànda Ecclefia Domino IefiiChrifto in occulto
vxor. Occulte quippe atque intus in abfcondito fccreto
fpiritali anima humana inhæret verbo Dei : vt fint duo in
carne vna, quod magnum coniugij (acramentum in Chri-
fto & in Ecclefia commendat A poftol us. Proinde regnum
terrenum fieculi huius, cuius figuram gerebant reges » qui
Saram polluere permifu non funt, non expertum eft, nec
inuenit Ecclefîam coniugem Chrifti.id eft, quamfideliter
illi tamquam præcipuo viro fuo cohæret fnbdita, nifi cum
violare tentauif, & vt diuino teffimonio per fidem ma-^
trimonium ceffit: corredümque etiam in pofterioribus
regibus, muneribus hanC honorauit, quam corruptioni-
fuæfubdere in prioribus non eualuit. nam quod tunc in
eodem rege prius &pofteriusfiguratum eft j hocin ifto re-
gno prioribus & pofterioribus regibus adimplerur. Cum
autem dicitur de pâtre eflè fororem Chrifti ecclefîam,non
de matre : non terrenjegenerationis, quae euacuabiturded
gratis csleftis, qus in sternum manebit, cognatio com-
mendatur , lècundum quam gratiam genus mortale non
falfo, quod homo eflèt : fed quo módo etiam Deuseflèt,
-ignorauerunr. Hinc&Hieremias, Etbomoeil,inqw>&
quis cognoßet eam î Et homo r/î, quia proditur, quod frater eft:
& quis cognofceteum ? quia occultatur quod fponfus eft.-
Vifitauttautem Dominus Saram,ficutpromiferàt, & impleuit
qualocutus eil. concepitque &peperitfilium infeneäutefUa, tempore
quo pradixerat ei Deus. Vocauitqut Abraham filium fuum,
quemgenuiteiSara, ifaac : & circumciditeum oäaua die, ficut
praceperat ei Deus, cum centum effetannorum. ] Hac quippe æ-
tate patris, natus eftIfaac. Natus eft autem Abfahæ, fe-
cundum promiffionem Dei, deSara filius:éumque nomi-
nauitIfaac. riferatenim & pater, quando promilîùs eft,
admira ns in gaudio : riferat 8c mater, quando per iilos très
viros iterumpromifiiiseft , dubitans in gaudio, quamuis
exprobrante angelo ; quod rifus ille etiamfi gaudij fuit,
tarnen plens fidei non ruit: póft, ab eodem angelo in fide
etiam confirmatus eft. Ex hoc ergo puer nomen accepit.
Significatum eft autem magnum facramencum in duobus
filiis Abrahæ, quod vnus de an cilla, qus dicebatur Agar.
fècundum carnem natus eft Ifmahebalter eft autem deSara
liberaj-fecundum promiffionem natus:vterqtie quidem
defemine Abrahs,fed ilium genuit demonftrans confue-
tudo naturæ ; ilium vero dédie proiniffiofignificansgra-
tiam.Ibi humanus vfusoftenditur, hic diuinû beneficium
commendatur.Sed"vbi fignificandum fuerat Dei donum,
quod ingracis hominibus gratis gratia largiretur, fie opor-
cuit filium dari, quemadmodum naturs nondebebatui
excurfus. negat enim natura iam filiostalicommixtione
maris&femins, qualisefTe poterat Abrahs & Sais inil-
laiam state, etiam mülieris acCedentc fterilitare, qus nec
tuuc parère potuit,quando non sras fecundirati, fed stati
fecunditàs defuir. Quod ergo natùrs fie affe£hefru<ftus
pofteritatis non dêbébatur;fignificacquod natura generis |
humanipeccatoviriata.acperhociure damnata, nihil ver
s felicitatis in pofterüm merebatur.Rede igirur fignificat
Ifaac per repromiifionem natusfilios gratis,ciues ciuitatis
libers,focios pacis sterns. Sequitur,
Dixitque Sarajüfum mihi fecit Deus,quicunque au dient conri -
débit mihi. Mrfumque ait, Quis auditurus crederet Abraham, quod
Sara laftareteifilium, quem peperitei iam fenit ] Ifaac interpre-
tatur Rifus,non adirridedi opprobrium, led ad celcbran-
dumgaudium pertinebat, quod nato Ifaac ,& e o nomine
vocato Sara monftrauir.ait quippejifutn mihifecit Dominus,
ÿuicuntfecnimaudierit,congaudebit mtht.Sequitur,
Cap. i
Dcnaùui
tau Ifaac
Crédit
S13
' çreuit itaque puer, & ablaâatus eft fecitque A brahamgrande
(onuiuium in die ablaStationis eius. ] Cut Abraham nec
die quo natus eft filius,nec diequo cîrcumcifuseft.fed dit
quoablacftatuseft.epulumfecitî quodnifi adaliquam fi-
gnificationem fpiritalem referatut, nulla folutio qusftio-
niseft:tunefciliceteflè aeberemagnum gaudiumfpirita-
lis ætatis,quado fuerit faeftus homo nouus fpiritalis, id eft,
non talibusqualis dicit Apoftolu s, Lac vobis potum dedi, non
ftolus, in fecuitutem genuit populum carnal era .-Sara vc. j o
libera pópulum genui t,qui non eft fecundum carnem, fed
inliberrate vocatuscft.-qualibcrtate.libcrauit eum Chriftus.
Hocigiturmyftcriofigurabatur, priorem populum
inferuitutepeccatoram gencratum > in domo lfiacl , id
eft, in Ecclefia» non manere in sternum; neque efle hete-
dem vel confortcm cultoribus Chriftimec cum filió nobi-
li,id eft,fideli populo,regnum csleftisglorjSpofTc(|iirum-.
tfcam inondumenimpoteratis, fednecadhucpoteftis, adhuc enim Cum eijcerct igitur Abraham Agat de domo , accepitpa-
cftiscarnales.$ec\uitnt, j nes,& vtremaqusdedit Agarj&impoluJtfuperhumeros
Cumque vidijfet Sara filium Agar Aegjptialudentem cum ifaac, eius infamem, 8c dimifit earn. Exiens autem Agarerrabat
dixit ad Abraham, EijceancHlaw hanc & filium e'm, non enim ertt in folitudine , 8c cum morienten) fiti filium proieciflet
heres filius ancilla cumfili’o meo ifaac. Dure accepit hoc Abraham fub arbore , appariiit ei angelus Domini, 8c demon-
pro filto fuo. Cui dixit Deus,Nontibivideaturajperumfuper pue- ftrauitcifontemaqus,&potauit filium fuum. Quid ergo
rum &fuper ancillam tuam: omnia quadixeritttbi Sara, audi vo- fignificat, quod exiens Agar infamem in humeros fuos
cem eius, quia inifaac vocabitur tibifernen.^ Dupliciter itaque pofuic, nifi quod peccator populus &infipiensceruicem
hoc ab Hebrsis expon i tur,fiue quod id ola de luto fecerir, matris fus fynagogs grauauil, cum dixit; Sanguis eius fu-
fiue quod aduerfum Ifaac,quafimaiorisstatis loco fibi 8c per nos, & fuperfiliosnoftros. Panes autem hocindicabant,
ludoprimogenitavindicaretj&ideoapparetiliumludum , quodvetus facerdotium panespropofitionis , fictitfcri-
pugnam futile. Quod quidem Saraaudiens, non tulit,& ptumeft, portarct fccum , & veterafceient-. Vte'rvero
hocexipfiusapprobatui fermonedicentis , Eijceancillam aqusquidefecit, Iudaicapurificariofignificabaturdefe-
banccumfiliofuo, non enim er'tt heresfilius Ancilla cumfilio meo 1- 1 dhira: fiu^docftrinacoriim cärnalis in pelle mbrtiiaclau-
Quare autem contriftatus fit Abraham,cum iftafue- j fa , id eft, in earns veteris nöminte priüäricatiö'nis feh-
rint prophetiaiquam vtique magis debuit nofle ipfe,quam tentia damnata, qus necrefrigerium prsftac, ncc fätiat fi-
Sara?led intelligendu m eft, vel ex reuciatione hoc dixifle tim, f ed sftu tepido vomitu'm facit. Quöd verö errat Ä-
Saram: quiä prius ilh fuerat reuelatum, ilium veto,quem garin folitudine cum filio fuo» fignificat fynagogam cilm
dehoepofteaDominusinftruitpaterno affeeftu , pro filio populofuo expulfamdeterrafua fine facerdoiio 8c faeri-
fuifte com motum , vel ambos nefeifte prius ,-quidnam il- ncio in toto orbe terrs, 8c vitam,qus ell: Chtiftu^ penitus
ludeftet.&perSaramnefcientem hac prophetia doeftum ignorare. Quod filiusilliusfiti deperit, öftehditeuhdem-1
elfe , cum ilia mota eflet muliebri anirho propter ancills populum nullam habentem fpiritalem purification'em.
fuperbiam. Sequitur, . ' I Qfiod autem filium fiti morientem fijb atbdte prbi'ecit, &
Sed & filium ancillafaciam in gehtemmdgnam , quia fernen] fiedemonftrante angelo afpicitfo htem ■, fignificat quoftuumett.
3 Notandum quod& lfinahel dnftus fit à Deo,
fc men Abrahx.*fed aliter lfinahel, aliter Ifaac : propter illud
quod docet Apoftolus, quod didtumeft, In ifaac vaca-
biturttbifemen ; id ell, nonfilij(arms, fedfilijpromtfitonis deputa-
bunturin /éwtwe.Sequitur,
Surrexititaque Abraham mane,& tollenspattern&vtremaqua
impofuitfcapuU ewjradidtttfe puerum,&dimifit earn. ] Quan-
dbIfaacnatusett,XIII.annorumeratIfmahel:& poftab-
laâationemeius, iftecum matre expellitur, quinto abla-
eftationisanno tempus ftatutum.Nos igitur poftdeccm 8c
oâoAnnoSylfmahelfiipputamuseiedfumefiècummatre,
Sc non conuenire,iam adolefcenté iuuenem matris fèdifîè
ceruicibus. Ethocfadfodeditpuerum matri, hoc eft, in
manu eius eum tradidit.vel commendauit, 8c fic dimifit è
dorno. Qua cum abijffet,errabat in folitudine Berfabee. Cumque
confumpta effet aqua tn vtre, abiecit puerum fubter vnam arbor urn
qua ibi erat ,& abijtffeditçfoèrégioneprocul, quantumpoteft arcus
iacerti dixit enim, Non videbo monentem puerum. Et fedens con -
tra leuauttvocem, érfieuit. Exaudtuitautem Deus vocem puéril]
Solet qusri quo modo cum puer eflèt annorumodfode-
cim, ptoiecerit eum mater fub arbore, &ierit longe quantum
poteft arcus iacere, ne videreteum morientemfquafi
enim quem portabat, proiecerit, ita videtur fonare quod
dicitur: maxime quia fèquitur, Eleuitpuer. Sedintelligen-
dum eft»proiedtum eflè non à port an te, fed vtfit,ab ani mo
tamquam moriturum.nequeenim quod feriptum eft,Era-
ïeüutfum à facie oculorum r«or#j»:portabattir,qui hoc dixit:&
eftinquotidiaaoloquendi vfii.cum proijci dicitur aliquis
ab aliquo cum quo erat, ne ab illo videatur, aut cum illo
maneat. Intelligendum eft autem quod feriptura tacuit»
ita difeeffifiè matrem à filio, vt puer ignoraret, quo mater
abiecit ; & eam in filueftribus ftirpibus latuiftè , ne filium
moriente tn firi,deficientemq) videtet.Ille autem etiam il;.
la state, quid mirum fl matre diütius non vifà, 8c tarnqua
perdita,eo loco vbi folus remanfitjfleuit? Quod ergo poft-';
«a dicitur, Accipepuerum i non vteumde terraveluciacen-
tem tolleret ȍlidium eft i fed vt ei coniungerecurj & eum |
manu cenerec deinceps comitem ficut eracjquod plerum-
qucfàciuntfimul ambulantes cuiuslibet statis* Nuncigi-
cur qusrendum eft, cur adtea voluic Sara mari turn de an-
eiilafufciperefilium?autcur nunecum matre iubecexpel-
li domo? quod non zelo fecit accenfa, fed myfterio pro-
phetis compulfk. Agacquippe, fècundum quod ait Apo.--
dam ex ipfo populo ad vmbram ligni erueftrefugiumpe-
tituros. Quodexclamatpuerplorans, &exaudmic cum
Deus, & fic demonftrante angelo afpicit fontem, hoc pro
iilisdicitur, qui ex Iudsis ad Chriftum conuértuntur » ae
fientes retroa&os errores exaudiun tur,référât ifq ue oculis
cordis videntfontemaqusvius, id eft, Chriftum filiuni
Dei, qui dicit: Egofumfans aqua viua, quifititveniat&bibat.
Vnde Ifmahel exauditio incerpretatur.Angelus autem iftê
limilitudoeftHelis,perquempopulusifteeftcrcditurus; .
ficut per Malachiam dicitur : Ecce egomittam vobis Heliam, ' Malatk 4
qui conuertat corda patrum infilios.Verum quod ftatim voca-
uit angelus Domini Agar, dicens : Surge,tolle puerum,quia in
gentemmagnamfaciam eum , hoc figmficabatdiue quod co-
piofius ludsorum populus effet regnattmis in fscülum:
fîucquia csleftis regnf gloriam confècuturi eflent quiex
eis ccedidiffentin Chrifto.Quod autem eundem angelum
qui loquitur ad Agar, prius angelum ferip tura pronun-*
ciat.deindeDeum,filiumDei:eumfuifie credendum eft,
quiperlëgemv& prophetasfèmperloçutus e ft, qui pro-
ptec obedientiam paterns voluntatis angelus vocatur,
Deus autem fecundum naruram patris » quia vere 8c ipfe
Deus fi cut 8c pater eft. Sequitur, -
Eodem, tempore dixit Abimelech & Eichol princepsexercitus eius
ad Abraham : Dem tecum ell in vniuerfis qua agis. Iura ergo per
Dominum ne noceas mihi, & pofteris meis ,ftirpique meat fed tuJ
xtamifericordiam, quam feci tibi, facias mihi&terrain quaver-
fatmes aduena. Dixitque Abraham : Ego iurabo. Etincrepauit
Abimelech propter puteum aqua,quem viàbftulerantferui illius. Re-
Jponditfa Abimelech : Nefciui quisfeceritretn hanc, fed & tu non
mdicaftt mihi, & ego honaudiui prater hodie. Tulit itaque Abraham
oues & boues, & dédit Abimelech , percufferuntqueambofce-
dus.Etftatuit Abraham feptemagnas gregis feorfum. Cut dixit A-
bimeiech-.Quidfibi voluntfeptem agna ifta,quasflarefecifti feorfum ?
At ille, Septem, inquit, agnas has accipies de manu mea, y t fint inte-
ßimonium mihi,quoniam egofodiputeumiflum. Iccirco vocatmeU
locus ille Berfabee ,tyuia tbi vterqueiurauit, & inieruntfieduspro
puteo iuramenti.'] Vbi hie legitur Putern iuramenti, in He- ;
brso habetur Berfabee. Duplex autem cauflaeft curiraap- j
pellatus fit; fiue quia fepteth agnas Abimelechdemanu
Abrahs fufceperitjSfeptem enim dicûtur Sabee; fi'ue quod,
ibiiurauerint, quia iuratpentum Sabee fimiliterappella-
tur. Quod fi ante hanc eauflam fupra hoc nomen legimus»
feiamus per prolepfi-m diâum eflè, ficut & Bçrhel, & Gal-
D.c eo
quod ferir
ptum eft,
Dui:,Abi.
f