Corinthbs
cuertitur
Olympiads
i$6.an-
noj.vtb.
-cond.ann.
608 .Plut.
U-34-C.2.
B
Ass Corin
thiü.Plin.
34. de eu-
'var. leih
U.3.CJ.
Cap. 4»
Viriathi
latronis
bclla. Dio.
jl.Cic.2.
Of. Aff.
inHiJp.
C '
Liu.lij 2.
&S+FL
2-C.17-
Vtltituz.
Xutr.4.
Àchâïa pugnatum, & viginti millia Acbæorum cumcjuce I fæui pertotam vrbem tabefeentium fub tc&is,atq; inftra- E
fuo Diæo»ceCidifiè confirmat.Folybius Achiuus,quamim cis furs cadaiicru m purores exhalaban an-. Expiatio ilia cru
curtcin Africa cum Scipionéfuerit* tame A quia dortièftif delis, 8c viam mortibus hominum morte hominis infini-
cam cladem ignofarendn potuic , fèmelin Achaia pugna* I ens, tandem Romanis inter mifèrias fuas erubefeentibus.
cum Critolao duce a (lent. Diatutn vero adduCenterh ex l-quam mifera & vanaefièt,innotuit. AntèeniminfufFra-
Arcadia milites ab eodefti Metelio præroreoppreftum cö gium præuéhiendæeladiseft habita,& ficpefiilentia cöfe-
exercitu docet. Sed de varierate difeördantium hiftorico-1 cura elf: quæ tarne fine vllis facrificioium (atisfnfiionibusJ
rum aliquantaiamdiximus,quorumfufficiatdeteöfabare 1 tantummodolecundum menfurarn arcaniiudicijexpleta
& male nota mendacioru m notaVquia parum credendu m corrcptione.fèdata eft. Quam fi artifices ilH circunuentio r
effein cæteriseuidenter oftendunc quin inhis quoque I num»rufpices,fubipfafvc affolent) declinatione morbo]
quæipfi videre, diuerfi funt. Igitur poft extin&a tocius A-1 rum forte celebrafièntjproculdubio fibi.dijs & ritibus fui;
chaiæpræfidia,deftitutarum vrbiunveuerfiohcmMetcllfc redu&æfanitatisgloriamvindicaflènt. Itamifera&ad (a-
prætore méditante, conful Mummius repentinus cü pan-j crilegia mal à rcligiofa ciuiras, mendaeijs,/ quibus liberari
cis venit in caftra : qui dimifib ftatim Metelio Corinrhu m tion potcrar,ludebatur. Igi tut Fabius conful contra Lufii
finemoraéxpùgnauir,vrbemtotötuAçorbé longéomniü. tanosty Viriathum dimicäs, Bacciamoppidum,quod Vij
opulentiflimam : quippèquævelûc'oHicinàomniùm àrti- ! riathus ob(idebat,dcpulfis hoftibus liberauic, &in dedi
ficumatqueartificiorum , 8c emporium commune Afîæ tionem cumplurimisalijscaftcllisrccepit.Fecirfacinuseracque
Europç,permultàrctrô fæculafuit.Permifia crude»*
liter etiarn captiuis praîdandi licencia , fie omnia cædibus
ignibufque compléta film, vt de murorumambitu qUafi è
camino in Vnum apiceni coartatum exüdaretineendium
iara vltimisbarbarisScythiæ,non dicam Romanæ fidei &
moderationi, execrabile. Quingenrisettjm principibns
eofum, quosfocierareinuitatos.deditionisiurefulccpe
rat5manus præcidit» Pompèins fequehtis an Ai conful , fi-
Itaque plurimaparte populi ferrafiammifq;Confiimpta,l nés Numantinorumihgrcirus, accepta maxima clade dit
reliquafixb corohavenditaeft.' Vrbeincenfa,mûri fundi* ccflit,non folum exercitüpcnèomniprofligato,verutnet-
tusdiruti funt. Muralis lapis in pulueremredadus,prædâ iam plurimisnobilium,quicimilitiæaderâc, interemptis.
ingens erepta eft. Sanè cum proptermultitudinem 8c va-
rietatem ftatuarüm fimulachrorumqUein illo ciuiratisin-
cendio pèrmixta in Vnuni àtiri argenciqueatq; éris omnia*
ius originé que fifiiul mecallafluxifrent,nouumgentis méralli fadum
pi. Muret, elhvndevfq; inhodièrnumdiem,fiuecx ipfb,fiueeximi-
tàtiohe eius$æs Corinthium, fi cut memoriae tràditum eft,
!&Corinthiavàfàdicuntur.
I Iis dem confulibus, Viriathus in Hifpania généré Lufi-
tanus, homo paftoralis & latro,primùm infeftando vias,
deinde Vaftandôprouinçias,poftremôexercituSprçtorum
& confulüm Romanorumvincendo, fugando, fubigen-
dojttiaximo terrori Romanis omnibus fuit:fi'quidcm Ibe-
rum&Tagum maxima & diuerfiffimorum lócorumflu-
minalatètranfgredienti &peruaganti G. Vetuliusprætor
occurrit: qui continuo cæfo vfque ad internecionem penè
o m ni exercitu fno, vix ipfe prætor cum paucis fuga lapfus,
f euafit.Deinde G.Plautium prætorc idem Viriathus mul*
___ I tis prælijs fradum fugauit. Poft etiam Claudius Vnimat
Contra jnuscuiü magno inftrudu belli contra Viriathüm miflùs-,
Liu.captö quafi pro abolendafuperiore macula -, turpioremipfèau-
Diod.& ixitinfamiam. NamcongrefTuscum Viriatho, vniuerfas,
tûatmhi- ! *luas ^ccum deduxetat copias, maximàfi|uc vires Romani
tafcâami exercitus amifit» ViriàthuS trabeas,fafces, cæteraque infi-
gnia Roman a in montibuS fuis trophæa præfixit » Eodem
tempore trecéti Lufitani Cum mille Romanis in quodam
faltu coHtraxere pugriam , in qüa fèptuaginta Lu fi tanos,
Romanos autem trecentos vijinti cecidifîe Claudiusrequinqué.
Appiotriu
phus ne»
.quoi
par effet
numerus
CxCorü Sc
amiûbiû.
VkLlz.t.i
fAlioqui
triumphâ-
tibus lùm
prus ex X-
rario ero-
gabatur,
ndicac
Liu.lt. a.
Viriathus autem ciini per quacuordecîm annos Romanos
duces atque exercirus protriuiflèt, infidijs fuorum interfe-
duseftdn lvoc folo Romanis circa eum rortiteragentibus.
quod percuffbres eiuS indignos præmio iudicarunt. Ate-
go non môdohunc,V'erumenamfæpèinterrexereorjentis
illainextricabilia bella poteram , quæraro vnquam nifi
fceleribusautincipiuntiautterminantunfed Romaporû,
turn quibus nobis adio eftj tanta funt, vtiurefaftidiantur
aliéna.
MiTHkiDÀtis tlincnquidemrcxParthdrum, fextüs
ao Arfàce.jVidoDemetrio præfedo, Babyloniam vrbem
finefq'i eiùs vnitierfos vidotinuafit. O mues præterea gen-
tes^quæ interHydafpem fluuium ôclndum lacent, fube-
git.Ad Indiam quôque crucncumeiftendic imperium.De-
metrilim ipfum libi fècundo bello occurrctem vicie & ce-
pir-qno capto,Diod6rusqùidam Cum Alexandra fiiio,re-
gnum eius,& régi uni nomen vfurpauit : quia pofteaipfum
Alexaridrum filium, quemparticipempericuliinperua-
dendo regno habuerat,neinobrinendo confortent haberet,
ocCidio
M- Æmilio Lcpido,C .Hoftilio Mancin o cofltprodigia
àpparuere diüerfa,& quantum in ipfîs fiiit,ex more curata
funttfedndhfèmper aiicupatorib. euéntuum & ftrudori-
bus fallaciarum àrufpicibus,Opportun! càfus fuftragantur.
^lamq; Mahcinus conful poftquàm à PopillioapudNu-
matltiam fufeepit exerci turn,adeo infcelici ter prælia coda
w gefTîc, atqufe in id füprema defperatione perdudus eft,vt
fen:,& cum vidorcsLufitanifparfi acfècuriabipent,vnus I turpiflîmüfoe4us cum Nùmantinisfacerecogcretufîquâex
ijs longé à cæteris fegregatus,cum à circumfufis equicib.
pedeftris ipfe deprehenfus, vnius corum equo lanceaper*
folio, ipfius equkis ad vnum gladij idum capuc defecuif-
fet,itaomnes mccu perculic, vcprofpedàntibus cundis,
ipfe contemptim atq; otiofus abfcederer.
A p.Glaudio,Q.Cæcilio Metelio confulibus, Ap.Clau*
diùs aduerfus Salaifos Gallos côgrefius & vidus, f decem
millia milicum perdidit. Reparaca pugna, quinque millia
hoftiutn occidic. Sed cum iuxralegem, qua conftitücum
erat,vt quifquis quinq; millia hoftium peremifier, trium-
phandi haberetpoteftatem , ifte quoque criumphum eX-
pctifïet i propter damna vero fuperiora Aon im pe trauifle t,
infami impudentia atque ambitione vfus.priuatis fumpti-
bus triumphauit. L. Cæcilio Metelio, Q^Fabio Maximo
Seruiliano confulibus, inter cætera prodigia Androgy nus
Romæ vifus,iuflu arufpicum in mare merlus éft : fêd nihil
impiæ expiationis procuratio profecic. Nam tanta fubipo
peftilencia exorta eft, vc miniftri quoque faciendorum fil*
nerum priemm non füfficerenr,deinde non e fient. Itaque
etiam magnæ domusvacuæ viuis, plenæ mortuisremân*
ferunt. Largifiimæinrrorfumhæreditates, &nullipeni-
tus hæredes. Denique iam non folum in vrbe viuendi,‘fèd
etiam appropinquandiad vrbem negabaturfacùicas : tam
uis & Pompcius iam àliùd çquè infame foedus cum ijfdem
Nnmantinispaulôantepepigifièt.Senatusdiflbluifoedus,
& Mancinum dedi Numantinis præcepic.-qui nudato corpore,
manibùspoft teigiim reuindis antfe portas Nüman-
tinorum expbfitus,ibique vfque i A nödem manens, a fuis
defèrtus,ab hoftibus autem Aon fiifceptAS , lachrymabile
vtrif^ue fpedaculum præbuir.
E i c L A m a R e hoc loco dolor êxigic.Cur fàlsà vobis Romani
magna illanominàiuftitiç, fidei, fortitudinis mifè-
ricordiæ vindicàtis? A Numantinis hæc vérins difeite. For-
titüdiAe opns fuit?pugnando vicefunr. Fides eXigebâtur?
Credehtesaiijs fecund um fe, quosocciderepotuerantpa-
dofeederedimiferunt. Iufticia probanda erat^probauicea
Vel taoMU fenatus.cùm ijdem Numanrini per legatos fuos
aut in^patam pacem folam,aut omnes quos pignore pacis
accepté viuosdimifêrant, repofcebànt. Mifericordia
examinandavidebatur ? fatisdocumentidederuntvelc-
mittendo ad vitam inimicum exercitum ,' vel adpoenam
non recipiendo Mancinum. Mancinufne rogo dedendus
fuit, qui vidi exercirus i mpenden rem trucidacioncm præ-
tento vmbone padi fçderis difpulit,qui périclitâtes parriç
vires in meliora tempora referuauit ? Autfidifplicuitfce-
dus quod pàdum eft, cur miles hoepignore redemptus,
Fab.Ssi
lian.fodii
nùnus
P'icifc
u m
F m i.L + l
aut cum rcuerteretur \ receptuseft, auc cum repeteretur,
redditus non eft l Aut fiplacuir feruati militis qualifcun-
que prouifi o,cur Man ci nus,qui hoc pepigit,folus deditus
fuit?
Nvper Varro vtpræpropera pugna iniretur, collegam
fecun Paulumobludantemimpulic, rrepidantem præcipitauit
jfedde 1 exercitum, infceliccscopiasapudinfamesillasRomanis
Canncnfî cjacjji>us Cannas non difpofuic ccrtamini, fedoppofuit
morti. plufquàm quadraginca millia ibi milicum Ronva-
norumfolaimpaticntiafua, de quafi b i vidoriam iamdu-
dumAnnibalpræfumebac, amifit. Gollegaetiam Paulo
fquo tandem vire?) perdito, nouiflimèin vrbem penè fo-
lus irapudentiflimè redire aufus eft,meruitqué impudétiæ
fuæ præmium.Nam gratiæ ei,quàd de rep. nô defpérafict,
quam tarnen ipfe feceratdefpcratam, publiée inler.atua-
dæfunr.Porroautem Mancinus,qui forte bellicâcircum-
uencum exercitUm neperderetvlaboràuit.abcodemfcna-
tu deditione damnatus eft.Sic Romanis 8c illud in V ârro-
c nedifpliçuic,fèd tempori conceflum eft: 8chocin Mâcino
f 4 placuitjfèdfècundum tempus prçfutnptum eft:àtqueideo
ab initio perfeciftis,vc nèc çiuis confulat conucniencer ingratis,
nechoftisfidelirercredatinfidis. Intere^Bnitusin
vlteriorc Hifpania (èxagintà millia Gallæcorum,qui Lufî-
tanis auxilio vénérant,afjaerrifnobello 8c difficili, quam-
uis incautos circumuenifièt,ôppreflît. Quorum in eo prç-
lioquinquaginta milliaoccifa,fèx millia captareferuntur,
paucifuga euafèrunt. In citeriore Hifpania bepidus prcA
confulVaccæos, innoxiamgétem &fuppliccm,etiam fe-
natu prohibcte.pertinaciter expugnare centauit. Sed môx
accepta clade grauiifimaimprobæ pertinacuepoenas luit.1
Sex millia qutppe Romanorüinhociniufto bello iuftifli-
mècçfàfunt:reliqui.exuti caftris,armisetiam petdicis,eua-
fcrunt.Nec minus curpis hæc fub Lepido clades,quàm fub
Mancinofuit. Ita minefibihæctemporalocofoelicitatis
afcribanc, ■ vt non dixerim Hifpani totpullàci fatigati^ue
bellis,(èd vel ipfi fàltem Romani tam côtinuis fubadi cla-
dibus , toriefqUéfuperati.-vtnonexprobremquotpræto-
res eorum,q^otlegati,quot confulçs,quoc légiones, quâ-
cique exercirus confumpti fine. Iliad folûreuojuo, quanta
fuerictimorisamêntià. Miles Romands hebetatus,vtiam
neadexperimentumquidetAbellicohiberepedem , aut
obfirmare animumpoffet : fèdmoxconfpedoHifpano
fpecialitev^ofte, diffugiens,vinci fê penè prius crederet,
quàm videri. Quo argumento patet, apudvcrofqi Aiifèra
ilia tenjpora iudicata,cùm 8c Hifpani etfi vincere pOcerac,
inuiti tarnen déférèrent otia fiia dulcia,& bellaexterna to-
lerarenc,& Romani quanto impudentius alicnæ quieti fe-
fe ingererenc,tanto turpiusvincerenturi. "
Ser , Fuluio Flaccà, Q^Calphurnio Pifone confulibus
Romæ puer ex.ancillanàtuseftquadrupes,quadrimanus,
Anno ab vrbecondira D CXX. Win maior penèïnfa^1 R
miadefoedereapudNumantiampa&ô.quamapud Cau- Nuin^.w
dinas quondam fu'rcülasjimdorem Romanæ frontisone- defetîo."
raret,Scipio Africanus confenfu omnium tribuum conful 1
créatûs^rquead oppugnandam Nutuantiam cum exerci-1
tumifiùseft. Numantiaaïuem citérioris Hifpaniæ baud
procul dVâccæis & Canrabrisin Capite Gallæciæfita, vl-
tfma Ccltibcrorum fuit. Hxcperannos quatuordecim cü
folis quatuor millibds fuorum, quadraginca millia Rortia-
norum^non folum fuftinuit.fèd etiam vieil,pudendifque
an.14 tl.
foederibusaffecir. IgiturScipio Africanus Hifpaniamin-
grefliis.non illico fc ingeffic hoftib\is,vt quafi inCauros cir-
cumueniret, feiens nunquam id genus hominum adeo in
otium corporeatqueanimorefelui; venonipfa qualirate
habitudinis fuæ apparatus alioru præcellçret,.ïèd aliquan-
diu militem fuum incaftrisvelutinfcholisexercuit. £tcü
partem æftatistotamquehyemem , neattencataquid'em
pugna rranfegifièc, fie quoque parum propetnodum hac
profccitinduftria. Namquevbicopiapugnandifaéfaeft,
exércitusRomanus opprclfus impetuNumâtinorum,ter-
gac6nuertit:fèdincrepatione& minis obieètantis fèfe cô-
fulis, manuque retinentis,’- tandem indighacus in hoftem
redijt:&quemfugiebat, fugere compuhr. Difficilistunc
inrelatufides.Numantinos&fugcrej&fugientes videre
Romani. V nde quamuis Scipio, quia præter fpem accide-
rac,lætatus ôégloriatus eflèt, tamen vitra bellum aduerfiis
eosaudendum nonefle,profcfluseft. Itaque Scipio infi-
ftendum-inopinatis ptouenribus cenfuit, vrbem ipfam
obfidioneconclufit, &foftàcircundedit:cuïuslatitudo
pedibüs decem,liltitudoviginrifuit.Ipfumde!nde vallum
fudibus , præftruûum crebristurribuscommuniuit:vtfi
quaaberumpentehofteineumteijtaretûrirruptio , iam
non quafi onfèfibr cura obfeffb , fed yerfà vice obfèflîis
cumobfèfibrc pugnaret. Numantia autem in tumulofità,
Numantiç
haud procul à flumincDurio, triamilliapafiuumambiru
ambitüm
muriamplexabaturjquamuisaliqhiafleranteam&pîvruo
fieu & fine mura fuiflè. Vndecredibileeft,quia hocfparij
ftad.
curaalendorum cuftodiendorumqtypecorum, vel etiam
èxéircendiruris commodo cum bello premerentur, inclu-
ferint,ipfi arcem paruam naturamunitam obtinétes.Alio-
qui tanrâm paucitacemhominum,tamamphun vrbis fpa-
tium non munire magisjquàm prodere videbatur. Igitur
côcjufi diu Numamini, 8c fame rrucidàti,deditionem fui
obtulerunt,fitolcrabiliaiuberencur,fæpè etiam orâtes iu*
ftæ pugnæ fâcultatem,vt tanquam vins mori licecet. Vlti-
mo omnesduabus fubito portis eruperunt^largapriuspo-
tione vfi,non vini,cuius feraxislocusnôcft, fed fuccotri-'
tici per arcem cofcâo, quem fuccumd calefacierido C e liâ__ _ ^
vocant. Sufcitaturcnim illâigneavisgerminis madefatftæ Itio,cuius
firugis,acdeindeficcatur, 8c pdft in farinam redaâà-,molli jmeminic
fucco admifcetur,quo ftrmejhto.fàpor aufteritatis & calot F,or'
ebrieratisaaijcitun,HacigitUT pqtionepofl: lôgain famem
recalefcentes,bello fèfè obtulerunr. Acrox.diu cerramen,
Sc vfque ad periculum Romanômm fuic:irerumqueRo-
mani pUgnare feaducrlura Numanfinos fugiendo proba-
uiflént,nifi fub Scipionepugnaffènt.Numâtiniinrerfeâris
fuortirn fortiffimisjbello cedunt : compofiris tamen ordi- / pj
H « ;
K f B l'j*“'vQculis quatuor,auribus totidem,nacuravirili-duplex. In,
R um l’SicUia, mons Ætna vaftos ignés erùéta,iRa.c fudinqui cor-
I n i rentum modo per pronapræcipices3proiama quæqjcorri-
OTfequf^ pientibusexuflere fiammis , longinquiora autem fauillis
R n J l f 1 cfivapore graai lacé volitancibus,rorruerunt,qaod
Ri-P-Fu ^*c*b*fèmpervernaculumgenusmonftri,nonportende-
[m k Sex: te maIum afloletjfèd inferre. In Bononienfi ag.rofruges in
R D I arboribus nacæfunt. Igitur in Siçilia bellum feruile ortum | nibus,non fèparantesfe,necficutfugiécesin vrbem reuer-
Rfio s« eft, quod adeo graue & atroxmultitudine fèruorum, in- tuntur,corporainterfeéVorum ad fèpulruram oblara,acci-
m ^ T ; ftrmftucopiarum,&magnitudineviriumfuit,vc,nondi-; perenoluerunr. 'Nquiflimafpedefperarionisinmortem
cam ptætores Romanosvquos penitusproHigauit, fed cô- ! omnesdcftinati , claufam vrbem ipfi incrorfumfuccende-
R eudus, iules quoque,terruerir.Namfeptpaginra millia (cruorum, | runt,cun6liquc pariter ferro,veneno,arq5 igné confùmpri
Rferu». Aim in arma confpirantnimfu.iflè reféruntür, excepta/vr-' funr.Roraani nihil ex hispenitushabuerç vicftis,prçrer fê-
J|fÂ.3+-.beMeflàna, quæfèruoshbcràliterhabirosinpacecpnti- curitacem fuam. Neque cnimeuerfà Numanriâviciflèfè
'•»9 uuit.Gærerum Sicilia in hocquoque miferior, quiainfula* m'agis Numantinos,quàmeuafifle dixerunt.f Vnum Nu*
& nunquam ergaftarum fuu m iuris idonei, mine t yrannis! matjtinum viâoris catena non tenuie, vnde triumpham
fubic6fca,nunclèruis:velillis;dominacu improbo exigenti- ‘ dederit,Roma non vidic.Auruna vel argentum, quod igni
bus fèruitutem , vel iftis piæfumptione peruerfa commu-1 fuperefle potuiffèt ,• apüd pauperes non fuir. Arma & ve-
tàntibuslibertatem \ maxime quia daufb vndi^ue mari,' ftém ignis abfiimpfit. 1
egerere foras non facile poceftinreftinurn malum. Viperi-. Ig itvr ca tempeftate cum hæcapud Numanriamgeftâ
namquippcconceptionem perdicionisfuæaluit, fualibi- funt, apudRomam,Gracchorum fèdirionesagitabancur.
dine audtam,fiia morte vi<5turam.ln hoc autem fèruilis tu*- Scipioautem cum deleta Numantia cæteras Hifpaniæ gf*
multtisèxcitatio,,quanto raribr cçtens,canco truculentior tes pace componerec, Tirefum quendam Gelticum prin-
eft:quiaintentione coinuioUeturliberamulcitudo, vepa- cipemconfuluic, quaoperesNumantinaautpriusinui-
A'amauge^t,fèruilis vtperdac» ^ dfaduraflèc , aut poftfui(ïereuerfa, tTirefus refpondü-.
^ ■ . •... . Gon-
plçü
*1«;
f.FIor. &.
Ap.tradut
50. triiim-
pho rcfèr:
iiàtis, rcli-
quos fub
ebrona vc
dMiflè.attaaiinum
inffes ire;
Numantîâ
cxcidiflè.
Vilei. IU
Cap. 8..
“ echo ■
[rîi fcdicio-
ics. Plu.in
GrJie.Àlpf.
bei.eiuiL
‘«ÀThy