$6 S
tlm fecum in Macedonian! duxit. Poftca cum eo L.dL'mlius
Pauli Profit , _______ '
Paulas confuldimicauitj&vicic. Nam viginti millia
peditum in co bello interfccfe. Rex cum equitatu (libter-
•fugit,fedcontinuo captus , atquc in triumpho cunvfilijs
ante auTum a&useft: &poftapud»° Albam in cuftodia
defecit. Filius eius iunior fabricam aerariam ob toleranda
erat, paulé amplius quàm duo millia paftuum tcncbac.Ex
' ______Rirrli’ imniinf'nc
io D ioJ.
jlib'.ji.Vel I ___| ________________
L i r t S “ lopiam Romas didicit,ibique confumptus ell. Plurima
prætcreaScfatis M.upôftin’ praetereaScfatisddiiüüeerrffiiss pprroouueennttiibbuuss bbeellllaa mmuullttaarrüü vvbbii--
[libcra eu-j que getiumgefta fun t,quae breuitatis caufa praetermifi.
jftodia Al- Anno ab vrbccöditaDC.L.LicinioLucullo,öcA.Poft-
b* deccf- humiö a Albino confulibus.citm omnes Romanos inges'
, Celtiberörum mccus inuafiflec,& ex omnibus non eflet,
tiDiac. * qui ire in HifpaniS vel miles vel legatusauderet, P. ,2Sci-
hunclocu pio, qui poftca Africanus eft diâus,vitré fefe militaturum
trârcripfit.j in Hifpaniam obtulit, cum tarnen in Mâccdoniam forte
*2 1 iam deputatus effet. Itaque profe&us in Hifpaniam ma*
^an' Epit' gnas ftrages gentium dédit,fçpius etiam militis quamdu-
8.1 cis vfus oftfcio.N$m & *»barbarum prouocantem fingu-
«j Hoc ia1 làriter congreflùs occidit.SchautemGalbapraetor a Lufi-
obfidionc ; tanismagnoprælio vibtuseft: vntuerfoq, exercitu amif-
IDt^CaU*j fb,ipfecumpaucisvixelâpfuscuafic.Eodem tempore cé-
bis fe- J lores theatrum lapideum in vtbc conftrui cçnfucrunt : q»
fcti- ne tune fiecet, ‘4 S cipio Nafiea grauiflîm a oratione obfti-
bit Appia. titjdicens , inimiciffimum hoc fore bellacori populo ad
inHifpan.1 nucriendamde(idiam,la(ciui;equccommentum: adeoq;
*♦ ^ ea“ I mouit fenatum.vt non folumvendiomnia theatrp com-
Sd-! patataiuflèrit, fed etiam fubfellia ludis poni prohibuerit.
pio Nafi-j Quamobremintelligantnoftri ( quibus _quicquid extra-
ca. oble&amentum libidinisoccurrir,ofFenfioeft) proprer
hocquodfcïnfirmioreselfe hoftibus luis ipfi lentiunt&
fatentur,theatraincu(ànda,non'tempora : ncc blafphe-
mandum Deum verum, qui vfque aa nunc ea prohiber,
fedabominandosdeosveldæmones fiios, quiiftapetie-
runt,profundoquidem fatis malignitacisfuae argnmento
tale facrificium ^agitantes , quo non magis fufo cruore
peccdum,quàm profligataviitute hominum pafccrctur.
Nam vtique tunc nechoftes,nec fames,nec morbi , nec
prodigiaaeerànt,imnfQ tune plurimaerant,fed theatra
non étant, in quibus (quodincredibiledi&uell)adaram
luxurisevirtutumviftimætrucidantur. Carthaginicfibus
C aliquando vifum eft,homines immolare , led male praefumptaperfualio
breui praetermifla eft , à Romanis vero
exadtum eft,vt femetiplos perdit ioni impenderent.Faäü
eft,fic,amatur,& clamatur vc fiat: qui pro ma&anda gre-
gis fui pccudc fortaflè offenderentur , prointerficienda
cordis fui virtute hetantur: quin potius Naficae erube feat,
qui Chriftianis exprobrädum putan t:& non nobis de hoftibus
, quos femper habuerunt, ledillide thcatro,quod
Anno ab vrbe condita nxvi. id eft, anno L.poftbellum
Punicum fecundum, Cn.Cornelio Lentulo.L.Mummio
colîiP. Scipio fuperioris anni Cof.delereGarthaginem
^üpretna forte moIitus,Cothonem ingreditur : vbi dum
Tex concinuis diebus nodtib u fcji pugn at tir,ylti m aGart ha-
ginienfès defperatio ad deditionétraxit,petentes vt quos
.belli clades rehquos fecit, faltem feruire liceat. Primum
agmenmulicrum fatis mifècabile.virorum poft magis déformé
haberiprohibuerat,conquerantur.Igitur inHilpania Scr.
I1 Galba praetor LufitanoscitraTagjimflumen habitâtes,
cum voluntaries in deditioném reccpiflct;per fcelus in-
terfecit: fimulansenimde commodis eotumlè aôturum
fore, compolitis militibus * cun6tos inermes in cautofque
proftrauit : qu* res poftca Vniucrlàî Hifpanise proptcrRo-
manorum perfidiam, caufa maximi tumultus fuit.
Ican. quod
Lucullo
'tribuitAp-
pian. Scd
i Bru. Suet.
in Galba.
VsLlih. 9.
C«.6.0 rofcunc.
vna parte mürus communis erat vrbis & Byrfe imminens
mari , ((ïbd mare ftagnum vocabant, quoniam obie«Stu
protenraelinguæftagnabatur.d^onlulcs igitur quamuis
aliquantam mûri partem quaflacam machinis diruiffent,
tamen à Carthâginicnlîbus vifti acrepulli lunt : quos fu-
gientes S cipio repulfo intra mutos hofte défendit j Cen-
iprinusin vrbemredijt j ManiliusomiflaCarthagine ad
Afdrubalcm arma conucttit ; Scipjo > Maflanila mortuo,
inter Maflànifæfilios très Numidi* regnum diuiGt : quo
circa Carthaginçm reuerfo.Manilius Telàgam vrbem ex-
pugnauir arque diripuit. Duodecim millia ibiAfrorum
esta, (ex milita capta ftint. Aldtubal Poenorumimpera-
tot, K'ftiflànilsenepos, fublelliorum fragmentis in curia a
fins propterfufpicioncmprodirionisoccifuseft.Iuucncias
prætor in Macedoniaadùerfus Pfeudophilippum côgref-
fus,cum maxima clade cotius Roinapi cxcrcitus interfe-
«ftustfft. .
Anno ab vrbe condita ncn. LiGenlbrino, & M. Ma-
nilio confulibus,2 tertium Punicum bellum exortum eft.
IgiturcUmfenatusdelendam Carthaginecenfuiflet.pro-
' feet i in Africam confules.&Scipio tunc tribunus militum
fnpr. ca.6.
|i Galba
Ixeccptos
in lidc ocieidicLttfi
bfa-l P^P^Vtieam maioris Africani 3 caftra tenuerunt.IbiGar-
° u 1 thaginicnlîbus euocatis,iuffifque vt arma & naues trade-
rent.nec moratis.tanta vis armorum repente tradita eft,vt
facile tota ex his Africa potuifletarmari.SedCatthagini-
enfes po ftquam arma tradiderunt.&reliâa vrbe recedere
pro cul à mari decern millibus paftimm iufti fupt,dolorem
ad defperationem contulerunt,aut defenfuri ciuitatem,
autcumipfaperiplamfepeliendi jducefquefibiduos Af-
drubales creauer unt,armaque prim um facere aggreffi, x-
ris ferrique inopiam,auri argen tique metallis fuppleue-
runt.Confules oppugnareGarthaginemftatuunt,cuius
fitus fuifle huiufmodi dicitur : 4 Viginti millia paftuum
} > 0 '2
bei 1 û p a-
. nicû A f f .
in Lyb.
f lu t .in
Cat.Eutr.
4. Flor.i.
rup IJ-
3 Caltra
Cornelia*
na intclli- muro amplexa,tota penè mari cingebatur, abfque fauci-
git.deqai! bus,quæ III. millibus paftuum aperiebantur. Is locus
basjcjf*. j mUrum triginta pedes latum habuit,faxo quadrato,in al-
Luc hb + titudmem eubitorum quadraginta. Arx,cui Byrfæ nome
defçAdit. Nam fui (Te mulierum viginn quinque
millia, virorum triginta millia, meiftoya: traditü.eft. Rcx
Afdrubalfèvitréaedit. Transfugæ,qu.iiÆfculapij tem- '
plum occupauerant, voluntario præcipitibidati, igné co-
fumptifunt. VxoçAfdrubalis fc duofque filios fecum vi-
rili dolore & furore feemineo in medium iecit incédium :
eundé nunc morris exitum faciensnouiffimaregin'a Carr
thaginis, quern quondam primafeciflèt. Ipfàautemciui-
tas decem Si feptem diebus continuis àrfit, mifèrumque
: fpeâaculum de varietate conditionis humanç viétoribus,
fuis prjebuic.Diruta eft autem Carthago,oinni mural i lapide
inpuluerem côminuto, DCc. pole anno qaàrn con-
diraerâr. Multitudoomniscaptiüorum,exceptis paueis
principibus,venundara eft. Ita IV . quàm inccptü fuit
anno, oellum Punicum tertium terminatumeft.Sedmihi
quamlibet ftudiofe quærenti, veruntamc homini tardio-
risingenij nufquâqmnino caufa belli Punici terri j, quam
in-tanrum Carcha^Paccçnderit, vc iufte euetti dccerne-
retur, eluxit. Illudque me vel maximè mouetquodfiita,
vein fuperioribus bellis euidens in aflurgentcm caufa &
doloraccendebat, confultatione nonopüs erat. At-vero
cum alij Romanorum propterperpetuam Romæ fccuri-
tatem delendam eflèdecernerent, alij. veré'propter per-
petuamRomanæ virtutis curam,quæ fibi femper ex fufpi-
eione æmulæ vrbis im penderet, ne vigor Ro manUs bellis
femper exercitus, inlanguidam fègnitiem fecuritate atqj
ociofolueretur,incolumem Carthaginem ftatu.i fuoper-
mittendam elle cenfcrentjcaufàm non exiniurialaceflen-
tium Carthaginienfium fèd ex inconftautia torpefeétium 1
Romanorum ortaminuenio. Qupd cum itafit,cur Ghri-
ftianistemporibus imputant hebetationem ac rubiginem
fuam, quaroriscraffijintus exefifunt î qui porréantcfêx-i
centos fcrèannoSjficut lui prudentes timetitefque præ-
dixeran t,co tem illam magn am fplendoris Sc acuminis fui
Carthaginem perdiderunc. Itaqjfinem vol u mini faciam,
neforfitan collidendo vehemendus, difeufla ad tempus
rubigine,vbi ncccflàrium acumen elicere npn poflum,
fuperuacuam afpericatem inueniam, quanquam
obuiantem afperitatem nequaquam expa-
uefeercm,fiinterioris fpem acuminis
inuenirem.
l ï
|.
g"1»«««
M,
[Haîni
ïêiiicnti*
l à u f lo K -
irai Catoi
C o n i o r ii
Nafia*
|P Ut.»
PA V L I
Libcr g u in tu t. __________ .________ 3$7 j
p a v l i o r o s i i
AD VERS VS PAGAN
is Ro.
titudo.
is euct
O S H I S T O R . I A R . V M
L IB E R . CiV I N T V S.
C A P V T I.
C io aliquantospofthæcdeincejjsper-
moueri poflc > quo vifftoriîc Romanu
mtiltavum gentium &0 ciuitariinyftrage
crcbrefcunt : quanquam Cidiligenter at»
tendant, plusdamniinucnientaccidifi
fe,quam commodi : /nequeenimparpi-
pendenda funt cocbellaferiulia,focialia,
çiuilia,fugitiuorum,nullorum vtique frudtuim , & raa-
gnarum tamen miferiarum.Scd çonniueo.vt quemadmo-
dum volüt,itafujflè videatur, vnde.arbitror elle dicturos:
Ecquidhistemporibusbeat.ius , quibus continuitnum-
phi, célébrés vi(ftoriæ,diuites prædæ, nobilespompæ,ma-
gni ante cuttü reges,& longo ordine viftæ genres ageban-
tur i Quibusbreuiter refpondebitur,& ipfps de temporibus
folere caufari, & nos pro ijfdem temporibus inftiru j fr
fefermonem : quæcemporanonvnitantumvrbiactnbu-
ta, fed orbivniuerfb confiât efTecommûnia.,Ecce quam
foeliciter Roma vincir.tam infoelicicer quicquid extra R o main
eft,vincicur. Qi^ntiigiturpendendaeftguttahæc
laboriofæ foelieitatis.cui^dfcribitur vnius vrbis beatitudo
in tanta mole infcelicitatis , per quam agiturjotius orbis
euerfio ? Aut fi ideo foelicia putantur.quia vnius ciuitatis
opes au 6læ funt, cur non potius infoeliciiÏÏmaiudicentur,
quibus miferabili vaftatione multatumac bénèinftituta-
rumgentium potentiffimarégna ceciderunt ? An fortèa-
liud tunc Carthagini videbatqr , cum poll annos CX X .
quibus modobellorum clades, modo pacis condiriones
perhorrefeensj nuticrebclli intentione , nuncfupplicijs
bellipacem,huncpacemutabatbplla , npuiffimeçnifèris
ciujbus paflim fe m ignem vltimadefperatione iacictibus,
vnus rogus tota ciuitas fuitîcui etiam nunc fieu paruar,mçnibusdeftftutæ,
pars rniferiarum eft,audicc quidfiierit. E-
nobis eft libera collatio dcfcilfionis : ranruiirqucincereft.
interpmerirapiajfcnriaqueten’ipora, vtquodRomain
vfum luxurj^e fine ferro cxtorquebac a noftris/nucin vfum 1
coipmunisreipublicx confcratipfanobifcum. Aut fiab a-
liquo dicitur, tolcrabilidresparenribusnoftrisRomanos!
holies fuifle,quam nobis Gothoscflc: audiac & intelligar, I
quanroaliccr,qudm circa feipfum agitur,fibi efte videatur. 1
Olim cu.m bella toco orbeferuebant, quaeque prouijicia
fuis regibus, fitis legibus, fuifque moribus vrebatur, nede-
rat focicras,affe(ftionum,vbi di (fide bat diuerfitaspoteftaÜttCiS
datHifpaniafênteiiriamfuam , cumperannosducentos
vbique agros fubs fanguine fùo rigabat, importunümque
hoftemvitro oftiatim inqüietantem „ necrepellere potc-
rat,nec fuftinereicum fe , fuis diuerfis vrbibusac Iocjs fra-
6ki,cæde bellorum,obfidionum fame exinaniti,interfe£lis
coniugibus aeliberis fuis, ob remedia rniferiarum concnr.-
fu mifero ac mutua caede iugulabant. Qiÿd tune dç fuis
temporibusfentiebat , ipfapoftremé dicat Italia, car per,
annos quadringentos Romanis vtiq> Çuiscontradixit, ob-
ftitit, repugnauit,fi eorum foelicitas,fua infoelicitas none*
rat,Romanofque fieri-rerum dominos, bonis.communi-
busnon obftabat? Non requiro de innumerisdiuerfàrum
gentiumpopulis, diu anrcaliberis-, tune bello viâis, pa-
triaabduâis,ptetio venditis,feruitute difpetfis jquid tune
fibi maluerint,quid de Romanis dpinati fiht.quid de temporibus
iudicarint. Omittpdqregibus magnarum opum,
magnarùm virium, magnæglorise, diu potentifBniis,ali-
quando captis,feruiliter catenatis, fub iugum midis, ante
currum atftis, in carcere trucidatis.,: quprum tamftul-
turaeft exquirere fententiam , quàm durum non dolere
. miferiam.Nos, nos inquam ipfos,vicæque noftrse eleétio-
ncm,cuiacquieuimus ,.cohfulamus. Maiorcs nof^ribel-
,1agefferunc,bellis fatigati, pacem petentes,tributa obtu-
lerunt. Tributum, pretium paciscft. hlos tribut^^pen-
dimus,ne bella patiamu,r:ac per hoc jn portu, adj^pm illi
tandem pro euadendis malorum tempeftatibuWonfu-
gcrunt,nos confiftimuiSc manemus.Igîtqr npftrà tempo-
ra viderimusjvtrum foelicia.Çertèfbsliciora illis dncimus,
quiaquodllliyltimodelegerunt, nos continue poftide-
mus. Inquietüdoenim bellorüni,quiailliattriri funt,no-
bis ignotaeft; In otio autem, qùod illi poft infip'etiü Cæfa-
turn, ^oftremé (blutas &bai barasgentes qüis tandem ad «icietatcm adduceret, quas diuerfis facrorunrritibus in- j
itucas,etiam rc.Iigiofeparabat? Si q u is igi tur tu ne âcerbi- c,1‘>
täte malorum vitftus, patriam cum hofte, deferuie, quem L rw’j i s \
tandem ignotum locum igno^usadijt ? Quamgentem ge-f
neraliter hoftpm hoftis orauitîCui fe congreflu primocre-
diditjhon focietate nominisiniiicatus, non communique
iurisaddu6lus,non religionis vniratefecurus ? An parum
n t i i î f i i i t
exempli dedcrüt? iBufiris in Ægÿpto peregrinorum infoe-
hofei:«
liciterincurrcntiumiidpijlfimusimmolacor, crudelilfima
circaaduenasPianæTauricælitacura, feumagiscrudelia
F
facra, Thracia cum Pojymnêfto.rc fuo vfq; ad propinquos1
hofpices (celerata ? Etneanriquitatibusvidearimmorari,
teftis eft Roma de Pompeio inreifcdto, teftis Àegyptus de
interfedlore Peplemaeô.
I d e M e l u
Q u i d . 3 . d t
P o n t o , l u -
yeu/tl.ij.
F l a c e u t .
C à p . 2 .
Orof »bidet
iîbi fc ~
MiHiautemprimaqualifcunque motus perturbatione
fugicnti,quia de confu gicndi ftatione fecuto , vbiquepa1*
tria.vbiq; lex & religio meaeftmunc me Africa tam libén-
ter excepir,quam confidcnter acce(fi: nunc me,inquam,i-
fta A frica excepit pace fimplici,finu proprio,i^re commu-
ni: de qua aliquando diélum, Sc verè didum eft; Hofpitio
prohibfemurarenæ,Bellacient,primaquè vêtant confifte-
re terra: nunc vitré adfufcipienoos (ocios religionis & pa-
cisfuæ,beueuolum latcgremium pandit, arque vitro tcC-
fos,quosfoueac,inuitat. Latitudoorieütis,feptentrionis
copiofitas,meridianadiffufio, magnarum inlularumlar-
giffimætutiffimæque fedes, mei iuris & nominis (unt:quia
ad Chriftianos & Romanos, Romanus & Chriftianusac-
ccdp. Non timeo deos holpitismef, riontimeoreligio-
nem eiusnèce mea, non habeo talem quem pertimefeam
locüjvbi 56polJèflprrliceat perpettare quod velic,& père-
g»oo non liccar adhibere quod conuenir:vb(i fit ius hofpi-
tis,quod meum non fit. Vnus Deus,qui temporibus,quitus
ipfeinnotefeere voluit,hancregni ftatuir vniratem,ab
omnibus & diÜgitur&timetur. Eædem leges , quæviii
Deofubieiftje funt, vbique dominantunvbicunqueigno*
tusaccefIèro,repentinam vim ranquam deftftutusnô per-
timefeo. Inrer Romanos, vt dixi, Romahus,interGhriftianosChriftianus,
intcrhdmineshomojlegibusimplororempub.,
religioniconfcientiam , ' communiopinatu-
b J u m p a -
ram.Vror teniporatie Jmni^crra qiiafi patria;quiâ quç vé-
ra eft, & ilia quam am o patriam , interrapenitus honeft.
Nihil perdidijvbi.njhil amaui \ rotumque habeo,quando
qùem.diligo, mecumeft: maximèquia&apùd omnesidé
eft, qui me non modo nqtura omnibus „ yerum& proxi*
mum facit:neccgentem deferic,quia ipfiuseftterra&ple-
nitudp.eius, ex qua omnibusomniäiuffit eftè communiai /
Hacfuntnoilrorum temporum bona, quæinrotumyel
incranquillitatepræfentium,velin (pefuturornm., vèlin
perfugio communi non habuere maioresiacpei hocinccf-
(àbiiia bellageflerurit,quia ftiutandarum fedium commué
njone non libera,perfiftendo in fedibqs fuis, aut infoelici-
ter necati func,aut turpiterferuierunr.Qucwi clarius prom-
ptiufqué ipfis veterum géftispèrordincmexplicitis, ape-
riétur.
Âi4no ab vtbeCqnaita fexcçntefimôfexto,hôceft,eode
anno,quoSè Çarthago deleta eft, Gh.CornelioLentulo,
^.Mummio Colfiruinâ Carthaginis êuerfio Corinthi fiib-
fecuta eft, düarUmquepotentiffimarumvrbium paruo v-
niuiteroporis interuallo per diuérfas mundi partes mife- plor ± c
r^bilecolluxicinçendium. Nam cùmMetellusprâitor A- ^Èutr..
chæos Boeotiofque coniunâos duobus bellis, hoc êft, pri- paùf.7.
mo apudThermopylaSiitfcmm in Phocçis deuiciflcriquof
Çap.^. *
Bellum
A c h a i c u m
Velei. li.i.
■ .Ig u u ilt tiu l u OlIO UUlCul, UUUW Hit j |.I ; J . —1 ^ u .. > . J r ■ I -
riSjnariuitatemô; Chrifti ténuité*guftauemnt, nos nafri-, rum priérë bello occifâ effe viginn miUia,fecqndo ieptem
^tirSefenefcimu«;quodillisiratdébitapenfiofèruituti», miIH»cg6,CUB<liu»hiftoricn8i»^K. Valerius Anmsjn
-- - - - - - - - - r " ■ — S - - - - - - - - - - - :— | g M — ^- - - - - - - j i H h 4 . A c h a ; ,■