A § |p •______ Pauli Profit_____________________ -__________________
fusiniquarhcum Hirculcio pugnam conférait \ àqüoca- obfidionccinxerat, caftraexpugnarunc: ipfoquein fùgâ
ftris copijfque nudacus,in oppidum Ilerdam pcnè folus rc- j a d o , cun d a in prædam vcrterunr. Inde per Confèntiam
fugit. Mccellus mulcis prælijsfatigatus, perdeuiaober- j &Mctapontutndrcumdudi,ingenciabreuiagminacol-
rans, hoftem morafatigabat, donee Pompeij caftris con- j legerunr. Nam Crixo x. millium multicudo,Spartaco aui
f ErgePln,
in Pomp.
f Mef. vi-
£tor. dc
Hircul.li.
St.
Front. X.
Stratag.
B
' 'j-Inagro
Saguntino
Pint, in
S trt. "
i t
Cufp.autc
emedaait.
oâaao
dernurn
anno.
Supra c. 4.
c
D
j£utr. 6.
'Litt. lib.92
& 9S‘
Stlufi. LI
Wmmi
ta p . 2 4 .,
■ fEurrop.
hie annas
eft 678.,
fociarerur.Pompeius concrado apudPallantiam exercira
Lauronem ciuitarem, quam tunc Scrtoriiis oppugnabac,
fmftraconaüusdéfendere,-vidu?s aufugic. Scrcorius fupe-
rato fugatoq Pompcio, Lauronem captam cruentiffime
depopolacuseft: rèliquum agmen Lauroneniium, quod
cædibus fuperfuerat, mifcrabili in Lufitaniam eaptiuicate
tranfduxir. Pbmperara autem, hoceft»illumRomanorü
ducem,à fè vidum fuiflèglori,atuseft,quem magna prçdi-
tum fiducia.ad hoc bellurafnon proconfule,fed pro con-
fulibusRomamififlèt.fuiflècuncPompeiotriginta millia
peditum & mille équités,Galba feribit : Sertorium autem
fexaginta millia peditum, odo millia equitum habuille
commémorât: Poftea veto Hirculeius cum f Metello cq-
greflus,apuîd Italicam Bceticæ vrbem.viginti millia militfi
perdidit : vi&ufqueinLufitaniam eü paucisrefugit. Pom-
peius Segidamnobilem Celtiberiac vtbemcepit. Scrto-
rius deindc cum Pompeio congreflus, decern millia mili-
turn eiusincerfecit. Ex alio cornu vincentc Pompeio.tan-
tundem penè iple perdidit. Multa intereos præteréâpra>-
liageftafunt. Mcmmius quaeftor Pompeij, idemq; virfo-
roriseius.tocciluseft; Hirculeifratrcs intertedi. Perper-
na,quife Sertorioiunxerar,comminutus eft. Potirfemùi-
pfe Sertorius’t’decimo demum anno belli inchoati.ijfdem
quibus & Viriathus.fuorum dolisinter£edus finem bello
fecit,Romanifq; vidoriam title gloria-dedit; quamuisPer-
perna poftea pars exercitus eius lecuta fit, qui à Pompeio
vidus cum vniuerfo exercira luo intetfedus eft. Ciuitati-
bus vero cundis vitro ac tine mora per deditioné receptis,
dus tantum reftiterunt,hbc eft,Vxama & Calaguris: qua-,
rum Vxàmam Pompeius eucrtit,Galagurim Afxanius iugi
obtidione confedam, atque ad infâmes efcas miferanda
inopia coadam.vltima caede incendioq; deleuit.Pcrcu flores
Sertorij prçmium ne petendum quidem à Romanis e t
fè duxetût, quippequi rneroiniflèat antea V iriathi percuf-
(oribus donegatum.Et quamuis nullo tunc pfæmio patra-
uennt Romanàm fecüritatem, tarnen fortis tide ac viribus
Temper Hifpania,cum optimos inuidiitimofque reges rei-
pub.dederit,nullum vnquam tyrannorum ab initio vfque
in hodiernumdiem velde fe edirum mitit,vcl in fe extrin-
fccusincurrcnté viuum potentemve dimifit. Interea Ma-
cedonicum bellum Claudius fortitus, varias gentes quae
Rhodopeis montibus circumfufæ lunc, ac tunc Macedonian!
crudclillimè populaban tur: (nam inter cætera didu
audituq*, ho rrida,quæ in captiuos agebant,raptis,cum po-
culo opus eilet, human or um capitumoftibus, cr tient is ca-
pillatif que adhuc, ac per in te r io r caùetnas male effoflb
cerebro oblitis auidè ac fine hqrrore,tanquam veris pocutem
triplex tune numerus fùiflè fertur. Oenomaus enim
iam in (iiperibre bello fuerat occiiusJtaque cum cædibus,
incendijs,rapi nis,ftu prifque omnia mifeerent, in exequijs
captiuç mattonç,quç fe dolore violati pudoris necauerar,
munus gladiatorum ex quadringéntiscaptiuiis fcilices,qui
(pedandi fuexant, fpedaturi, vtpoce laniftae, gladiatorum
potius quâm militum principes, ediderunt. Deindecon-
fules Gellius8c Lentulusaduerfusepseumexercitu midi,
quorum Gejlius Crixum ace trime pugnantem praelio op-
preflîr. Lentulus aSpartaco luperatus aufugic. Poftetiam !
collatis fruftraambo confules copijsacceptagrauiclade,
fugerunt. Pchinc C.Ckflîum proconfulem idemSparta-
cusopprelllim bello incerfecit. Itaque exrerrita ciuitatc,
non minore propemedum metu, quam lu b A nnibale cir-
ca portas fremente trepidauerat, fenatùs Craflum cum le-
gionibus confulum nouoq; fupplemento militum mitic.
Ismox vt fbgiriuorumpugnaminijt, fèxmilliacorumin-
tetfècitjnongentos vero cepir. Inde priusquâ iptiim Spar-
tacum.ad caputSilari fluminis cafttamecantem bello ag-
gVedcréturv Gallos auxiliatores eius Germanofq; fupera-
u jt: èqnibus criginra millia hommuracumIpfis dùcibus
occidu.NouifllmcipfumSpartacüdifpofitaacie congref-
(mn,maxirnafqi cû eo fugitiuorum copias perculit. Nam
fexaginta millia èôfumcæfa. , fex millia capta referuntur :
tria millia ciuium Romànorum recepta func. Cæteri qui
ex hoc bellp lapti oberrab anr.per côplurçs du ces fie que n-
riindagine attrici funt. A ttg o îterü acfæpmsrepeto,nun-
quidnâ 8c hic comparationealiquaegcnccempora? Quis
rogo audire non horreat, nô dicam bella calia, fed vel nomma
tanta bellorum extetna, feruilia, fpcialia, ciuilia, fu-
gitiuorum ? quæ ne tic quidem faite fefe, vt commoti maris
fludus, quamuis moli bus magnis (èquuntur, fed vndi-
que diuerfis cautis,vocabulis,formis,malifqj excitatacoa-
ceruataq*, concutrunt. Vtèproximorepetam,&infâme
illudfèruilepræteream, Iugurthinum bellumnondüadhuc
ab A frico dctonuerat.iamCimbricum d Gitcio fulmi-
nabat. De Çimbticisillis nubibus adhucfoedi vaftiq; cor-
rentes eftufi fanguinisagebantur, iamfocialisbellinebu-
las.in magnacontinuo malorum nubilacoituras, mifèra
exhalabac fealia. Adhuc vero poftinfinitam crcbramque
Italici bellltempeftatem difcurri cuco per Italiam minime
poterat: itàom nés abfquê illis periculofiflimis inimicarü
vrbium voraginibus,dilfolutaac lubrica pace citubabant :
iam fibi Marianum arque CinnanumRomaparturiebat
excidmm, & aliud èdiuerfb oriens atque aquilo, hoc eft,
Mithridaticûm mmabatnr.quod quidem Mirhridaticum
dfuperioribus coeptumporro in vlreriora porrigirur. De
r«3S
ht a*
Hjimj
Ndokh
iotOM
ctoriim,
lis vtebancur,quarü cruentiflî mi atque immaniflîmi S cor- | Matiana face rogus Sy llanæ cladis accenf us eft, de ifto ro-
difeierantjhas itaque vt dixi,ClaudiuspellereMacedoniç igo^UneftiflimoSyllani &ciuilisbelli per plurimasterraru
finibus bello attentauic, magnifque le malorum molibus partes ardentes fudes fparfi (une, multaq; incendia ex vno
obiccit: vnde cum animo ægcr,& cutis circunfeptus,mor- fomitè diffudérunt. Nam Lepidus & Scipio in Italia,Bru-
boinfupercorreptuseflec, interijr. Huiustiïccef&rScri- itusin Gallia, DomitiusCinnægenerinAfrica, Carboin
bonius atrenrararum fupetiore bello gentium vim decli- JCofl'ura&Siçilia, Perpernain Ligujria, & poft cum Sërto-
nans,in Dardaniam arma conuertit, eamque fupërauir. rio in Hifpania, omniumq; atrociftimus Sertoriusin eadé|
Publius vero Seruilius exconfule,Ciliciam 8cPamphy- I Hifpania,hæc tunc ciuilia, vel quo alio dicenda funt no-
liam crudeliffimè adortus, dum fubdere ftudet, pene de- ' mine, bella excitantes, de vno multà, deparuo magna fe-
leuic^Lyciam & vfbes eius obfeflàs oppreflàfqj cepit. Prç- j eerunt, abfque illis tribus vaftiffimis bellis, quæ tune èx-
tereaOlympum montem peruagacus, Phafèiim euertic, |temavocabantur,hoceft,Pamphylico,Maccdonico,at-
Gorycum diruityTauri quoque montis latera in Giliciara j que Dalmatico.diffimuiatoetiam magno illo Mithridati-
vergentiaperferutatus, If autos bello fractos, in deditioné ; colongèbmnium diuturnifïimo.infeftiflimo^acformidoedegit:
primus Romanorum per Taurum duxieexerei
turn j ac limitem itineris fecit. Triennio emenfo, quo bel-
lum geftum eft, Ifaurici nomen aflumpfit Cofconiuspro-
confule forti tus Illyncum,protnta fubaétaque Dal m atia,
Salonas vrbem florentiflimam poft biennium tandem ex-
pugnauit& cepit.
Anno ab ytbe conditaf fexcentefimol x x i x . Lucullo
&Caflioconfhlibtis, gladiatores l x x i v.Capuæàludo
Cn. Lentuli diftugerunt : qui cominuo,ducibus Crixo &
lofifîîmo'.deinde adhuc HifpanicnfiScrtorianonondum
tinico,immo adhuc ipfo viuente Sercocio,hoc fugitiuorü,
& vt vetius diedm gladiatorum bellum inhorruir, iam nô
fpettandum paucis, fed vbique metuendum. Quod quia'
fugitiuorumbellum dicitur, nemini vile habeatur ex nomine.
Sæpè ineo fînguli,& aliquando timul cumagmini-
busfruftraiunctis ambo confules vidti lunt,plurimiqj no- <
biles rrucidaci. Ipti autem fugidui plus quàm centum mil*
lia fuêre,qui cæfi funt. Ex quo. admonemus x vt ip^ con-
Qenomao Gallis,& Spartaco Thrace,Vefuuium montem | lolecur fe Italiade vexatione externorum præfèntium per
Occuparunt. Vndeerumpcntcs , Clûdij prætoris, qui cos I recordationem præteritorum , ex fè atque in feipfkm incompa
I #US3(1 I BpUSCÔ1
fedjgno-
V
Liber Sextus.
comparabiliter crudelius dilàcerantilim. Qüampbré huic
quinto volumini iam finem fecerim jVt liclla ciuilia extfcr-
nis vbiqüejiermixta, vel quæ diâa funt, vel etiam quæ fe-
quun tur,quia fiefibi ferie terpporum & malis fequacib'us
cohæferuntjlibrifaltcm cermino feparentur.
1 1 rmP-
(ri hui’
mini.
PAVLI.OROSI1
HISPAN I AD VERS VS
P A G A N O S H I S T O R I À R V M
1 1 I B EK , S E X T V 5 .. ?
1 C a p v t I.
s hotnines cuiuslibet vclfèôfæ, velviræ
vel patriæ.ita fèmper ad ptofpedum ptudcntiæ
nàturalibohoeriguntur, v t ob.leéfamento cor-
poris rationalemenris, etfi nonaôtu præferanc,
iudicio tarnen præferendü feiant. Quæ mens ratiohe duce
illuftratain medio virtutû, quibus genuino fauqrei quamuis
vitiisinclinetur, aflurgic, fcientiam Deiquati arcë pro-
fpicit. Deum enim quilibet hominu cöntemnete ad tempus
poteft,hefcire in totum njpn potéft. Vnde quidam dû
inmultis Deumcredunt, multos deos indiftrecotimore
finXerunt» Sed hinc iam velauâori&ce veritati? opérante,
tiimipfaetiâmracionedifeutientedifeeflumeft. Quip-
pè cü & philpÇophi corum : vt de noftris fan ^ é fîleam, du
intenco mentis ftudio qûçrunc,fcrutancurq; omnia,vnum
Deum audloretn omniumrepererunt.adquemvnumo-
mniarcferqnturj vndeètiam nunc pagani,quos iim decla-
racaveritas de contumacia magis quàm de ignorantia con
uincic,cum à nobis dilcutiunt ur, non fe plûtes déos feqqi,
fedfub vno Deo magno tflures miniftros venerari faren-
vnu'tur. Reftatigiturde înteihgcnHa vetiDei per multos in-
1 telligendifufpicionescqnfulâdifiepfio, quia.de vno Dcp
omnium penè vna opinio eft. Huculque i^umana féru.ratio,
etfi cum labore deliberâre'po tuft: ac vbi raaocinatio
dcfecitjfides fubuenit. Nifienu^ctediderimus,nô imel-.
ligemus. Ab ipfoaudias,iptiqûe Deo credas,quod verum
velisfeire de Dëo.'ltaque^de»u vnusdervérus Dçus,in que
omnis,vt dixi mus, etiiex.diucrtis opihionibus, fedta con-
curcit, mneans régna & difponens temporajpeccata quô-
que puQÎèûs,quæ infirma f unc muhdi elegitjV t confuïidac
fora a, Romanumqj imperium aflumpto paUperriipi flatus
paftore fundauic. Hoc pet reges & conlixles diü proue- S poftquam Afiæ, Afri'cç atque Eutopæ potitüm ell,ad
imperatorem, eundemqj forciffimum ôc clementif-
ïÿCunâa fui ordinationc congeflit. S ub hoc impera-
torevquem omnesferè gentes amoce & timoré permixto
iuftè honoratent, Deus verus, qui fuperftitione fdlicita ab
igQorantibus cplebatur, magnum ilium intelligentiæ fuæ
fontem aperuk, prompciufq; per hominem doélurus ho-^
mines filiumfuum mitic operantem virtutes, quæpræccl-
lcrent hominem^coatguentemqUe dæmonas, quosaliqui
deos putauiflê nt, v t qui ipti tanquam homini nô credidif-
fent, operibus tanquâ Deicrederentj deindè, vt in magno
filentioacpacelatillimainoftenfc&ccleriter noui-npmr-
pisgloria» &annuntiatæfalutis veloxfama percurrerct:
velctiam,vt difeipulis eius per diuerfàs gentes euntibus,
vltroqj per cunclos falutis dona offerentibus» obeundi ac
diflerendi,quippë Romanis ciuibus inter ciues Romanos
eflèt tu ta libercas. Qupdideo.copimemoran'dum putaui,
quia hic fexcus libellus vfque ad Gæfatçm Auguftum, dè
quo hæc dicuntur, extenditut. Quod fi aliqui hanc luci-
diflîmam rationem irricam putant, fuis que dijs potiusaf
.<É |fignant, quo? primiimprudentiaëlegetint, deinde præcipuocultuiiumarintjVt
fibi per eos amplillimum hocpül-
çhertimumque imperium,cPndereturrtic enimiaéticanc,
quiaipfioptimo genere facil|rum emeruerinc præcipuum
deotum fauorc, quibus ademptis vel præcermiflis, difeef-
ferint omnes adytisarilq; reliófis dij, quib’ imperiumhpc
fteterat: vndc quamuis reuerentia fagôfitatis tuæ mulca
fortiflimè Veriffipieq; diflèrucrititamen & mihUocüsexi-
gitjVtpaucafubijciam.Si Romani colendodeosemerue-
tunt faiiorem deorum, & non colendo amiferunt, vt ipfe
Romùlüs parensRomæ inter tot mala ab ipfo ortu fuo in-
gtuentiafaluus eflèt colendo quismarüit? An Amulius a-
uüs -, qui Cum expofuicad necèm î An patèr, qui incertus
fuit ? An Rhea mater ftupti rea ? An Albani parentes, ipfa
quôqueabihi'tipnopîinisgcrminaperfequçjites ? An totâ
Italia* quæ per quadringentosannosdumàuderepotuit
cxcidio eiu.sjnhiauic ? NPn ,inquiunr,fèddij ipti* quia fe
colendos fciebanc,fiuuroscuftodierè cultores. Ergo præ-
fçij func. Si præfcij funt,cur hoc imperiiimincçr tot anno-’
rum tièculaeo potiffifn.u'm tempore ad fummam potentiæ
arcem perdu.xen.xnc, qup fè illc nafeiinter homines atque
agnofei vt homo voluit;poft huiusnomé&ipû pro nihild
co.ntempcifun^i & cum vniuerfo mundo etiam illi, quos
ipti prquexerant,cucurrerii'nt ? Sed humilicér obrepfit,in-
quiunt, 8c iarenrecinrrauit. Latentis ôc humais vnde tam
Celebris fama ? tamindubitarafides-î tam manifefta pote-'
cia? Signis quibufdam ôivirtUtibus mentes hominum fu-
perftitiône folïcitas cepit ôc cenuit. At hçc fi potuit homo*
dij magis poflè dcbuefuht. An quiaillëbanc potentiamà
pâtre fibi tradiram prædicabat, péruentum eft aliquando
ad intcliigcnciam illius noti & ignoti Dei * qüâ âpprehen-
dere,. vt dixi nemo nifi péripfumpoteft? Nec quifquam
poteftnifi qui toto fè perfpeâo ac defpeôlo, conùetfus ad
fapienciam Deiomnem quærendiratiocinationem tranf-
tuleric ad credcndi hdem.Veruncamen breuiter difeutioi
Romani
falfb
fuperfti- •
cioni trifoelicitarc
Dij gentiu
Dij ifti,quos tantôsferunt*vt Rpmaham Rempub.& pro-
pitij prouexifle,&auerfiafflixilïè videartcurjt'Ocertècem- j **re "
pote,quodpalam confiât,quo nafci Chtiftus voluit*&an-
: nuntiaci gentibus ccepic, deuotiflimè arque intentiffimè
leolebamur. Ira illi confuleiites & fibi & cultoribus fuis,
non pocuerunc velrepriroere vel repellerefuperftionem
eius, propter quâ f per nendos fe cultorefq; fuos deftmien -
dos vidèrent : quanquam-tiab inuit is dànda Venia.noc de-
! ferendi fuerunt,fi à voluntarijs fèruand^ præfcientia, nec
; priusfueranc adiuuandi. Hoéfà^jiméft,itiqiiiunt: nam
excitauimusgenres,accendimusreges* inftituimus leges *
1 difpofuimus îudiccs, præparauimus pccnas fupplicijs ÔC
ctucibus,orbcm totum feruçati furaus, fi quo modo Cbri-
I ftiànum nomen Sc cultus vniuerfo'mundopbflèt abradi*
: Hoceatenus faôtum eft, donee fcecundactudelitaseouf-
. que rnteç tôrmentaacper tormentaproficeret, quandiu
{ ipfumrigium culmen.pcr quodfoiüptohiberipouierat,
! occuparet. Et quid poftea confecucum eft? Imperatores *
:inquiunt, Cbtiftiani ceflàre facta, &clauditemplaiuflè-
runc,atque ideô exceflère omnes adytis,arifq; tclûftis dij,
quibus imperium hoc fteterat. O quanta &quaminoffèn- üemift
fa lux veritatis eft, fi non aduerfus eam vitro fcfè offeren- ex
tem imbecilli infoeliciter tfculiclauderencur ! Si Cbriltia- '
na tides per multa retro tempora(æuientibus vndique ad-
uerfum fe gentibus,regibus,legibus, cædibus, crucibus ac
mortibus reprimi nullo modo potuit ; imtpô vt dixi, inter
hæé&per hæccreuit, cultus autëidolorUmiam quodam
modo ex fedeficiens acübierubefcensadvnam clemen-
tiflimam iuflionem fine vllo pcenali terrore ceflàuic, cui
dubium eft, hoc pet iftius intelligentiæ demonftrationem pj
de creatore fuo tandem inTOtuillè cceaturæ, quod ilia èa-
teuus per varias ratiocinationes mentis intentç quamhbec
alijs ofiulcata quæiieric, ac pet hoc ftatim amoti eius, que
eciatn ignorans dilexerat,inbætiflè ? Nec igitut miruni eft*
tiinmagnafamiliainueniunturaliquiferui,quiconfuetu-
dine,lalciuiaque fèducborum afluefaôli, patientia domini1
fui ad concemptum iptius abutantur. vnde & metitoDeus
velingratos ,vclincredulos,'vel etiam contumaces varijs
córreptionibus arguit: quod fèmper vtique fatendum eft,
tube tamen præcipuèfquando adbucper vniuerfum mun-
- dum huila erat eeelefia, quæ interuentu fidelium precum
nieritas nïundi poenas, iuftumque iudicium Dei, exorata
ipti us dementia temperatec. vnde etiam hæc, quæ mala
hominibusvidenturqualiacunquefunt,grauiorafinedu-
bio omnia fuerunt,ficut ipfo, quo. ccepta func ordine»pro-
babûptur. Bellum Michtidaticum, vel, yc verius dicam. !
belli Mithtidatici^lades multasfecuminuoluenspxouin- ti,rid a