Maceriem
folucam
Chciftó
quid fiti
Aliénais a conuerfatione ifrael} Idelt,qui tuncerat popu
... «K . i.__'lusDei,Etj,ównC»rUi]m YEtt Piatm nnar erex cpraetdtee bcaretldSc, bpartoilse, proie-
lytmmenfidëft,adtieWfiabel&àmini. Sm De»] Errantes.
I«bocmuùk) nullos fifi&s Dans colentes,vnum veturn
Dram amiOftis. Crati /»»£»] Dens cum vb.que 1ft
præfens,longe tamefiab impijs dicitur. . . . . . .
i M W t i M i » qut cum
Deoerant. In fangmnl'cbrip]}i eft,credendovos eras
fangtiine8epaiuonc liberates. IpftcfltnmpaxDcfird] Iple
'eftreconciKatio ytliufqUc populi adinuicem & ad inUlce
& aâ H R B medium parietcm maetrid] Medina panes.)
Sffepis,&materiaoneralegisétant, duos populos Uiut-
‘dentia, & ideo ïp£e paries ihiniicitix nominaiitur.
Soluens inmicitias ] Id eft, ctrcumcifiónem,&qqu» non
’ tarn Dei voluntas, quam tem-potisrattoa populi dutma
exeserat. Aliier.folnensinimicitianvid cfti fapiennatn
catms,qu*inimicaeftDeo. I n a m f a ^ U f , paffione
carnis fine, dev»» mandatorum^ Id eft,in qua funtmancia-
tàl circumcifió,6c fiibbata,' & neomèniæ. Deem»] Id eft,
; Euangflii dogmatibuseiiacuahs. Item iple eft pax no-
ftta,o«ifteit mtqutvnum. 'Ceterum tota mtelligentia ad
angelostransfcrenda eft, virtutefquecoelo*um,& ad animashumanas.
quodinTuofanguinetettenaStcceleltia
cereçvobis (acramemum voluntatis fuæ. In breui prout po-
téïlû’] Non quoniam potefam ego fcribere,fed quoniam
vosaflèqui valcbatisin myfterio Ghrifti,nonineloquen-
tiafecularî. ■ Noneftagnitumfilÿshominum'] Signanter&l
caute ait filiis hôminumfuiflè ablconditum facram'êtum,
nôn tàinèb filijs Dei,Patriarchis 6çProphetis, de quibus
àft : ïgô dixiydij eftis. Aliter; Quoniam reuelatum eft Apo-
'ftolis', ignorabané Prépheti} aliud eft eni m fpiritu ven-l
tura cognofCere, aliùd ea cetnere Opéré compléta. Vnde
& ioànnes înaior omnibus Prophetis eflè dicitur , quia
quem cæteri propheta.uerunt,ip(e conlpexit,& digito de-1
monftrauit diçensl jeee agnas Dei, eccè qui tottitpeccuta munit.
In jpiritu ejfe Gentes coh&reàes ] Per fpiritum mihi reue-j
latum'eft, iîùein fpiritu,illosfociatosefTe,non carnis cir-l
cumdfione. Coharectes] Jdeftjûae.lis, vel quod meliusl
eft, Chrifti. vt hatreditas Deus-noftrafit, &côhæres Chri-|
ftus. Étconcorpoïales) Ideft,vniùscorporis; nonfoluml
cohsÊredes,quod poftunt diuerfi generis efte : non folum
eoricorporales, quia id poffiint éiüfdem generisfilij, non
eiufdemfubftantiæ ÔCgloriæ. IdeoSequitur : Et comparti-
cipès promißionis fecuüdum Operationen virtutïs «mj.] Cuius
vircus me confirmat,'fiue vir-tutis cuius mentem côfirmat
Éuangellüm., Mihi eninttninimo omnium fanâorüm datai
efigratiib*c.]iAonputó Apoftolumcutn mentis fuæcon
cordàflè fecreto,vt vére omnibus (àniftis minimum feeflè
dixerit; Verbi'gratia, his qui erantin Èphefo, Cqriritho,
Theflalónicai vel in toto otbe, quod cum humilitatis in-1
dicium fit ie omnibus fanais minimum drcerei mendacijl
eft reatus,aliud in peâore clauium habere,aliudin lingua
prpmere. Sed hooprôçepto Domiri’ifeCit Paulus, diceh-
tis : Qui vult in vobis maior ejfe ,fiai omnibus minor : & qui Vult'
ejfe primus,fiat omnium tioutßimus. Omnibus enim , quife
propter Chriftum infirmes elfe, cupiebât, A poftolus Pàü-I
lus infirmiorétat,S iideifeomaior omnibus. Plus, inqüit.
altis laboraui. Euangelizare ’inueßigabiles diuitias Çbriftiï]Qu<j-
ritur, fi inueftigabiles, cur Euangelizantur in populo ? fl
abfconditæ, qua ratipne per Paulum referuntur T Hic j
er^oinüeftigabilé & abfconditum duplicitér fentiefiduJ
quod inueftigabiles ante diuitiæ fuerùnti& tunc pôftDojJ
mini apertæ funt paâionem ; aut certc quia natura fua hol
minünüeftigabiléséfant,ha:c Deo reuClante^inquantutn
tamen poffumus,nobis funt cognità.
copuiauit,quxinterfeantediflidebant,& bonuspaftor
m'Otbitlam ad montes reneftans ouent, fecetit e^p um
ceteris, atque ita ctux Doinini non folum tcnepnbus led
etiam coeleftibus profuit. Idem inexpofitione Abacuc :
Ipfe foluit enim meltium pariettm l/rxfI, id.c f t , H B B 8HH1
vetetum Prophètatnm,8lfemnià antique legis apetuit ia-
cramenta. t ' Quodautèm ait,vfduos condetet in fcmet-
ipfo in vnum nouum hominem, magis videfuf fuperiori
de Iudæis 6c Gentibusfenfui cbnUenite .ficinfellige: hominem
iuxtaimaginem&lîtnilitudinemDcifadtum, candem
per reconciliationemïórmain receptutum.quam
6c nuncangelibabent, 6c iplàtn përâidêrunt.Nouumau-
[ tem hominem,(pii quotidie tenouatur 6c habitatutus eft
innduo'miîndo. Aliter, in vnum nouuînhominem,id
êft, inTOÜmpdpulum Chrlftianumefifeaum.-in vnofpH
titu pulcbte tres perfonas dicit. I» accejfuducrumpppularu}
Id eft, tótius Chriftiani populi generis humani; Erg» inm
'»»»edéfcétoeqAdidquodpræmiferarihofpitèsteftamentotumDei,
nuncrefpondet: Sedefiiseikesj Præmiferàt a-
iicnatià cohuerlatione Ilracl. Hic locus aducHum cos vel
maxime facit/quidiuër fasnaturas nituntur infroducere.
sQupmddo'enim pere'gtlnifaai Hint ciues Unctomm, 8c
quomodo domcfticiDei fuerunt quondam alienati à corn
'uerfaHonelfraelj fi non potéft 'natura vel in melius,vel in
VcJamî peinsmutariî SuprhfutuUmenmm Àpéftolerum'} Apoftoli
mm Ap^j‘wndamentutüfunt, vel Chriftus lundamentum eft Apo-
Itoloium. ftolofum. 'chtiftus'eftfündamehtum qui etia'm lapis di-
citurangularispduos conigingens 6c continent parietes,
■ Ideo biefundamenfum 6c fummus eft lapis, quia i n ipfo
6cfundatur,5cconiummàfiïrEcclcfiai Summus hic am
gulatis lapis, ^uiapopulum vtru'mque continet-, fine iux-
ta interpretitionem coeleftià iungit atque tetrena. Chti-
ftusëftlâpispte'Ciofiisdemontc., reprobatusàPharifæis
legem ædificantibus. . .
intemplumfanâuniin Domino'] la templo fan&o non
poflunc lapides pqninifi fanai. Ad comparationepi tem-
pli Hierofolymæ dicit extrui corpus Chrifti,ideft, Ecclé-
fiam,vtmultcnnaiorem müditiam & (anaitatem habeac
veritas quam imago. Senfuum magis in Apoflolo quæré*
dus eft ordo,quamverborum.
C A P v t n i .
HVius reigrattà J là eft, huiusrei, quam fupêrius me
moraui, qiiöd filius Dei&gentes faluaüerit , & lu
daeos & vtrofque fecèrit vnum. Ego Paulus] Id eft , cognoui
myfterium, vel doéui* Vinftus cirifti ] Id eft, Chrifti amo-
j c ligatus Romac. tarnen àudiftii] Si tâmen firmiter reti
nctis me in vobis difpeniationenl accepiflè doaiinse. No
tum mîln factum est m/ïlenum Id eft, Indies & Gentes v
Et iüuminare omnes~ytuncilluminat,quandô Gentes &
îùdæosàdfidem Chrifti vbcat. Sacrament* abfconditi] Id
eft,incatnatibhis Chriftij&vocationis Getitium ad fidéj1
prioribits temporibus folf'Deo çognitirm erat. Vt tnnote-
fier et prïncipibus ] V t per me his qui tebus cceleftibus, do-
riifqueper omnemecclêfiam principantur, multiformis
fapientià innotefcat.îtem :'Si pxincipïbiis &.poteftatibus
in ccelis.licet quidam priheipem aeris iftifls&angelos eius
ihterpïetantur,ighotafüitmultiplexfâpientià Deij qus
hunceis perecClefiamreuclataeft,quanto magiS pàtriar-
chis,&jpphetis ignota fuit? quosfuprà non ignorafiè my-
ftëriüChrifti,fed itàVt Apoftoli nefeiflfe monftrauimus.l
Ex quo itttelligimus.quia crux Chrifti non folum fiobis,
fèd&angelisprofuitjôtaperüitfacramëhtum qüod ante
nefeiebant. Dënique interrogarit; Qms feft ifte rex glodæ?l
Quam fecit'] Quam olim Deus in fixa mente decreuit.l«l
qùo habemuslibertatem] Ideft-,corifcientiam puràm * vel
confeientiaepuritatem. Etaccejfum] Id eft,vtrt0fterâd
Detirn fenfii^ accedat.. Propter quod petô] S^d magis gloria-
ri debetis, intelligentes me tanta abfque certi fpei ndiicial
fuftincre nonpoftë.quæàpud infidèles poen*,apud fide-l
les vidoriæ funt. Qua eft gloria vefira] Pro qûa: funt. E.v
quo omnispatefnitat~] Hoc folus patér omnium pfteftat ex-
teris,vt patres dicantur» Siue per naturam patef Dornim,1
ficutcæteræ quoque creaturæpaternitatis nomen âdôpti-
oné meruerunt. Quoniam autem nos,qui non fumus
de généré Abraham, il fidem illiüs habuerimus, filij Ab j
raham vocamur, &patriarchas,& prophetas patres vo-l
camus» ica puto angelos & fiabero principes fiji generis,
quospatres gaudeanf habere in cttleftibus. M dtitntort
homme ] Vbi interior per fidem robuftils eft, ibi habitat
cM
jam a
lispw
tm n a u i a m a m m m - ] Id eft.Iad ie» 8c Gent« v- t a r a j Vbuntenot per noem r0Dunu»c.x,
num populnm cfiè raâüm in Chrifto,Ei«(ffuprafcripfi] In Chriftus, non vbi exterior (àgtnatnr.
j fuperioribus huius épiftolæ. quoniam dixit; vt notum j g * [ derequ ifit latïtudof Quidam dicuat, quod latitu
jnfavia, quae ducit ad mortem , intelligafur, longitudo j
Vita Sterna', altitudo cceleftes virtutes, profundtim con-
trari«inferorum virtutes ac pOteftates, vtfcilicet horum
omnium tiotitiara habentes, nouerint quideligant, .vel
auidrefutenti Nulla rotUndiras longitudinem & latitu-
dinem habec,altitudinemqUoque’6c profundumi fed ex
rtiu'erfis parobus cotequalis.
Scire etidmfiiperiminenUmfiientia charitatem Cbrifti-] Hoc
eft I v t digni fimusy per feien tiam & bonam con uer fatio-
nemhabere Ghriftifupereminentem chantatem.Super-
eminet autem feientiaecharitasChrifti,cum ex ipfo nafea-
tur ficut fupereminet &u6tus. Vt impleaminiinomnemple-
nitudiriemDei.] Qjuia non prodeftICie.ntia fine charitate;
plenitudo namque doniorum Dei non eric , fi charitas de-
fit. pi autem,quipotenseft omnia facerefuperabundanter -, quam
petimus,aut intelligimus.] Redit ad id,quodfuprd dixit; Pro-
pterea fle^lo genua,& c. Nuncq-, fubinfert,Ei autem, &c;
Secundum virtutem, qua operatur in nobis. ] Nonfecundum
merita noftra. lb omnia fecula fecttlorum.] Immenfa benefi-
cia immenfis laudibus funt celtbranda.
C A P V T I V.
EGo vinftus in Domino.] Carcere fcilicet vindus, vel
quod melius,eft> Chrifti charitate. Quidam vinculum
pfecapilluin nori pcri'curumeflepromilerit. Reftatergó',
vt fuäm recipiat qüisque mehfuram» qüam vel habunin mor
iuue'ntü'ce/etiamfi ïehëx fit m ortuus, vel fuerat habitürus, (iiotum
etiamfi 'elft antè defundus. Atqueillud quod comme- m cjualï
moraui t Apoftolüs de menfifü at at is pleniiudinit 'Cb'riftïi
aut pröpter aliud ihtelligamüs didüm éflè , id eft i vt
illo capire pöpuli Qhriftiahi accedehte, 'omhium.perfe^
diohe membrorum äetatis eius m'enlura compleätiin Aut
fihoc derefurrédione corpórum didum e ft, fic accipiä-
mus didu'miVtnec infta, hec vltra iuüëhilemformam re-
fturgaht 'corpora mortubrüm, fed in eius aetare roboréj
a'dquam vfq; Chriftumhicperüeniïlc cognouimus. Circa
trigintaquippe annos»definierunt eflë eciam feculi hums
dodilfimi hominüm iuüentutem , quae aim fuerit
proprio fpacio termiriara, indiCat hominem in detrimen-
ta vergere grauioris a c fenilis stat is.Et ideo hoh eile uidfi
i n menfuram corporis,vel in menluräm ftaturs, led in me-
furdm at at is ‘plenit'udinis Cbrifti, iä eft,in eö 'debqt elïè, qui eft
vir perfedus,caput & corpus,quöd conftat omhib. mëm-
bris, quae lub tempore complebuntür; Qubtidie ehim
eidem corpori accedunt, dum sdihcaturécclefia, tui di-
citur; Vos efiiscorpus Cbrifii, '&membra. Secundum bpera-
tionem, ihquit, in menfuram vniiiscuiusquepaftis.Siergo
animte corpus dicunt. lnDomino.]ldc(k, non meo
delido, vel oblecro vosin Domino. Vtdigneambuletis.]
Id eft» non declinantesaddexteram, nequead finiftram.
eft menlura vniuscuiüsqüe partis, ita tbtius ebrporis,
quöd omnibus fuis mëmbriscöhftat, eft vtiquè mehfura
plcnitudinis .Chrifti ■, de qüä didüm eft» in mehfura
stat is plehitudiriis Ghrilti/Quam plenitiidinem etiam il*-
lo commemorauit löcb,ybiait deChrijfto ipfumdedii
Et mahfuetudine.]Manfuetus nulli npcet. Sujferentes inuicem j fuperomnem ecciejidm,qua eH corpus eius plenitudo eius.qui omnia
incbirttatè.2 .(^à'fufferantphilofoph!,fednbnin chari- ; inomnibusimplei. ' ,
tare. Nos verb non vt laudemur,, led vt ille,quein fufti- ! Paruuhfluctuantes.] Inftabiles adinftar fludus, qui a veh-
nemusiproficîat diligentes. fuftineredebemus.Söflicifijêr- j tomouetur.
uarevnitatemjpiritusinvinculopacü.'f Necdicentes Ego A- Etctrcümferamuromniventodoftrina.]Vtnonfimüsignb-^
polio, ego Cepha. . Quidam hic non Spiritum landum, léd -tantes,nee dübiè vacillantes,Sonore impentigüb.ernatö
menusaffeótumdicunt,^vuEratilliscorvmm,&animavna. ' ’
Vnitm corpus.] ld eft, Ëcclefia vnum conlènfum debet'ha-
bere in vnb corpore , omnium cbmpago membrorum,
quæadvnàm ipem funcvocatafalutis. Etvnusjpiritus.] ld
eft,quamuismulta lafgitur. Vnum baptifmum.] Quamuis
fub tribus perfönis datuc. Et hoe contra Valentinianos,
qui duo baptifmata dicunt. guifuper omneseft.]-. Super o-
mniapater, quia aucor eft omnium. Per omnesi] Filius,
quiaper ipfum creata funt. In omnibus.] Spiritus fandus,
ipfe enim cr|Üentibus datur;& templum eius fumus. Vni-
cuique autem nofirum data eftgratia fecundum menfuram:] N uc
de dilferentia dpnorum dicit jne ab hoe inuidi fiant inuicem,
fin. 6%
cùm Çhriftus finguhs diuiditi Secundum menfuram:] ]
Tamnpftræcapacitatis, qudmilliuslargitatis. Quamuis
immenfiis eftDeus, tamen iuxta menfuram gratiam dp-
nat,ideft,vtcapereppflimus. Captiuitatemf] Nam quos
diabolus tenebat in morte, Chriftus captiuauit ad vitam.
Deditdona.] In Pfalmoait ; Accepifti doha. Ipfe ergp &
dat, & in fuis membrisaecipit. Quod autem afiendit, quid
eft,Hifi quia &defienditl Exponit,cur dicatur afcendifle, que
vbique clfenon dubium eft. Secundum formant fcilicet
ferai, ad quam non localiter, fed dignanter defcenderat.
Super omnes ccelos.] Nun quid Corporaliter luper om nes coslos
, quosphiloïophi fphæras vocant, trahfiens, ftetit in
fummb coelifornice ? Âut certè omnia Corporalia conte-
timens,5c æterna contemplans, fup'er ccelos, id eft, fuper
inuifibilialedilTe credenduseft ? quod ego meliüsputo.
Vtadimpleretoriinia.] Vt nonfolum prophetas compleret,
fed etiam has oCCultas dilpenlationes ï heque’fcire póf-
fuihus, quomodo & angelis in inferiio languis Chrifti
profuerit.
Etipfeeteditqüosdanii] Nuncfràdatdonorüm prædido-
ruth differèntiamlecundümmèttfüràm donationis Chri-
bi‘MiOspafioïes&dottöfes.] Non aütem ait alios paftores,&
alios dodóresiledalios paftores ét dodiores » yt qüipa-
ftoreftjdebeàtelledodon ,. MioiverbÉiidngelijlds.] Omnis
Apoftolüs Ëuangelifta eft, rton omnis Ëulgelifta Apóftö-
lüS* Donee occur ramus omnes in vniiàiefidetf] Exlibröaè Ciüi-
tafe DeiVigefimb fecundo : Si dixerimus» adpmitiiCi corporis
modo etiam quor umeunqüe maiora corpôtà fede-
ünda,peribit derhultorüm corööribiiS pluritiitlnlÿCÙtri i-
.:..... . jîibtiôth.Vet.Pdtfi fomdji.
FiuiiuatÈi
ris omnis doîftrihfleVenkonbftræ fidei velapandehtes, ne
fecilè haüfragcmus,autad portum perfeâionis nünquam
peruenire polfîmus. Etdftutia.] Id eft, dialedicæ artis.
Veritdtem autem fdeientes.] Omnia in veritate propter
chariratem Chrifti,& nihil in hÿpocrifi facientes. Per 6^
mnia.] Incrementa,féu dona, vel opéra. Ex quotoium cor-
puscompaftum.] Singulishieihbris, ideft, iuftisquibusli-
bet. Et connexum.] Neruis & cütèi Per omnem iunüuram.]
Membrorum Icilieet à capite vfque ad pedes, ex capîtc
connexum corpus per ohihèta iuhbfufatn,velfubiunâi-
otiexhopêrationis crefcit» dum fealterutrifm membra æ-
dificant diligendo,itavtvhumqüodqüe hxembrumin fua
membra aügeatur,hoc eft, vtquieftpèrfapientiam bcü-
lusiineotumnumerUmcrelcat, qui ôcülibfficiüln ge-
runt ,& fingulâ fuû loco prôficiaht membra.
In charitate.] Dum dicit in charitate, ad fenfum pèrti-
net,quia hoc totum Ipiritüalitei: intèlligéndum eft. Hæè
idcitco apud nos oblcüràfunt,qüia metaphoriebs dicüri-
tur. . ,
UoCigiturdüo&tefiificor in Domino.] Qüos fuperiuS rd-
gâUeràt, hic Domihi obteftatione cohitringit :hbc ergo
dicô vobis » qui oCcUrfuriëftisin meüfüraætatis plfenftüs-
ditiis Chrifti. àfÊH
Üe ambuletis ficUtgénies ambulant,qui dejpefahtesfimiîpfos. ] 1
Ideft,nullam fpem coéleftiüm præmiorum habentes; Et à- Àüâritlà;
uaHtia.] Non ad âüaritîâ,vtfohâtifimpliciterpèttinetifed
adlibidinem atqüe luxuriam » quodnonhunquam luxu-
riando patiùütür» Noh itàdidicifiis thr$üm.]Èi(ceté Chrif
ftum jidém eft,6c fapientiam audirè. Si tdmeh ilium àudtfiis.]
Si âuteiii ümfiesjqüi Ghtiftum aùdire videntur,audirehr »
nunquamad Ëphefios, & certè ilios.quibüs facramêhU
Chrifti reuelaucrat ApbftblüS»dicetet : Sitàihehillutti
audiftis. EiiHiilo dtfôii?Jte.]Aliquandb pér femeripfuth do*
cet iiosirt ebrdibus noftris,âliquàtido per dbéibrès;
SicUteft veritas iniefu.] Ham fatidi per fpfecUlum Ôç ærii-
gmata videhtjih Iefit auceth veritas. SecUhdUm itefideria erfo-
ris.] Faciehs omniàffccùhdüto defidetia cordisearnaliütii
cbgitatiôriurh;. ,
Et Induite noùum hotnititin.] îd eft» Chrlftüm »cuius Çbn-
! üerfatiohe induiihttr^-. QuiJetUtidum beunt tteatuseftiniufii~
I f i t . lEcce ttiàhifëftüih eft|quddaiüifit Adam iuftitiam 8é
ÿ ' : fâhSi