A 1
loan. >)• S-
Gen.}- i j .
Lue. lo.ij).
Rom.%. j.
B
C
Rom.s.2 o.
Romj.ó.
D
Rom. 8)2.
Liberum I
arbitrium.
Rom. 8.)),
7 6 Ù ____________________ ._____________ _
aut æqualitatem cum patte, àut humilitàtem cius Ibfiant,
1facile intelledlus patebit.
Int. Quid myfterij continet locus ille vbi Dominas pedes
AiCcipulorumUu.it ? . '
I Rej^. Inlocoillomaledi&um calcanéi diluitur -, quod
[diabolomentors animas noftrægre flits incurrebanr. Primo
enim mo'rfibüs eius noftrum patebat Calcanéum. PorrO
ClUn di&umeft: Eccededivobispoteftatcmcâlcandi fuperferpen-
' tes&fcorpiones,ma\eàiStum illud abolitum eft.
ÏN E P I S T O L A AD R O M A N Ó S .
I n TE RR O G A XI Oi
QVælntelligëtiaeft capituli ùîiusqUô Apoftolus pro-
ponit dicensîSidttfem iniquitas noftfi iuftitiam Dei corn*
tnendat, quid dicemus ? Hunqu'td iniquus Ûeusqui tnfert iram. fe-
cundum hominem dico. Abfit. Âlioqtlin quomodo iudicabit Detu
hune mundum ? Si mm veritas Dei in meo mendacio àbundauit irt
gloriam ipftus,quid adbut&ego tanquam peccator iudicor : & non
ficut blafthemamur,&ftcut aiunt nos quidam diceteilaciamus ma*
U, vteueniantbonai quorum damnatto iufta etf.
jtejp. Obfcuriffimus atque perplexus in Âpoftolo locus,
&mulrisaddifcutiendum proferendumque fertfumver^
bisindigens : nobis tarnen pro feftinatione fermonisar-/
dtandus. Dixerat fupra : Eft autem Deus vâraic,omnis autem
bo rao mendax, ficut fcrfptum efti V t iuftificeris infer-
monibus tuis, 6c vincas Cum iudicàris. Iam etiam adijciti
Si autem iniquitas noftra iuftitiam Dei commendât, quid
dicemus? Hic de teftimonijs quæ fupra pofuerat, nafeen-
temeuentilat quæftionein,& adiungit t Nunquid iniquus
Deus qui fert iram,id eft vindï<ftam?Secundura hominem
dico,höc eft fecundum humanam elocutioné,quod quafi
iniquum Deum appellauerat. Vel qüod iram cius dixerat,
cuius paffiô in Deum non eadat* Abfit: hoc eft, abfit ita
credi, vt iniquum Deum eflè dicamus : qui, fi hæc ita funt,
infère delinquents Alioquin quomodo iudicabit
furrexit, qui eü ad dexter am Dei, qui etiam interpellât pro nobif.
Reft. Hæcinquibusfibi ipferefponditj quafi «çwbïSç
legenda. EtcftfenfUs ifte : Nifi forte ele&os fùossaüt Deus
quiiuftificat, a.ut Chriftus qui pro his eftmomuis , eon-
demnabic. Minime vtique, qui étiam interpellât pro no-
bis.Hoc eft quod dicitiNemo côndemnabiteleâos.
Int. Quid fèntiendumeftin hoc loco in quo Apqftolus
loquitur : Optabam enim ego ipfe anat hema ejfe a Chr iftoprofrà-
tnbus mets,qui[tint cognati met fecundum carnem, & reltqua.
Reft. Anathema interdum, vt & hic, occifionem inter-
feâionemq; (igriifiçat. Ergo hic Apoftolus perire qptatin
carne,v t alij faluentur fil fpiritii. Et aliter : Ita hic Apoftolus
vi m ni m iæ charitari s expreffir, exoptans fi fieri poffit, à
Chrifto anathema eflè pro fratribus, ficut & Moyfes, qui
cüprOpopulo fuo Deü peteret, ait:EtnuncDominejiquidem i
dimittes illis peccata illorum, dimitte:fin autem, delemedehbro tuo I
quemfctipfifti.
Pint. Idem loquitur de Deo:Ergô cuivult miferetur,&quem
vultindur.it : quid hic fequimur?
Rejp. Induratur cor àDeo, dum criminum poenadiffer-
tur.
Int. Rurfum ipfe adfirmat dicens : Quod quarebat lfrael
non eH confeiutus : eleftioautemconfecutâeft, cateriveroexcacati
funt:quis huius rei fenfuseft?
Rejp. Non quia Deus vllum volentem afpicere cæcitate
percutiat.-quia amnes, fi eut Ccribitut,vultfaluosfieri • fèdillos
qui féipfos excæcauerant, proretributione maiitiæ dicitur
tradidilfe, dum defèrit. Tradere enim Domini eft telin-
quere.
Int. Qualiteraccipiendum eft illud quod icribitur : Si
efurieriùmmicustuut,cibaïllum: JiJitit ,potumdailli: hocenimfa-
ciens,carbones ignis congeris fuper caput eius.
Rejp. Hoc eft , ignem cdmpun&ionis congères , cum
bona pro malis reddcs.Et aliter:Non quod hoc animoini-
micuspafcidebeat,vt carbones ignis fuper.eaput eius dum
paicitur congregentur : iedquodinimicusillecumbona
Anathe-
Rom. 11.7,
i.rî.2.4,
Tiadcrc.
iram inrerc aennquenui Aiioqum ijuumuuu wu6.v6vu— . .— ^ — - -
Deus mundum,nifi fiimmaiquitate âtque iuftitia? Dein- pro malis recipit, fi nulla maiitiæ fuæ poemtentia cotnmo
de fequitur:Si enim veritâs Dei in meo mendacio abunda- uctur, ipfe fibi potius carbones igms fuper caput iuum
uit in gloriam ipfius. Et hoc itapropohit j vt refellentis fit* I congerat
non adprobantis : quia fi veritas Dei mendacio hominis
indigüit, nec peccator tanquam peccatoriudicabitur, &
quæ blaiphemabantinapoftolosjveravidebuntur. Ergo
quid eft quod dicit? Etju ex comparationt iniiiftitiæ iuftitia
darefeat, non ideo tamén homo iniuftus eilè débet, vt
Deusihftus appareat. DàmnatiO eorum iufta eft, qui nos
hæc adfirmant dicere. Quid dicere? faciamus mala, vt veniantbona.
Putabantur autem apoftoliiftud dicere apud
cos,qui male interpretabantur didum apoftolicum, illud
vtique : Vbiabundauitpeccatum,fuperabundauitgratia.
Int. Quid illud eft quod legimus: Vt quid enim Chriflus,
cumadhucinfirmi ejfemtu,fecundum tempuspro impiismortuus eft}
Vix enim pro iufto quis moritur. Nam pro bonoforfttan quis audeat
mon.
Reft.Hoc eft quod vult ihtelligi:llle proimpijsmortuus
cft,cumvixquifquamreperiaturmori vcllepro iufto. Nâ
proborio,ideftChrifto,rorfîtanaliquis moriaudeat. Hic
etiam de fe verecunde indicans quod pro Chrifto mori
poffit.Et aliter: Vix enim pro iufto quis moritur. In veteri
lége,in qua eft pro madatorum feueritàte iuftitia, vix pau-
ci martyres funt reperd : in nouo autem inftrumento, in
quo eftpropietatepræceptorumbonitas ,'innumerâbiles.
martyres extitérunti
Int. Apoftolus dicit de Deo pâtre : Sed pro omnibus nobis
tradiditiUumfid eft,filium,quidin hocfignificat?
Reft. Traditiqniadquieuit. Infacrisnamquelibris'fa-
cere interdum Deus dicitur, in quibus faciendis videtur
præftare patientiam. Alia quippe funtquæ fieri Deus vult,
alla qùæfierifinit.VUlc ergo fietiquod faéla appareanc ef-
[e meliora.Atverodeteriorapermittit, vtlibertashumani
:onftetarbitrij.-in quaarbitrijlibertatebonbrum malorü-
^efeâiatoribusdiuino fudicio exhibeatur retributio iufta
meritorum.
Int. In h.ac eadem épiftolâ quid intéliigendum eft de
10C quod legimusiQulsaccufabit eleclosDei? Deus quïiu(lific4t.
uis eft qui condemnet ? Chriftus lefus qui mortuus eft, imo qui re-
Int. Cumpoteftas nonftt nifi àDeo, ficut Apoftolus dicit,
cur non omnes bene accipi eam adminiftrantes reperiun-
tur>
Reft. Quia & vitam hanc omnes æqualiteu à Deo ca-
piunt,nec tarnen omnes æqualiter viuun c.
I. AD C O R IN T H IO S .
Int. Omne, in qui t i peccatum quodcunqjecertt homo, extra
corpus eft: qui autem fornicatur, in corpusfuumpeccat: quid hic
lèntiendum eft?
Reft. Quod cætera peccata per corpus extrinlècusad-
mittan tur, fornicatio fola in corporis paifionibus admini-
ftretur.
Inf. Qualiterlocusilleaccipiturin quo feribitur: Ntf»-
quid domos non habetis ad manducandum &bibendum ? autEccle-
fiam Dei contemnitis, & confunditis eos qui non habenti
Reft. Apud Corinthios quondam,ficutaliqùialïèrunt,
praua inualuerat coniuetudo , ecclefias paffim dehone-
ftare conuiuijs ,in quibus vefcébâtur antedominieam ob-
lationem,quam poft coenam nodibus inferebant : cumq;
diuites ebrij ad Euchariftiam vertifent, vexabanturinopes
fame. Mos veto ifte, vtrefertutj degentium adhucfuper-
ftitione veniebat. Vndc etiam quibufdam locis per Ægy-
pti ruta,vcl Syriæ,die (abbati noble poft coenam dicitur ad
Ecclefiam conuenire.
Int. Cuiufmodi pfophetiâeftdeqfiafcribitur:Sî4«KW
omnesprophetentjntret autem quisinfidelis, vel idiota, cànuincitur
ab omnibus,diïudicatur ab omnibus, occulta enim cordis eius mani-
feftafiunt. .
Reft. ProphetiaÈgenus duplexeft: do&rinæ vnum,alind
diuinationis. Seddiuinatiopræteritis temporibus Ifiagis
viguit, doblrina præfentibus. Occulta autem cordiseius
manifefta fiunt, dum in Ecclefia prophetantc Doiftore
confcientiacompungituraudientis.
Int. Quid eft quod feribitur, traditur us filins regnum Deo
patrïi ^ a-
Reft. Traditurus quidem , led tarnen non ira tradi-l
turus
PropLctia
•auplw-
7&7
) g g g careat.Traditio autem regni noftra proue^tio eft, I Refp. Spiritum hie dicit vtique ilium fangum, de quo
I tunccum eiTeexincegLO filij metuerimus in patris regno. J lupradixerat: Spiritum nolite extinguere. Qui qttidem
, ji Int. Quid fibi vult illud quod feribitur: Omnesquidem | cum in lubftantia fua nonpoftit extingui > extinguitur in
I (ruraemus,fednon omnesimmutabimuri j nobis, cum auferturdnobis.Donumnamque eius vel gra-
Refp■ Ideft,nonomnesin gloriam immutabimur: quia j tiainhominibus ficut eorum virtutibusacccditur, itaeo-
refurreblio&incorruptiocommuniseftomnium,immu-‘ rum vitijs extinguitur. Alij aflerunt fpiritum hie accipien
dum elle animæ ipfius intelleblum atque làpientiam. De
quo alio loco idem Apoftolus dicit : Etipfefpiritus teftimoniu
reddit fpiritui noftro, quod fumus filij Dei. Hoc eft,quod ille Ipi-
ritusfaiuftushuicintelieâualifpiritualinofttoteftimoniû
ratio autem ad gloriam proprie iuftorum,
I I. AD C O R IN T H IO S .
I#f. Apoftolus dicit : Obfecratnuspro Chrifto,recontiliamini rcddat,qudd fumus filij Dei. Alio quoque loco Apoftolus
’>rJ'2 Deo:eum qui non nouer at peccatum ;pro nobts peccatumfecit) vt nos
Sceremur iuftitia Dei in ipfo. quid hic fcquimur?
f Refp. Reconciliamini*inquit, Deo, qui Chriftum fecit
hoftiampro peccato. Peccatum vero appejlari iplam ho-
ftiam , fi in veteri teftamento requiras, inuenies. Poteft
iftud 6c ita intelligi, fabfcum hoftiara p,ro peccato Chri-
P ftum>quia filium (uum mißt in fimilitudine carnis peccati.
Int. Dams eïî,inquit,mihiftimulus carnis meaangelus fatana,
mmimt mecolaphiz-et. quomodo iftud aCcipiendum eft?
Refp. Dicunt quidam Apoftolum læpe dolore capitis
eile vexatum. Melius autem puto ita accipi, vt colaphiza-
tus in illis paifionibus intelligatUr, quasenumerauitiple,
O if.zj dicens i Ter virgis cafttsfum femel lapidatusfum,&c. Stimulum
ergo carnis appellat tribulationem carnis:& angelUm lata-
næilium, quoquafiiinmilToretantaillapatereturoften-
dit."
A D E P H E S I Ó S.
Ï)
loquitur : pfallam fp'tniu,pfallam <& mente. Hic fpiritum pro
voce ponens,& voce dicit pariter & mente plallendum.
AD C O LO S S E N S E S »
Int. Quidintelligendumeftincapituloillo»inquoad 'colof.2.
Coloflenles feribitur : Si mortui eft is cum Chrtfiü ab element is j F
mundi,quidadhuctanquamviuentes in mundo decernitis} Et reli-
qua. ' r i
Rej^.Perftringamus vt polfiimus, locum fummis obfem
ritatibusinuolutum. Difputat contra eos , qui ex Iudæis
Chriftiani, proprijs contendebantceremonijsinhærete.
Supra enim dixerat de improbabili eorum obferuantia in
cibo(p’potui&qviodNeomenMcomm&fabbatavmbisimfa- Cil.2.16.
turorum prætuliflènt.Rurfumin conlequentibusdicit: Si (
mortui eftis cum Chrifto abelementismundi, quid ad- 1
hue tanquam viuentes in mundo decernitis? id eft diiudi-1
catisdicendo: Netetigeritis, nequeguftaueritis, neque
contiectaucritis, quæfunt omnia in interim ipfo vfu iuo
(ideft, dum allumunturintereunt} lècundum præcepta
Scdoblrinas hominum; quæ funt rationem quidem ha-
bentialapientiæinfuperftitione& humilitate-, & non ad
parcendum corpori. Dodrinas hominum dicit, quiapræ-
cpptaiplàcarnalftcr intelligant,præcipientesinlege, pro-*
hibitanonmanducari : fed hoc, ficutipfelubiungit, in fu-
perftitione & humilitate fuperuacua, 6c in corporis aftli*-
dione,cui vtique corpori non parcatur , velpereiufmodi
abftinentiam vel per circumcifionem. Sequitur autem:
non in honorealiquo ad faturitatem carnis. ergo hoc eft
quod vult intelligi; O mnes illæ obferuationes, li cet in ob-*
(eruantia aliqicam fapientiæ præferre videantur hguram.
quiaputenturlegem præceptorum tenere , tarnen in fu-
perftitione fiant non in aliquo honore Dei, lêdad expient
dam voluflcatem obieruantiæ carnalis.
I. AD T IM O T H E V M .
int. Quæ fingularum rerum eft àCCipienda difcrètio in
his quas Apoftolus profert dicens i Obfecro igitur primo om- \t.Tlm. i.t-.j
■ niumfieri obfecrationes,oraiiones,poftulationes,gratiarumaâiones. | Obftcra-1
Refp. Obfecrationes fiunt pro peccatis præteritis 6c Jtioncs j
præfentibus : orationes pro*adipilcendisquæfperamusî
poftulationes cum pra alijs interuenimus : gratiatuadiot n0nts
‘ nescura eaquæpofcimus impetramus, velccrte cum pro Orariarö
Int. Quomodo intelligendum eft hoc quod Apofto^
lusfccibit, quqdptopofueritDominus in difpenfationemplenitu-
dtnis tempor urn inftaurare omnia in Chrifto,qua in ccelis 3& qua in
terra funtinipfum ?
R e f tVere mirum eft quid nunc reparetur in cctlo. R e paratur
ergo fecundum opinionem quorundam »illaquæ
cum principe fuo ceciditangclorum portio, per augmen-
tumfocietatemq;fand:Qrum,dequibusfcribicur : Sed funt
ficut angeliinccelo. Reparantur quoque omnia in terra, cum
etiam inlocum deficientiUm ludæorum admittuntur cre-
dentes ex gentibus. Et aliter: Inftaurantur quæ fun t in ter-
ra:dumnosper mediatoris noflri fanguincm concîliatio-
nemque raparamur. Reparantur coeleftia, cum de fàlute
noftra gaudium nalcitur angelorum.
Int. Quid eft quod Apoftolus loquitur de Deo pâtre:
Ex quo omnispaternitas in coelis & in terra nominaiur}
Reft. Quia cum file nobis pater prim Us 6c vêtus fit > ab
illius nominè deriuacui quand© alij patres appellantur.
Int. Quomqdo Apoftolus dicit; Honorapatrem, & matrem,
qltod eft mandatum primum : cum in mandatis, vc quidam
ordinaat,quarto fitloco? - -
Reft. Aliqui de hoc ita diflèrunt dicentes; Tria ilia mandata
quæ fuperiora funt,otfmia ad Deumpertinét, fèptem
fequentia ad hominem :& tria ilia ad Deum pertinentia in ^
vnalegis tabula tenebantur ,r in alia vero tabulapræcepta ! immenfisDeibeneficijsgratiaslaudcfquereferimus. . Udioncs. i
ilia erantquæad hominem pertinebant.Hocitaque man- int. Locusille quomodo accipiendus eft,in quo feribi- 1
datum in fèptem mandatis quæ ad proximum pertinent, j tur: Quorundam hominumpeccata manifefta funt prsxeientia ai
primum eft. Alii vero qui hoc mandatum non quarto,fèd iudkium, quofdamautem &fubfequuntur} ' ». I
quinto loco, quod & nos probamus, eflc oonfirmant, ita
dehocdifputant: Decalogumipfum tbtum , quia inilla
prima lege confcriptum eft, reéte primum mandatum ap-
pellari, quod vtique primumfaciat ordo, pofteaaliorum
in lege confequens prjcceptorum. Item ex hoc alitcr:Ho-
nora pattern 6C matrem, quod eft mandatum primum, &
fubiungit,in promiffione, In qua ptomiffiotjelVtbenefitti-
w bi, &fislongauus fuper tenant. Igitur in mandatis hoc eft primum
mandatum,quod habeat, quam fupra dixunus, pro-
1 ^ . miffionem. r
! '9 Int. Quid fibi vult illud-quodferibitur: Spiritum nolite
o.t* extinguere}
pfyfr.2}; • Refp. Extinguere,ideft fugare per opera iniquitatis.Da-
I uid inquit: SpiritumJanctum tuum neauferas a me.
Int. Sequitur paulo poftin eodem : Vtintegerfpiritusve-
\fter, & anima, & corpusfine querela in aduentum Domini noftri
Iefu Gbrtfti/ëmrnr.quidhicincelligendumeft ? , ^ ,
Reft. Supra dixerat, aiuerfus presbyterum accufttionem non
recipicndam,«»/» fub duobus & tribus teftibus. 6c paulo poft ad-
didic:Quorundam hominum peccata funtprçccdentia ad
iudicium,vtique dum omnibus nota funt;quædam autem
6c fubfequunrur , vtique dum poftea in iudicio compro-
bantur.Quod fi iftud aliqui in iudicio Dei raagisaccipien -
dum putant,poteft ita intelligiiPræcedete ad iudicium ilia
peccata, quæ ante hicvnufquifque commiferit : fubfequi
vero illa^quibus nos qüidem caufas dedimus, fed iam poll
tranfitum noftrum confiinimata intelliguntur ; ergolub-
fèquuntur nos ad iudicium huiufmodi peccata; fi, verbi
gratia, cuiinopiæ nos caufas atculimus, fame poft obitum
noftrutó atque egeftate confumptus fit*
I I . AD » T IM O TH E VM .
Int. Alexander arariusmulta,inquit,mala mihi oftendit: redder
ei Dominas fecundum opera oins. Et item : Percutieüt te