De nemo»
«quod
plantauit
Abtaham.
Cap. xxit.
De tema-
tiooe A-
brah*.
XXXVII.
Ucoll.l.
I. tW- >•
Dent. 13.
gala, qu® vtiqiie vfque ad tempus,quo iraappellat® funt,
aliter vocabantur. Quo modo ergo puteum, qucm fode-
rac Abraham, nefciebac Agar, fiante eft ille foffus ^quam
illaeypulla : valdeenim fieri potuit, vcpecorum fuorum
cauftalongeadomojin quacumfuis habitabat, puteum
foderet qucm ilia nefciret. Sequitur,
Abraham vereplantauit nemusin Berfabee, •& inuocauitibi noblen
Domini Deuter ni, & fuit colonus terra Phtltftinorum diebus
ternoaffedu doloroccidendifilijaccumularetur. Sequitur,
Tttlit Moque ligna holocaufti, & impofuit fuper lfaac fitium
fuum. ipfe vero portabat ignem &gkdium in manibusfuis. Cum.
que pergerent duo Jimul, dixit lfaac patri fuo : ' Pater mi. At
ille rejpondit : Quid vis fili ? Ecce, inquit, ignis & ligna, vbi
eft viftima holocaufti ? Dixit Abraham: Deus prouidebit ftbi vi-
üïmam holocaufti fili mi. Pergebant ergopariter, venenmtque
miltii. Quxripotcft.quomodoadputeum iuramentine- tiheumquerntftmitrMiiDim, in quotiifeamtdure, &
tnusplanuueritAbraham.fiuevtaliatranshitiodicit jA - fuptrtignu compofetit.] Si Abrahamindubitanrerficmoàni-
gtumjfiinterraillajquemadmodumStephanusdicit.non mocogitabatmaftareDominopueram in holocauftum,
aèceperatin hereditatem nec pafliim pedis : fedeaintelii-; quideilquoddixitpuerrsfuis, rosexpeliatehic, ego&putr
gentfaefthereditas, quam Detrsmrinereirrofucratdatu- poftquamadorauermusreuertcmuradvos ï Vere indubitanti
rus, non emptapretio. Intelligiturautem fpatiumcirca anurroeumcredebatrefurreaurum.Sddeolaudanduseft,
puteum ad illudemptionisibatiunipcrtinere,in quofue-, & in con (land a offerendi, &infidereiuicitandi. Scicbat
rant agnre daras, quando Abimelechäc Abraham fibi et- | ««iiIimeDeum 611i non p^oflc , licet puer occideretur,
iam iurauerunt. Sequitur, A ' r,p,' r" ' ,nn,tr)n *-*"'*« Ä v - j - o J
Tentauit Deus Abraham, & dixit ad turn : Abraham, Abraham.
At ille rejpondit :Affum.] Qu«cri folet quo mbdo hoc
promifïïonem tarnen Dei faluam permanere. I Vnde&
Paulusapoftolusperfpiritum Dei didicerat, quidanimi
haberet Abrahamintrafe , dumfidemeiuslaudando dici
t : Fide Abraham non hafitauit, cum vnicum offerret in
quo acceperat promiftiones,cogitans quia a mor tuis eum
refu feit are potens eft Deus. Sequitur,
Cumquecolligajfetifaacfiliumfuum, pofuiteum inaltari fuper
ftruemlignbrum, extenditq3mantm,& arripuitgladium,vtim-
verum lit, cum dicat in epiftolalualacobus, quod Deus
neminem tenter : nifi quia locutioni feripturarum folet
dici tentât, pro eo, quod eil:, probat. T cn tat rc vero ilia
dequalacobusdicit, non intelligitur, nifi quaquifq, pec-
cato implicatur. vnde apoftolusdicit : Nefortetentetvosis,
quuenJr. nam & alibi feriptum eft, Tenut vos Dominus Deus : mUmflmmA Nonh.fit.uKgnodfib.Kdd.p.
'Oteratimniam
nfeutftdUiminum. Eriamhoegenereloeutiouis, nrolatus.qur dar.poteratnou fperatus. Sequ.tur,
Vt[cut, diaurn eft, aefi dicetetur^vt feire vosfaciat : quo- f 7 ’
w . a i . . : . __1____. âfljï experi-, brahaW- Qutreffiondit: Affum. Etait et: He extends manum
vires diledionis fuæ hominem latent
mento eideminnotefcant.Sequitur
Toilefilium tuum quern diligis lfaac, & vade in terram viftonis,
atqueoffer eum ibiinholocauftü fuper vnuin montiumquemmon-
ftrauerotibi.f Mota^idumautem&exprioribüs,&exprær
lenti loco,quod lfaac non fît natus ad quercum Mambrc,
fedinGeraris , vbi ôc Berlàbeevlquehodieopidumeft.
Huiusreifcripturateftiseftquæ ait : Et fuit Abraham colo-
nus terra Philiftinorum diebus multis : Et dixit Hit Deus : Toile
filium tuum vnigenitum , quern diligis ifaae. Aiunt Hebræi
hune montem elle Moria, in quo poftea templum condi-
tum eft in area Orne Iebufei ,ficut in Paralipomenon feriptum
eft : Etcceperunt adificare templum in menfe fecundo, in ft-
cunda die rntnfis in monte Morta , qui iccirco illuminansin-
terpretatur ôc lucens, quia ibi eft Dabir, hoc eft oraculum
Dei,&lex& ipiritus qui docethominem veritatem, & in-
fpirat prophetas. Quod vero a it, Offer turn in polocauftum,
vt ex caritatis admonitione, ôc nominis recordatione te n-
tationispondus accumularctùr , & paternusaffedius tor-
quercturexmemoriapromilllonis, dumante Deusdixit
ad eum: Inlfaacvocabitur tibifemen, quaft fi ille occideretur,
teta fpespromiftionumfruftraretur. Numquamfanecre-
deret Abraham s quod vidfcimis Deus deleâareturhuma-
nis,quamuis intonante diuino prarcepto obediendum fit,
nondifputandum. Veruntamen Abraham confeftim filium
cumfuifiètimmolàturus, refurredturum credididc
laudandus eft.-quia per hune oportebatimpleripromifiio-
nes Dei,quem iùbebat occidi.Sequitur,
Igitur Abraham de potte confurgens,ftrauit afinum fuumjucens
fecum duos iuuenes, & lfaac filium fuum. cumque concidiffet ligna
in holocauftum , abijt ad locum quern praceperat ei Deus. Die
autem tertio eleuatisoculis vidit locum procul, dixitque ad puer os
fuos: Expettxtehu cum aftnoy ego & puer illutvfque proper antes,
poftquam àdorauerimus,reuertemuradvos.f Notandum quod
de Gerarisviquead montem Moria ,id eft, fedemtem-
pli iter dierum rrium fit , vt confêquenter illuc dïe tertio
peruenifiedicatut. Male igitur, qdi Abraham pu tant illo
tempore ad quercum Mambre habitafte, cum inde vfque
ad montem Moria vixvniusdiei iter plenum fit. Quiideo
triduani icineris mora eum immolaturus fecum ducere,
iulliis eft , quatenus longitudine temporis tentatlonis
quoque augcrctur inercmcntum. nam per triduum iter
protenditur, & per totum triduum crefcentibus curis pa-
térnavilceracruciantur, vtomni hoc fpatio tam prolixe
tuam fuper puerum , neque facias illi quidqudm. nunc cognoui
quod timeas Deum. ] Hoc eft enim , nunc cognoui quod ti-
meas Dominum, ac ft dicat, Nunctefecicognofcere. Sequitur,
•
Leuauit Abraham oculos, vidit que poft tergum artet cm inter
Vepres bantam cornibus , quern affumetis obtulit holocauftum
pro filto fuo , appeUauitque nomen loci illius, Dominus videt.
Vnde vfque hodie diciturinmoute,Dominus videbit. ] Hoc autem
genus locutiqnis euidenter apparet vbi dicitur, Er vo-
cauit Abrahamwowr» loci illius, Dominusvidet. Vidit pro eo
quod eftapparuitjhoceft, videri le fecit, fignificansper ef-
ncientem id quod efficitur.Sequitur,
Vocauit autem angelus Domini Abraham fecundo de calo , di-
cens: Per memetipfum iuraui dicit Dominus, quiafecifti rem banc,
& non pepereißifilio tuo vnigenito propter me, benedicam tibi, &
multiplicabo fernen tuumficutft ell as cali, &velut arenamquaeft
inlittoremaris: poßidebit fernen tuum pbrtasinimicorum fuorum,
& benedicentur infeminetuo omnesgentesterra.'] Numquid A-
braham propter angelum non pepercit filiofiro , & non
potius propter Deum i Ergo angeli nomine Dominus Ie-
fus Chriftus fignificatus eft.qui fine dubio Deus eft,'& ma-*
nifefte a prop beta didtus eft magni confilij angelus ; aut
quod Deus erat in angelo , &cxperfona Dei angelus lo-
quebatur, ficut in piophetis ctiam folet. nam inconle*
quentibushocmagis viderurapparcrcvbilegitur, Ef vocauit
angelus Domini Abraham iterum de caloydicens: Per memetipfum
iuraui dicit Dominus. Sxpe enim pro miferat,fcd num-
quam iurauetar. Quid eft autem Dei veri veracifquc iura-
tio , nifipromifticonfitmado, &infideliumqu*damin-
crepatio ? Nunc videamus quid (ub huius (acramenti la-
teat myfterio. ifte enim Abraham quando filium fuum
vnicum perduxit ad immolandum, habebat perfonam
Dei patris.Sed quid eft quod cum fenex fufeipidnon enim
fenefeitDeus, fcdiplapramunciadodc Chriftoiamquo-
dam modo lenucrat quando natus eft Chriftus. inchoata
eft enim ab Adam , vbi di^um eft: Eruntduoincarnevna:
facramntum illud magnum in Chrifto & eedefia : 8c completa
eft lextaastate feculi,qu£ fenedia lignificatur A brah^iquia
ipfum facramentum Dei iam longteuum erat: & fenedlus
Saraein plcbc D e i, hoc eft, in multitudineprophctarutn
hoc idem fignificat, quia in fine temporum ex ipfa ple-
be fand,num animarum natus eft Chriftus. Stcrilitas
autem eins, intimac, quod in hoc fieculo fpc faluifa-
di fumus, 8c in Chrifto tamquam in Ifaac omnes nati
fjm
incuercturpaterfilium,cibumcumeofumeret,cotnodi- fumus , quem partum Ecdefiæ in fine temporum mira*
buspuerpenderetin amplexibuspatris,inhçrerctpedori, I bili Deigratia,non naturali fecunditate prophetauit.Idm
çubitaret in gremio,quatenus per fingula momenta in pa- J deinde lequétishiftoriæfacramcntûquidin^aginatie por-
1 ■ . , i ' tende*
bcndebaïTinfpiciendum eft. Quisergo in Abraham, vt lédieere cupit-, diuino vöcabulo priuatur.'- Dicirur in eo-
praEoiv*irxdiduin «»*» *-•••eft », per r — illam inimolatione^—m -f i»gu—r ab-ratu—r*, n' ifi
libro : Et iratus Hclttt films Barachtel Buz.itis. De huius
oater excelfusî Quis in lfaac,nifi Chriftus i namficuti A-
videlicet Buz radice defeendit. Carriuel vero pater eft
braham vnicum & diledum filîumDeè viâimam obtulit,
Damafci: ipfa enim Aaron vocathr, qua: hie pro Syria feri-
lira Deus pater vnicum filium fuum pro nobis omnibus
ptaeft,&ipfo nominelegiturin Efaia. Non vtique illi qui
tradidit. Et ficut Iiaac ipfe fibi ligna portabat,quibus erat
nunciaueruht,nuciarepatremSyrorumpotuerunt: ex o-
imponendus j ita Sc .Chriftus geftâbatin humerislignum
rigine quippe illius Syri,Syrorum genus, longepoftea pro-
crilcis,in qùoeratcrucifigeudus, Duo autem ferui illididem
pagatumeft : fcddidumeftaperfonafcribentis, qui poft
mifih&Oonperdudi ad locum iàcrificij,Iudços figurabât, ' omnia ilia temppra hæcfccibendonarrauir.Cafcth quo^-
quicumftfui|iterviuerent ,;& carnaliterfaperenr,nonin- i que quartus, i quo Cafdaim,id eft,Chaldaeipoftea vocati
telligebanthumilitatem Chrifti,non intelligebantpaflio- funt. SequitUr,
nem Chrifti » ideo non peruenerunt ad locum facrificij. : Vixit autem Sard CXXiVII dntiis ,& mortua eft in ciuitate
Gurautem duo ferui, nifi quia ipfe in duas partes diuiden- ! Arbe, qua eft Ebron interra Chanaan. ] Arbein lingua He-
dus erat? quodfad.um eftSalomone peccante , quando bræa Quattuor fignificat, quia ibi Abraham, Ifaac, & Ia-
diuifils eft idem populus locoregni,nonerroreimpietatis, cobconditi funt * & ipfe pnneeps humanigeneris Adam,
quibusetiamfaepe perprophetam dicicuc:Aduerfatrixlfrael, vtin Iefu Naue libroaperdusdemonftratumeft» Sequi-
8cprauaricatrix luda. A finus autem ille inlenfata eft ftultitia tur,
Iudæorum. Ifta infenfata ftultitia portabat omnia facra- ! VenitqueAbrahamyVtplangeret&flereteàm. Cumque furre-
nienta , & quod ferebat nefeiebat. Iam quoddidum eft xiffet ab officiofuneris , locutuseftad filios Heth dlcens : Aduena
cis,Expeftatehiccumafmo,poftquamadorauerimusreuertemurad fum, & peregrinusapudvos, date mihiiwfepulcri vobiftumyVt
yoj.apoftolum AiididicrntexmCacttas,\nqnit,expartefaäaeft fepeliatn mortuummeum. RefponderuntquefilijHeth : Audi nos
inlfrael. Quidcæciraseft?Expeäatebiccumafino,vtplenitudo Domine , pnneeps Dei es apud nos, in eleftis fepulcris noftris
gentium i»fr<*rer,inquitjh(>c eft,poftquamadorauenmus,\bi fa- ftpeli mortuum tuum, toullufoteprohiberepoterit, quin in monu-
enfiemm crucis Dominic® impietUm per genres fueric mentoeiusfepeliasmortuumtuum. Sunexittfo Abraham,&adora-
ptædicatum.hoc c&,vtplerytudogentium intraret. Qiudeft, 1 uitpopulum terrafiltos videlicet Heth.] Qu^ritur quo modo
reuertemuradvosl EtficomnisHraelfaluusfieret.Triduum feriptum fit , Dominum Deum tuum aiorabis , & illi foli
autem illud , quo venerunt ad locum immolationis, très fermes, cum Abraham quendam populura gentium fic
mundiæcatesfigAificat :vna ante legem, alia fub lege,ter- honorauerit, vt etiam adoratec.
tiafub gratia. Ante legem ab Abraham vfque ad Mofcn; Sed animaduertendum eft in eodem prscepto non difilb
lege,à Möfe vfque ad Ioannem.-inde iam ^ Domino 8c £fcum, Dominum Deum tuum folum adorabis, ficut di&uin
quidquid refiat, tertius dies eftgrati®, in qua tertia state, ç ft, ldi foli fermes. Nec moueatquod in alio loco in
quaff poft triduum facramentum facrificij Chrifti com- quadam fcriptüra prohibet angelus homines adorare fè,
pletumeft. Deinde Ilaaçligatispedibusaltari fuperponi-
cnr,&Dominus mbgno fufpenfiis cruci aftigitur. Sed il-
lud eftih If aac,rranslatum eft ad ariecem<
8c admonet vt Dominus potius adorerur.taiis enim appa-
rucrat angelus, vt pro Deo poflet adoraii, 8c ideo fue-
iud quod figuratum eltin liaac,rransiatumeltadanecem< rraatt ccoorrrriiggeenndduuss aaddoorraarroorr.. Ti uunnce eemmiitt aaggeeuumm AAobrraanhaarma
Cur hoc^ViliquiaChriftus ouis.-ipfe enim filius,ipfe agnus: jn quo fcpeliuit vxorem fuam Saram. Tunc ergo fecun-
filius.quia natus,ariesquiaimmolatus. Scd quideft quod 1 dum narrationem Stephani in teratllaeftcollocatus,qua-
invepi'ibush®rebararicsille:Cruxcornuahabet,ficenim j do coepit ibi ellè pofïèflor, poft mortem fcilicetpatris fui
duo ligna compingunrur in fe,cum fpeciem crucis reddüc. \ Thare , qui colligitur bicnnio ante Saram fuine defun-
Vnde feriptum,eft de eo:Cornua in manibus etus funt. Cornibus
ergo hærensarieSjChuftuuifignificat crucifixum.Vepres
autem fpin® funt.Spin® iniquos & peccacores fignifi-
cant, qui fiilpenderunt Dominum incruce. Inter f pinas
icaquepeccatorum Iudæorum fufpenfus eft Dominas,fic-
utperHiererniam idem dicit : Spinispeccatorumfuorum cir-
cundedtt me populus hie. Alij hunc auetem cornibus in vepri-
busobligacum , c undcmlenfeiunr Chriftum, antequam
-imiwolàretur.fpinis à ludsiscoronatum.Peratfto igitur fa-
cnficiod'icitur ad Abraham : In femme tuo benedicentur omnes
gentes. quàndoenun hoc faôfcmn eft, nifi quando dicit ille
t aries: Voder unt man us meas & pedes meos, dinumerauerunt omnia
ojfamea. Kocemm quando faâumeftin.pfalmisfacrinciû,
cuncin ipfopfalmot-iiduinert : Commemorabuntur &con-
uertentur ad Dominum vniuerfi fines terra, & adorabunt in con-
Jpettueius omnespatriagentium , quando Domini eft regnum See.
liumoiato igitur Abraham ariete pro Ifaac niiofuo , vocauit
no men lo ci illius, Dominas vidée, pro eo quod eft Do-
minus videri fè fecit, vtique perincarnationem. Sequitur,
1^ Êta
His itagçftû y nunciatum eft Abraham, quod Melcha quoquege-
nuijfet filtos Nachorfratrifuo, Husprunogenitum,&Bu*.fratrem
tins, Camuel quoquepatrem Syrorum,& Chefdet,&Az.au, Faldos
qttoque&Gethlafacb,& Batuel, dequo nata eft Rebecca, iftos otto
^enuit Melcha Hacherfrdtri Abraham. J De Melcha vxore
Mach or, ft lia Aran, natus eft Hus , de cuius ftirpe lob de-
feendit, ficut feriptum eftin exordio voluminis huius. Vir
fint in terra Hus nomine lob. Male igitur quidam æftimant
lob de généré cflè Efàu: fîqmdem illud quod in fine libri
'pliushabetur, eo quod de Syro fermo ne transkeus eft,
quartus fic ab Ef’au, 8c rcliqua quæibi concinentur, in
Hebræis voluminibus non habentur. Secundus natus
eft dfi Melcha Buz , ex cuius genece fuit Balaam ille diminua
, vt Hebræi trÿdunt , qui in libro lob dicitur
Hcliù, pii mum vir fan d u s, & propheta Dei, poftea per
inobedientiam 8c deliderium munerum, dumlfraelmadus.
Sed quid fibi vult, quod Saram fepulcro duplici
fepelitur : nifi quia anuna, qu® fieculo moricur, vt
Deo yiuat, gemina vie® requie fufcipicur,id e ft,adio- i
ne boni operis,&contcinplationediuinitatis.
Erat autem Abraham fenex dterumque multoirum , & Do-
minus in cunftis benedixerat ei. Dixitque ad feruum fuum fe-
niorem domus fua , qui praerat omnibus qua habebat : Pone
manum tuam fub femur meum, vt adturem te per Dominum
Deum cali & terra, vt non accipias vxorem filto meo de filia-
bus Chananaorum , inter quos habito, fed ad terram & co-
gnationemmeamproficifcaris.] Tradunc Hebr®« , quod in
fandificatione Abrah®, hoc eft , in eius circumcifio-
ne iurauerit feruus eius. nos autem dicimus iurafte eum
in femine Abrah® , hoc eft , in Chrifto , qui ex illo
nafeiturus erat iuxta Euangeliftam Macthsum loquen-
tem , Liber gener at mis lefu Chrifti filii Dauid , filii Abraham.
Sequitur. , ;
Domine Dem Domini mei Abraham occurre mihi obfecro
hodie y & fac mifericordtam cum Domino meo Abraham. Ecce
ego fto fuper foment aqua, & filia habitatorum burn ciuitatis
egredientur ad haurtendatn aquam. Igitur puella cui dixero,
Inclina hydriam tuam vt bibam , & ilia reffionderit , Bibey
quin & camelis tui dabo potum , ipfa eft quam praparafti feruo
tuo ifaac.] Aliud eft enim , inirum aliquidperere,quod
ipfö miraculo fignum fit,non augurium; aliud, eaob-
feruarc , qu® itafiuntvtmiranonlint, feda comedori-
bus fuperftitiofavanicateinterpretancur. Sed hoc ipfum
etiam , quod mirum aliquid poftulatur, quo (ignifi-
ceturquod quifque vultnofle , verum audiendum fic,
nonparuaqu«ftioeft. eo enim pertinec , quod dicuntur
qui hoc non rede faciurit tentare Dominum. nam ipfe
Dominus cum i diabolo centaretur , teftimonium de
feripturis adhibuit , Non tentabis Dominum Deum tuum.
fuggerebatur enim tamquam homini, vt (igno aliquo
exploraret ipfe quantuseflec, id eft, quam multum apud
Deumpoftet, quodvitiofe fit, cumfic. Ab hocautein
difeer-
E
idtm in
Ca.ixill
De mone
Satz.
XXXlXi
Dntt.6.'
G
Cap.xxiv.
De Abra-
bam imain
entam
IF
Matt. I.
H
I dim 4 ’