XL
H i? Pauli OYofii
A J
Hareadfi’ l
,n vfîjucj
capitis.
Ctfar li. 2
<$• Dion,
initio lib.
39. perfc-
quuniur.
fal.Atua-
ti. Cxfar
Catuacos
eu 19.mil-
libus.
Ccrofi.
B
Cap.'?. T
Hoc cap.
copleâi-
tur qux
C&farli. 3.
eut famz
Dion. li.3 9
Galba: expeditie.
Cæfàrc P-
Sextius
Baculus
nominator
«
t Càfàris
libri, Am-
biliatcs. .
mortis Mricalo,terribilcmAfTolucrc compagc. Exinde in queincenfis omnib. naoibtfe, incçrte€lilq^ hisquipugna-
fueam verfi.per quinquaginta millia paffuum infatiabili-. uerànt Gallis, reliquifofc omnes dediderunr. Scd Cæfar
cæfifunt; neq; conijci potuit numerus Gérmanoruivel j maximèóbiniuriam iëgatorum,&vt genii ad omnia con-
/ « T I .» C _J f .___ n .A ^ _ 1- :l:___.« .« « li nnMtn iniir/>quantuspugnaeaffucritjVcl quatusfuerit occilbrum. Poft ri>r rfimcnrin.
hæcBelgarum gens, quae certia pars Galliarum eft, aduer-
fus Csefarem exarfit. Quorum diftriburim copia hæcfuit.
Bellouaci qui cæteris numero & Virtucepræftare viderentur,
habuere lcéliflima (èxaginta riiilliaarmatorü, Suelfiq^
nés ex duodedm oppidis quinquaginta millia, Neruij,'
quotum adeoindomitaferitas prædicabatur,vt nunquam^
inid temporis mercatores ad fo ad mi forint vina cætcraqj
vena|iadéferré, quibusindubfcaiucunditas torpoté virtu-
tis offerrctjhabuerunt fîmiîittr quinquaginta millia: Acrobates
etia 8c Ambîahi decetai millia, Monni viginti quinqj
millia,Menapijnouëm millia,Caletidecem millia, Vc\q±
caflèsde Veromandui æque decé millia,■ f Aduatici XVill.
millia: Côdrufi,Eburonçsv* Cieren,G*mani>quiyno nomine
Gernffani vocantur, quadtaginra millia. Et itafuiflè
referuntur CG LXX 1L millia armarorüm lediftima. His
repentèfilua emmpencibus', exercitus Cælarisperturbatus,
atq; in fugam aôtus, plurimis (uorum àmiflis,tandem
horcatu dùcisreftitit : vibtorcfquë aggrcfl'us, vlq; ad inter-
neeiônem pefiè deleuit.
I g i t v k Cæfor magnis inGallia rebus geftis,cum in Ira-
liam proficilci decreuiflèc, Galbam cum legione duodeci
maadVëragrosSedunofqj mifit. Qui cum hiemandi cau-
iain vico Vccagrotüm,ëùi nomen crac Öéïodurus, conte-
diflec, mediamq-, oppidi partem, quæ torrente diftinguc-
b at ur, acco lis co n ce fliflèt, quadam die eofdcm djfccftillc
per hoâem âc proximo infodiflbcolli vider. Quippeilli
paucitatcm vix mediae legionis defpebtui habeheés, vltro-
neatn ftbipraedam nullo celluram negotio arbicrabancur,
finitimofqjfeoSin hanccædisac prædæ focietatem voca-
uerant. Igitur Galba tampræfontib. periculis circünfcpro
ac trepido,atq» inter varias conlülcationcs certi conlilij in-
cercb,repentè Galli dcfcenfn montis effufi,caftra impcrfc-
dacircundât, faros per.vallum propugnatores iaxis telifq;
onerant. Cutncp iam caftrà irrumpetentur, f PacuuiJ pri-
mipilaris & Volufcni tribuni corifilio,cundtiRômani por-
tis eruperunt:incautofque fubito aggrèflihoftes^primùm
perturbauëruntv-deinde in fugatn verlos miforabili ft-'rage
ruderunt.Nam amplius triginta millia barbarôrum tuccç-
ia referuntur.Igicür Gaefor cum iam pacatas vniuerfas Gal-
liarum gentes pùtàrçt,àd tiouum & maximum belluin re-
traûus eft.Namq1; dtim P.Graflüsadolcfoens cum legione
foptimaoceano tenus apud Andfcgauos hie’mat,V encti cç-
teriq; confines repètite in arma coniuraht.legatos Roma-
norum vinciuhr,eofq; ita demiftn fo reddituros, fi qbfides
iuos recipiant, Romanisindicann Sociosfibi àdid illi O-
fîfmioSi Lexouios, Nannetesv f Ambiuaritös^Morinosi
Diabliritrcs ,& Menapios afoilcunr, auxiliaquoqj à Brita-
nia accerfim t.Caéiar perGraflum de rebellione deditaru m
gentium certiorfâtftus; quamuis intclligefet quanta ine-
undi belli difficultas effet, tarnen rem tançi negotij nô ne-
gligendam ratus eft, ne cæteris exemplo eiufmodi àuden-
dilicentialaxarëtur. Itaqj terreftri praelioperfoquihoftes
fruftra aggreflùs: quippè cum hpftes pcrintcrFulaexocea-
noæftuaria, atque inacceftos receflus, tutis terrarum fini-
bus mùnitèntur.naiies longasaîdificari in Ligeri fl'uuio îu-
bet: per quern in Oceanum deduâæ, mox vt hoftibus viidé
funt.'cominuo dücentæ Viginti naues eôrum paratae, atq;
omnigcntrearmôru'minftruâ:iflimàé,progreliàeportu-,ex
aduerfo conftiterüht-.Br'üto circunipicientiimparem lon-
gènauium éflè confli«ftum, quia barbarôrum nattes folido
robore inrextaecauernif^ præualidis obduratæ, iàxorùm
modo adaétos roftràtarumiâus retundebanc, hoc primu
auxilio fuit, quod falces àcutiftimasnon pCrtinacitercon^
tis préfixas,funibus aùtem fubnexas paraùcrat: quib.cum
opus effet,apprehen fos eminus rüdentes, fubdudis hafti-
libusper funcmfalcem fëtrahéndó fucéidete'nt. His cèle-
rîterexpeditiSjdirümpi noftilium antennarumarrnamen- I
tapræcepit. Ità an tennis ruentibus, corn plures illico qafiiîa
mobili tetribilis exemplinotam inurerêt, cü<ftis prin-
cipibus per tormenta interfeâis,reliques fub corona ven-
didir. Ijlde m diebusTiturtusSabinus Aulercos iEuburo-
uices, Lexouio(quç,quiprimate?fuos, curauètorcs belli
refufeitandi effe riollént,intèrfecerant,eruptionefa<fta,in-
credibili cædc deleuit. Publius verô Craffüs cumin Afjui-
taniam perueniflctbëlloexceptuseft* Namque Sontiates
magno equitacupedeftribu fque copijsprafualidis Romanos
adorti,diugrauiterNturbaiierun't:poftviéti,atqiinop-
pidum Sontiatum coafti obfofliqv» cum fo expugnari vidèrent,
armis traditis,indeditionem recepti funr. Aquitani j
clâdepermotivndiqiexercitùmcontrahunr : deciteriore ;
quoque Hifpaniàauxilia acccriunt: duces bello maxime I
eos praeficiunr, qui cum.Sertorio militauefant. Hi omnes
dum ôbfidionem Craffo parant, in caftrisfuisCraffoob-
ruente dcleti font. Nàm ex Aquitanis & Çàntabris, quorum
quinquaginta millia tuncin auxiliüm vénérant, tn-
ginta&oÜ6 millia cæfa referunrut. Çaefar Germanos,qui
Rhc'niim cum immenfisoopijs cranfiniforant, fimul de cotas
Gallias fubijeete fibi parabant, bello adortus, vfquead
internecionem caecidit. Quorum fuifle numerum ad
CGCCXL'imilliaferunt. -
TyNcC*far,in Germaniam fa ào pontetranfgredi-
ens, SicamBros 8e Vbiosçbfidibne libérât : Sueuositiaxi-I
mam 8c ferpciflimaingentem, quorum eflè centum pagos
& populos,mult|prodidere,tôt’àinq; Germaniam aduen-
tufao terrer.-moxin Galliam,refciffo ponte concedit.Inde
ad ^orjnos tfenir,vndein Britanniam proximusde b'rèuif-
fimus tranfitus eft.Nauibus circiter onerarijs atqj àduariis
oâogintapræpdratis,in Britanniam tfaniùehituf. Vbiacerbaprimùmpugnafatigatus.
deindèaduerfatempeftate
correptus,plürimam clalfis partêm4&nQn paruum nutne-
rurii m'ilitum.eqùitufe verè penè omnem difpcrdidit. Rc-
greffus ifi Galliam legioheS in hibernadimific, acfoxcctas
nàueSvtriuiqj commodificriimperauir.Quibusiterum in
Britanniam primo vere tranfuedtis, dum iplc in hoftem cû
exeïcitu pergit, hau'esinancoris ftantëstempeftatecorre-
ptæ, ÿel collifieinter fo,' vel arenisillilâeacdiffolutæfunt.
Ex quibusquadraginfa perierunt,cæteræeum magnadifficultate
repara tæ fiint'.Cæfaris eqùitatus'primo cogrefliià
Britanïs vidtus, t ibiq;Labiënus tribunusoccifas eft.Sccü-
do præliocufrt magnoduorum di feri mine viâosBritannos
in fugamvertit. Inde adflumen Thàmefim jrofedtus eft,
que vno tàrttum lôcO Vadis tranfineabilém feront. In hu-
ius vlteriorëripa, Caffiuelionoduce , immehfahoftium
çnultitudo confoderatiriparwqjfluminis àepenè totum fub
aqûâ v ftluinacutiflimis fudibus prarftruxerat. Qupd vbia
Romanis depfehefum ac vitatü eft,barbad legionum im-
petum non ferentëSjlÿlüis fofo abdidere,vndecrebriseru-
ptiônib'.Ronianos grauitèr ^c faépè lacerabât. Interea T ri-
nobantnm firmiffrma'ciuitâscum f Androgorioduce,da-
tis qnadraginta oblîdibi Gaéiari fofcdedidit. Quodexem-
plum fedutæyrbes alité complûtes,in foedus Romanorum
venerunt: ijfdemq; demonftrantib. C^lar oppidum Caf-
fiùellâuniinter duas paludesficum, obtentu inluper fyl-
uaru m munitüimjomnibufque rébüs confcrtiflimùm, tandem
graui pugna cëpit.
’ Exin Caéfard Britannisreuërfusin Gallia, poftquam legiOnéS
in hibernà mifit,repentinisbëllorumtumültib.vndiq;
circünuentus & Conflidtatus eft.Namq! A mbiorix cü
Ebiifoftibus de Aduaticis Confpirans, animatusTreuirbrü
confilio Cottam de Sabinùm legatosapud Eburones Cum
to ta funditus legione infidijs cirCuroUentos intërfeCit.
ÀmbiôriX Kac viâpria'elatus, Aduâticos 8c Netuiosplu-
timofqi àlios faptim inàtma contrahit,atque ad -f ÇiCero*
hem legàtu, qui fimiliter tunc legioni in hibernis prèerat,
contendit. Multitüdohoftiumex hoc colligi potuit, quia
cum in obfidione Caftrorü Vallum circundâdum eflè dca-
ptjuis Romanis àoeereiitur,5 de inftrumenra ruralia nô ha-
Cap.
CçfaiSoçJ
uos&BdJ
S .
\é j. .
Dna.U,
59-Pkii
m '
t Ctfal
beriun
H
'{'ia
Itheii libii
jdubraritt]
votât
Cap-
Czfc
ucrfuffl11
beilantes
Gallös*
nuoptf*
git.
I Ma»
lDitiitM-'
uesVelut çapràsimmobiles reddidit. Alij hôcpericulo ter-1 béret, gladijs concidëhdo ferra,de fagulis exporrandoj vix
n t i, fulpenfisvelis quàyentüs intenderet fugere conatiy trib.horis vallum pedüdecem,defoftam pedu’j'quinde-
ceftantëmox venrodcftituti,ludibrio fuêre Romanis. Ità- 1 cimpei^milliàpàffuütn quindecim in circuicn perfecerut.
Praeterea
Ivaric-
Ihxrec
prætereacentum viginti turres miræ alticudinis extruxe-
runt. Et cum iam fopeem dies nbdtefq-, fuccidui hoftiü cu-
neipugnarenr,acventùsfubitb plurimusexortusëflet, te-
ftas feruences întorfofë fundis,flamataq; focis telâ,ac mox
côcepto igneTutilâtia,intra caftraiecerünr. Quo fadto per
culminaraptimvencusinfiftens (parfum animauicincen-
diü. Sedne ficquidemRomani, cumvndïqj obruercncur
vulnerib.laboribüs,vigilijs,ieiunijs-,inccndinvecefferunt.
Tandem Cacfari nuntiatumeft , vnam dëlecam eftelégio-
në,alteram iam pehè Confedfcam, Aduc tan te •{■ cum duab.
lcgionibus Cæfare.deforùnt hoftes obfidionem, arq; in eü
(arern prxlijsbellauerunc. Qui cum fo pugnàndo fâtigati
in qubddàm f oftellum reccpiftènt, milites pr&dæ inhi-
ancesvad expugnationcm oppidi animumintendunt,fru-
Itra Cæfare de lociiniqurtàte caufonce.Itaq; ibi Cæfarcrü-
pentibus defupër hoftib. prellus, mulraexercitus fui parte
perdifa,viâusaufugir. Dum hæcad Alcliain gerûtùsc. Vercingétorix,
quem omnes confonfu pari régem præoptauc-
run t , fuadec vti ex tota Gallia omnes qui arma ferre pol-
fent, huic bello præfto fine. Hocenim eflè vnam bellum,
quo aut perpétua hbertas, aur æterna feruitus, aut mors 6-
mnium conièquatur. Iraq; ab(q; eo numéro quèm infini-
E
t Gcrgo-
u iâ Cziàr
cuncli raptis copijs r'uunt. Cæferparuiflimis fc caftris eon- Itùm antè contraxerac,equituro circiter ocko millia,^pedi-
fulto condidic,equitib.præmilfis, vt fugam fingerét itüpè- turn ducenta quinquaginta millia contracta funr. Dehinc
rauit,vt adtranfirum vallis quç mediaerat,fibiq';përiculo- | duocollçsfibi inuicem obuerfosRomani Galliq; ceperüt.
fàvidebatur, hoftescontempcufuiiniiitaret. Quibus ad- Vndemultfcfiepèeruptionibusde varijs prouentibuspræ-1
uentantib.infupefóbftruiporraspræcepit. Quo vifo Gàl- I liantes^tandem Romani præcipua Germanorumequitû,1
li,quafîiam viciffènt,adôbducëndum extrinlecas vallum ! qaos'fibiiamdudumarnicosnûeinauxilium adfciueranr,
conuerfi funr. Caefar totis repentèportis paratü cftudic ex- virtuce vicerunt. Vercingétorix alia die congrêgatis omni-
ercitum verfofq; in fugam Gallos vaftiffima cædc côfecit. i bus qui fuga euaforant,dixit fo auâorcm bonafide defen-
Nam foxaginta millia tune fuifle referuntur, è quib. pauci ! dendæliberratis, atqj rumpendi foederis fuifle, de nunefi-
perpaludcsinuiaseuaforunt. Indutiomarus Treuirorum jue Romanis fofo ad mortëm omnes offeranc,fiuefoiolam.
princeps magnas armatorum copias habens,poftquam de j prb omnibus dcdanc,paratum animo fore. Itaq^ Galli vo- !
confonfu Galliæ tôtius cercior redditus eft, Labié ni caftra, J luntatem, quam pudorealiquandiu rexeranr, quafiex co- !
legionemqj cui is præerat, quod facile fadluarbitrabatur, * jflüo regis allumèrent,illicb (ibi veniam precantes,eum fo- ;
delere ftatuinac deindeEburonibusNernijfq>coniun6lus, lum velue auiftorem magnilceleris dediderunt. Bellouaci1
adopprimendum Cçforempergere.LabieniMquib.poteft omnibus Gallorum genribus ipforumopinionefortiores
artibus-fimulattimorem , atqj iraIndutiomarü negligent i habcbantur. Hi^ Cjiorreo dfice belluminftaurânt,fibiq-, (
tiorem cum infiilfantibus copijs pro vallo oberranrem,re- in hàncfufcepti belli focietatem Ambianos, Aulercos,Ga-
iionc. pentina^irruptioneproftrauic. HacviôtoriaLabieni.reli- ! letosiVelocaflcs.Atrcbatefqiconiunguntjdcjpcumquen^1
linccps i qui Gallorum Conatusreprefli funr, ÔcCæforpaufo quie- ; damcinblutnatqjimpeditumvndiqi paludibus capiunt: !
hr h. rf.(tior reliqua parte hiemis fuir. Sedintelligens fibi maiora' commifloqiprælio magnam Remorum manum, quæau-
4*»JjellifupéreflenegQtia, maxime quiaplurima parce exerci-j xilio Romanis erar, trucidant. Deinde aim OppOrtunurti
“ nbsamiflà,àlijfq;grauiterfaücijs,neadfiiftinendumquidé | ipfi locum infidijs pronifiimoccupaflènt, aquehoc corn- j
fibi idbnéus, non dicam ad comprimendü Gallorum ifn-1 ptreo Romani ad infidiarum locum inftruäi ordinatique '
petü videretur, à Cn. Pompeio proconfulc cóforibi legio- | veniflènt, commifloprælio Romani Gallos fugienceseif-
_ nes,fibiq;micciin auxil.ium périr. Iraq; ante exabfcam hie- dernlocorum munitionib. quibus claufi fuerant, indufo-
|C mem tres ad eutn legiones in caftravenerunt,Igitur Cæfar .runr,cunbto(q', ad internecionem cxciderunr. Ibi Chor- J
priusquàmiftvnumhoftiumcôpi*coirent,ineunte vere j relis vel fügam veldeditionem deciXtâans, Romanos, ne
aggredi trepidos & opprimëre lpàrfos in fuis finib. parar. viuûs capëretutinftantcroccidendb, vrocciderctur, coe-1
Primum itaq-, Nèrùiorumfinesdiripit.-prædam verb, quæi gir.Igiturcumpacatameflè vniuerfam Galliam Cæ(âr,ne ‘
copiofifliina erat exercitui permittit. Deindè Menapios, qUe aufuràm fore a_d aliquosafpirare motus arbitrarcturv
qui fibi propter imtnenfes paludesatqj impeditiflimas fil-1 fegiöncs in hiberna dimific: ipfoautem Ambiorigis fines',
nasmunitidimividebancurtribusagminibusinuadit: rii-| quicotbellacxcitauerac, horrcndahominumftragevafta-
miaqi cæde vulgo agitata, refiduos fupplicesin deditioncj uit. At verb C.Çaninius legatus bellum apud Pidonas in-
recepic. Labié nusfoquenti pràlio omnes Treuirorum co- uenic : vbi magna hoftiummultitudoimpedicam itinere
pias interfecic,arcein bellum prouocatas,prias quam Ger- legionem clrcundedic,arq*, ad extremum diïcrïmenaddu-
manis aduentantib.iungcren tur,dc continuoipiâm ciuita- xi t. Porrô autem Fabius legatus,accepcis^Caqinij liceris, in
temcapit. Gælar vlcifci mortem Sabini dëCottælegàcoru puâonasproficifcicur, ibiqueà captiuis de opporcunicacë
volés,in Ambiorigcm,&Eburonesdeletælegionisauôto- ilocorum certiorfa(âus,inopinantes.hoftesôpprimic, ma1
res,poftquam in Arduennam filuam refügiflè côperic;quæ | gnifq; ftragibus fa<ftis^pluri|nas prædas agir. Deinde cUrfi
fylua totius Galliæ maxima eft, atqj àripis Rhenifinibufq; j Caninio lignum aduencus (ui dediflèc, Caninius totis ca-
Treuirorumad Neruiosvfqjpertingic, & in longitudine ftris fubito exiliuif/efoqi iniecithofti.IcaFabio ex aliapar-
_ -plus qudm quingenta millia paffuum patet, permeciens ré te, 8c Ganinio ex altéra inliftéce, maxi ni o & diucurno bëli
p fui maximi perlculi fore,fi per obftrubtas fpatibfafq; fyluas ] 0 innùmëræ Gallorum copias trucidacæ (un t. Indé Fabiui
■ Ro- igHotidiuiderentur, T holtemqjlocisnotilfimum quære- in CarnutesprofebtuSeft. Sciebacenim Dumnacumducê
libre rftnri omnem Galliamper nuncios inuicat, vt quiq, foçun- antiqUiflimum,rëbellionis totius incenrorem,ab hoc belt
Czfàr
circiccr
ccxl. mil.
dum placitum fuumreconditasin Arduennaîyluaprçdas
■ J q u æ r a n c , diripiantq;. Quo fadèo Gallis verinq; morienti-
bus, maximas Romanorum iniurias fine cuiuf quam R o mani
diforimine vindicauit.Ita hoc tutiflimo vincendi ge-
ncre focurus in Iraliàm redije. v
%.u. lGXTVR.CæforèinItaliamreuer(o,Galliarurfusinarma
W I con*arat,malfiqj limul populi coeunç. pux his VërCinge-
ffijccô lorix fuit, cuius coniilioftatim omncsGalli ciuitaces fuas
Kir. vitro incenderunt -, prima à fuis ineen (a Bitutigo. Inde ad
Cæfiifem,qui magnisicinerib. perNarbonenleropronin-
ciam clam ad exercitum recurreratiimpetum faciunt. Gæ-
fàtfuncoppidum nominc * Gènapimi obfidione concln-
forat: quod diu oppugnatum, tandem poll multas Romanorum
elades pluuio die j cum hoftiliuni machinaruma-
mentaneruiq-, lânguerent, applicitis turribus captum atq^
delctum eft. Qu ad iagi n ta m jll ia ib i hom inu mfui fîtrefe-
runtur : è quibus vix odfcoginta jper fugam elapfi ad proxi-
ma Gallorum caftra venerunr. Præterea Àruérni cæteriqj
oonfinesifolicitatis cria adJfo Heddis,multis aduerfus Gælo
clap (um, fi Armoricis gencib. adiunëlus efler, maximos
iceium rümultusin Gallia efle morürum : fod co* adbuci-
pfanbuitatetrepidantës, miravirtute decelcricate perdo-
muit. In tera Drapes,vnaq; Luëteiius, cumadeflë Caniniü
de legiones in finibus fuis vidèrent,'vndiq, collcâi'5 copijs
oppidum Vxellodurtum occupant. Hocoppidumin edi-
tiflima montis arce pendebariduabufq; parcibuS per abru-
pta lacera non paruofiuminecingebatur : medio deinde
defeenfu largiflimofonce focurum, plurimaq; introrfum
copia frumenri tutu m irritos procul difeurfus hoftiu de-
Ipiciebat. GaniniusquodfolumRomana prouifiqnepotuit,
ambos duces cü parte cûpiarum plurima in campü e-
uocatos, maxim o prælio (uperauit. Na vno é ducib. inter-
febto,alter cum pauciflîtfiis tngit, nullus in Oppidumredi-
ir,fodadidoppugnandumCæiare opus fuit. Itaquè cer-
tiôr per nuntios labtus Cæfar accumrrcircumfpeótilque o- j
mnibus vider,fi expugnarc Vi moliatur,ludo& Ipcdlaculo
hoftium delendum eflè exercirum luu m: vnum lolum efle
præfidiu m,fi qifoquo modo hoftes aqua arceantur. Sed &