Duo gene
» au-
ditorum
üotantur
B-Martini
benedi-
öione o-
lcumcre-
fcic.
1 2* S. Setter t B ïturicenfïs esfrchicpifcopi
num dicm,quia noxopprellcrat,diii:uliiIe: propterea ma-
turauimusfrequensauditoriumfacere, tancam materiam
locuturo. . Incecea nuntiatur, multos fecularium ftaie pro
foribus,nec ingredi audfintes, fed vtadmitrerentur oranges.
T um Aper: Nequaquam iftos,inquit,nobis admifceri
conuenit,quiaad audiendum curiofitate potius quam rcli-
gione vcncrunt. Confabs ego illorura vice, quos non ad-
mirtendos efle cenfebat, argre tame obtinui, vt Eucherium,
ex Vicarijs,& Celfumadmitterent confularem; cxteri funt
repuIfi.Tum Galium media in fede componim us, qui cum
diu nobilifua verecundiafilcntium tenuiflet, tandemira
exorfus eft. Conueniftis,inquit, ad me audiendum, & fan-
<fti & diferti: fed religiofas potius,quam dodas aures,vti ar-
bitjror,attuliftis audituri me, fideteftisnonoraroris copia
locuturum .Qu^ autem hefterno dida fun t,non reuoluam,
ilia qui non audierut ex fcriptis recogn o fcen t. Noua Poftu-
mianus cxpe6lat,nuntiaturus Orienti,ne fe incomparatio-
ne Martini prxferat Occident! j ac primum geftit animus,
quod Refrigeriusin aurem fuggerit,explicari.
Res in Carnotena gefta eft ciuitate. Paterfamilias duo-
decennam abvteromutam'puellam Martino ccepit offer-
re, pofcens'vtlinguam ligatammentisfuisfandus abfolue-
ret. Ille cedensHpifcopis, qui turn forte lafusillius ambie-
bant, Valentiniano atque Vidricio, imparem fe efle tantas
moli, fedillis quafi fandioribusnihilimpoflibile fateba-
tur. At illi pias preces vna cum patre,fupplici voce iugentes,
orare Mattinum vtfperataprzftaret, neccundatus vltra
(vtrumquepraeclarum, & oftendendo humilitatem, nec
differendo pietatem) iubetcircumftantispopuli multitu-
dinem fubtnoueri:Epifcopis tantum & puell® pane affiftc-
tibiis in orationem fuo illo more prdfternitur j dein pufil-
lum oleicumexorcifmiprasfatione benedicit,' atque itain
os puell® fandificarum liquorem,cum & linguam illius di-
gitis teneretdnfudit.Nec fefell it fan du m virtutis euentus.
Pattis nome in terrogat,m ox ilia refpodik J p roc lam at pater
cumgaudio pariter & lacrymis, Martini genua complexus,
& haneprimam fefili® audifle vocemcundis ftupentibus
fatebatur. At ne cuiqium id incredibile Forte videatur,per- j
hibeat vobis pr® fens Euagrius teftimonium veritatis j nam
res ipfo prxfente turn gefta eft.
Parum illud eft, quod nuper Harpagio Presbytero refe-
rente cognoui,fed non prxtermittendum videtur, Auitiani
comitis vxorem mififle Martino oleum, quod ad diuerfas
morborum caufasneceflarium (ficuteftconfuetudoj be-
nediceretiampullulam vitream iftiufraodifuifle, vt rotunda
in ventrem crefccret, oreprodudo , fed oris extantis
concauum no repletum:quiaita morisfit vafcula ilia tjfem-
plcri, vtpars vmbonibus obftruendislibera relinquatur.
Teftabatur Presbyter , vidifle fe oleum fob Martini benc-
didione crcuifle,quoad exundanttcopia fuperne deflue-
ret, eandemque dum ad ma&emtamilias vafculum tefer-
retur,feruafle virtu tern. Nam inter manus pueri portantis
it« femperexundafle oleum, vt omne illius veftimentum
copia fuperfufi liquoris operiretrmatronam itaque aa fum-
mum labrum plenum vafculum recepifle, vtPresbytcr ho-
die fatetur, obdendi pefliiti quo daudi diligentius fetuan-
daconfueueruntjin vitro illo fpatium non fuifle. Mitum
&illud quod huic(me autem intuebatur) memini con tigif
fe. Vas vitreum cum oleoquod Martinus henedixerat,in
feneftra paululum editiore depofuit : pucr fartiiliaris in-
cautior linteum fuperpofitum, ampullam ibrefle jgnarus,
atrraxit: vas fuper conftratum marmore pauimentum de-
cidit,cundis metu exterritis ne benedidiq deperifle t, ampulla
perinde incolumiseftreperta,acfi fuper plumasmol-
vaSYJtreUi
lapfu
frangi
liflimas didiciflet. Qu ® res non potius ad cafum, quam ad
Martini eft refetenda virtutem,cuius behedidio ptrire non
potuir. '
Quid illud, quod fadum eft a quodam * cuius nomen
quia prxfens eft,&prodi fevetuit,fupprimetdr:cuiquidem
tempori hip etiam Satuminus interfuit.Canis nobis impor-
tunior oblarrabat, In nomine,inquit,Martini iubeo te ob-
mutefcere.-cani hzfit latratusin gutture, linguam yt abfeif-
fam putares, obm utuit ;ita parum eft, ipfhm Martin um fe-
ciffe virtutes. Credite mihi,quia etiam alij in nomine eius,
muitafecerunt.
Canis ob
mutefeit
folo eius
Qomiuc.
Auictam quonaam comitis noueraus baiDàram nmm,
& vitra omnes cruéntam feritatem : hie rapido fpiritu in'- J
grefliis Turonum ciuitatum , fèqueniibus eum mifefabili
facie ordinibus catenatis/diuerfà perdendis parariiubèt gë-
nerà poenarum, difjjonchspofterà die àttt>n'ita'ciuitàtead
• opus tamtrifte proeedere. C^rodv bi^dartino comper cuÀ
eft, foluspaulô ante mediam nodem ad pritdtiuth beftix
illius tendit. Sed tùm profund® nodis filentio quiefeen
tibuscundis,nuliusfôribus obferatis patetet ingreflus, an-
te limihà crucnta pioftérriitur. Incereà Auitiànüs gràui
(otniio fèpubus,Angelo tngruente percellitdr .Setuüs.in-
quit,Dci ad tualiminaiacet,& tuquidfcis ?' Quaille vd'ec
perccptailedo iuo turbatus excutitur: conuocatifque fei-
uis trepidus exclamat, Martinümcflè pro foribus j irënc
pro tinuSjCiauftra refera rent, ne Dei fêruus paterctür iniu-
riam. Sédilli, vt eft omnium natura fèruorumi,vix prima
limina egreffljirridentes Dôminutn fùum,quodfbmhofii
iflèc illulus,negant quenquam éflè proforibus : ex fiiOmet
ingenio cdniedantes, neminem node pofîè vigÜaré: nc-
dum illi credideranr, in illo nodis horrore iacere an te aliéna
liminaSacerdorem, idque Aüitiànofacile pcrfuafum, wHjjjjl
rurfum foluitur in foporem : fedmoxvimaibteConcu.ffùs, J1US“|
exclamatMartinum ftare pro foribus , fîbi ideo nullam
quietem animi corporifque permitti. Tardantibus feruis, reuoca
ipfevfque ad limina exterioràprogreditur, ibi iClartinum
vtfcnfêratdeprehendir. Percnlfusmifèr tant® mahifèfta-
tione virtùfts:Quid,inquit,'mihi hoc Domine’ fecifti ? nihil
loqui te liecéflè eft,fcio quid defidercs, vidéo quid reqùi-
ras : difeede quan tocy us,ne me ob iniuriam tuâ coeleftis ira
confumat: fàtis foluerim hucufquepoenarum. ' Crede,quia
non ieuiter apud me adum eft, vtipfè procederem. Pbft
difeeflum autem fàndi, aduocatofficialesfuos,iubet omnes
euftodias relaxari: & moxipfèproficifcitur : itafiigato
Auitiano,lxtata eft ciuitaÿ. Hæc cunrmultis Auitiano refe-
rente, compertâfùnt : tum nuper Refrigerius Presbyter,
quem coram videtisabEuagriofideliviio, ex tribunis,fub
inuocationediuin® maieftatis aüdiuir, qui fibi hoc a b ipfo
Auitiano rélatum eflèiurabar. Cæterùra nolomiremini,
me hodie facere quod hefterno nô feci,& ad fingulas qùaf-
que virtutes nomma reftium perfonafque fubnedamT^d
quas fîquisfùèrit increduius, quiaadhuc iricorporefunr, f
recurtat. Exigit id infidelitas plurkhorùm, qui in aliquibus,
qti®hefterno membrata funt, nutarè dicuntur. Accipiant
érgo telles adhuc inccd limes atque viuentes, : quibus quia
defîdenoftra dubitant, magiscredant. Sed fiàdeô infidèles
fùnr,pro fîteor, quia necillis funt jredituti.Miror atitem
quenquam,quivel tenuem fènfum réligionis habeat, tantum
piaculi yelle committere,vt putet quenquam de Mar-
tino polie menttri. Faceflàt à quoquarti qbi fub Deo viuit,
iftafufpicio î nequeenimMartinushacindigetvt menda-
- cijs aflèratur : fed tatiién rotius fermonis fidem apud te
Chcifte depromimus,nos nec alia dixiflè, née alia.diduros,
quam quzautipfi vidimus,aüt quæ manifeftisaudoribus,
vel plernmqueipforeferénte, cognouimus. Cæterùrtfetfî
dialogi ^)eciem, quoadreleuandum faftidiumledib va-
riatcturjàlfùmpfimus, nos piè præftare profi temur hiftori®
veiitatém.Hæcmeextrinfècusinfcrere, nonnullorum in-|
credulitas non fine meo dolore compulerit. Sed redeat àd
noftrum fèrmo conceflùm , in quo cùmme tam ftudiosè
audiri vidcam,fàtearneceflè eft Aprum feciflè conftanter,
qui repulitinfidèles , eostantùm iudicansaudire debere,
qui crederent.
Efferor fiquidem creditis,fpiritu,&pr®doloretbtusin-
fanio,non credent Martini virtutibus Chriftiani, quasd®-
monesfatebantur î Monafterium beati viri duobusà ciui-
tatc erat millibus difparat um :fed fî quo ties ventutus ad Ec-
clef tam, pedem extra cellùl® fil® linieriextulerat, yideres
per to tam EcclcfiamEnergumcnos rugientes, & quafi àd-
uenienteiudiceagminadamnanda, vtaduetftumtréf>idà- f cfM
reEpifcopi Clericis qui vcntnrumcflè nefeirent, dkmo-' ^jjiiDi]
niorum gemitus indicaret. 1 Vidi quendam àppropiante 'ïocrfll
Martino in ac'ra rap t u m manibusextenfisinfublimefuîpé- wW
di,vtnequaquarni-’lùmped.ibusattingerct.Siqùandoau- i
itemexorçizâdoium dsmohnm Matttnusoperam rccepif f.
fet,neminem mânibus attreéfàbat, fetmonibus inétepa-
• ; ;v xbat, J
Ditilogt.
bat,ficuc pierunaque per clericosrotatur turbo verborum
fed admotis Energumcnis, cæteros iubebat abfcedere, ac
foribus obferatis in medio Ecclefiæ cilicio circumteótus,ci-
nere rçfpérfü's, fblo ftratus orabar. Turn verb cérneres mi-
lèrosdiuetfoexituperurgeri, hosfùblatis infublimcpedi-
busquafi de nubependere, nectamen vertes defluerefu-
parfacïem,ne face te t verecundiam nudata pars cotporum .
At in parte ali^ videres fine interrogatione vexatos, 8c fiià
criraina confitentes : nomina etiam nullo interrogante
prodebant. lllefelouem, ifteMercurium fatebatur. Po-
ftremo cunâos diaboli miniftros cum ipfo cetnëres au-
dore cruciari, vt iam in Martino illud fàceamur imple-
tum,quod feriptum eft : Quoniam Sandi de Angelis iudi-
cabunr. . _. *
Pagum quendam in Senobicoannis fingulisgrando va-
ftabac, çompulfi extremis malisincolæ à Martinoauxi-
liumpopofcerunc, miflàper Aufpicium ptxfèdorium vi-
rum fàtis fidalegatione, cuius agros fpccialiter graüior qua
cæterorum adfueuerat procella popitlari. Sed fada ibi o-
ratione, Martinus ita vniuetfàm penitus liberauit ab in-
gruenci perte regionem,vt per viginti annos, quibus poftea
manfit incorpore , .grandinem in illis locis nemo per tulerit.
Qüod ne fortûitumeflè, 8c non ppfiùs Martino prx-
ftfcù m p u tare t ur ,e o anno quo illedefundqs eft, rurfus in-
cübùicrediuiùa tempeftas: adeô fcnfit&müdus viri fidelis
txcefTum,vfccUius vitaiuregaudebat, etiamekifdem mortem
lugerëti. , - _
Cxcerùm fi ad hæc probanda qùædiximus, tefteà etiam
infirmior auditor exegerit, nonvnumego hominem, fed
multa millia producam, &rotamin teftimonium virtutis
expercam Senonum aduocabo regionem. Ettamen tu Re-
ftigeri Presbyter,credo meminifti, nuper nobis fuper hoc
cum Romulo Aufpicij illius filio, honorato & religiofb vi-
ito, fuiffe férmonem : qui hæc nobis tanquam incomperca
referebat, 8c cum futurisprouentibus^perafliduadamna
hfepidaret,vtipfè vidifti y magno fécum meerore lugebac,
Martiriuih non in hæc temporarefèriiarum;
Sed vcad Àuitianüm recurram,qui cum in omnibus lo*
cis cundifque vrbibusederet crudelitatisluxinfandamo-
nuhiéntaiTüroniS tantùm ihnocéns erat. Et iliabeftia,quæ !
humano fânguinè 8c infoelicium mortibus àlebarur,mitem
fe atque tranquillam beato vïro præfènte præftabatk Memini
quodam die ad cum vènifle Martinum, qui vbi fccre-
tarium eiusingreflîis eft,vidit poft tergum ipfius dæmbriem
miræmagnitudinisaflîdentem ; quememinus^ vtverbo;
quia itaneceflè eft,parum Latino loquamür) exfufflans, A-
uitianus Ce exfufflariexiftimans, Quid me,ihquitifàh&e fie
afpicisîTum Martinus: Non te,inquir,fêdeum qui ceruici
tuæ teter incubuit.I ta receflit diabolus,& reliquit familiare
fiibfèllium î fàcifq; confiât,ab illo die Auitianum mitiorem
fuifle,(eu quodintellexerit, egiflefefemperaflidentisfibi
diaboli voluhtàtëm : feu quod immundusfpiritusab illius
confeflu per Martinum fiigatus ,priuacus eft poteftacegtaf-
fandijcumerubefceretminifteraudprem, necminiftrum
audotvrgcreti
In vicO autem Àmbatiéfi,id eft, calielloillo yèteri,qubd
nunefrèquens habitatu r à fratribus, idolum noueratisgra-
di opéré conftrudum,politiflimis fâxis moles rurrira fùrre-
xerac,æquatin conum fub lime procedens -y fuperftitionem
ocijopcris dignitate fêtuabat. Huius deftrüâionem Marcello
, ibidem confiftenti Presbytero vir beatus fæpè mari-
auerar. Poft aliquarituth tempus regreflùs^ increpat Pre-
* ytcrumjcuradhucidoli ftruélura Confiftèrer. Illecaufla-
docolumnam ruere decoelo, quæimpadaidolototamil-
lam inexpugnabilem molem fbluicin puluerem.-parum fei-
licetjfi inuilibiliter cceli virtutibusvteretur, nifi ipfæ virtutesvîfibiliterfèruire
Martino humanis etiam bculis cerne-
Mulier ,
fprofluib i
faoguiois
fanarur
ttaftà
Veftis.
Càptùrà
pifeium
ad ChriïÜ
fimilim-
'diném.
dnë
litur
. r - _ — f-.-'gooijuiaub uua Kiupeu«}, icuciu luyij
c ^‘ “ fidaihetitum protioluit. Verüm hæc Matcello
telle diâaffnts
? .,7 xiüi Uohdiâimilerii, iii fimili opéré virtütém Re-
Columnamimtaenfemb-
farCI * fifpcrfiabat,pal:abat eiielrtere : fed nùlla eràt
u tas, qua id daretur efteâuii T um ad btacionetii füo
^5|®fortuertitùr. Vifà0icertiini eft, parflem quôdamhio-
Idem autem Refrigerius mihi teftis eft, tnulicrem pro-
fluuio fânguinis laborahtem, cùm Martini veftem (exem-
plo mulieris illius Euahgelicæ ) con tigiffe t , fûb mom en to
temp«ris fuiflè fanatum.
. Serpens flumèn fècabat, & ripæ in qua cohftice'ramus
adnatabat:In nomine,inquit,Domini iubeo te rédire,Mox
fe mala beftia ad verbum fândli retorfit, 8c in. vlceriorem rî-
pam nobisexpeélantib'us tranfmeauit : quod cùm omnes
bon fine miraculo cerner emus,altius ingemifeens ait : Serpentes
me aud iunt, 8c homines non audiunt.
Pifcem Pafchæ diebus edere confuetus ,■ paulo ànte ho-
ram refeblionisinterrogat,an habereturin prpmptu. Tum
Cato Diaconus’, ad quem Monafterij adminifttatio perti-
nebar,du(5lusipfepifcari, negatper totum diemfibi vliam
cefuflè capturam : fed heque alios'pifearores qui vendere
folebantjquidqüam agere quiuiflè; Vade.inquit, mitte li-
hum luum, 'captura proueniet.Contigua flumirii ,.vt Sulpi-
cius ifte defcripfit, habeba mus habitacula, proceflimuscü-
fthvtpote feriatis diebus,videre pifeantern, om niu m ipe-
bus in ten tis, non incaflùm futura tétamina quibus pifeis,
Martino au<Slore,Martini vfibus quæreretur. Ad primum
iaâum, rctipermodicoimmanemelocem, Diaconus ex-
traxic,& ad Monafterium lætusaçcurrens, nimirum,vtdi-
xitPoctajnefcio quis (vtimurenim verfùfch*laftico, quia
inter feh olafticos fabulamur) Captiuumquc fùem miranci-
bus intuli t Argis. Verè Chrifti îfle Difcipulus,gçftarum à
Saluatore virtutum, quas inexempium Sandlisfuisédidir,
æmulator*, Chriftum quoque in fèmonftrabat operantem, .
quifàndum fuum vfquequaque glorificâs dmerfârummu-
nera gratiarum in vnumhominem confère bat.
Teftatur Arborius Ex-præfeâua, vidiflè fe Marti-
ni manum (acrificium offerentis y veftitam quodammo-
do nobiliflîmis gemmis, luce micare purpürea, 8c ad mo-
tüm dextræ collifarum inter fè fragorem audiflègemmatbmi
Veniàtft ad illud, quod piropter notàra temporuin fèm- /Âôselus
jper occulcauic, fèd nos cælare non pocuit : in quo illud eft "cul D.
miraculi -, quod fàcie ad faciem cum eo eft Angélus collo- Martin 6
eu tus. Maximus Imperator, alias fane bonus, deprauatus
confilijsSacerdotum,poftPrifcillianinecem, Ithacium E-
pifeopum Prifcilliani ac‘cüfàtorem,cætërofqu'e illius fociosj
'quos liominari non eft neceflè,vi regia tuebatur,ne quis ei
crimini daret,opera illi iis, cuiuf cunque modi hbminem Fuiflè
damnatum. Interca Martinus multisgrauibufqüèlabo-
ràntium caiiffis ad cotRitatim ire compulfus -, procellam
ipfàm rotius fcempeftatis in currit. Congrcgati apud Treue-
ros Epifcopi ténebantür, qui quotidie communicantes
Ichacio communem fibi caufiim fèccrant. His vbi nuntia-
tum eftinopinantibusàdeilè Martinum ', totisanimis labe-
fa(ftiimuflîtarè& trepudiare coeperurir. Etiampridie Imperator
ex eorum feritentiadecreuerat, Tribünosfunimà
potéftàtè armatos ad Hifpànias mittere, qui hæreticos in-
quirerentjdeptehenfis vitam 8c bona adimerent. Necdu-
biùm cirât, quinSahâoruiti Ctiàm maxim am turbam tempeftas
ifta depopulaturà effet, paruo difetimine inter homi-
humgèhera:eteiiini cura folisoculis ilidicabatür, cum quis
pallorepotius auc verte ; qüamfidè hæireticus æftimaretur.
Hæc nequaquam placituraMarti.no, Epifcdpi fèntiebànr: ü
lUïgUlCUJ.UaiUiUlUII)' j V1UC1U illd lll JJLU^MU) r c u i t i u iH k -
ëederêjhifi fècùm pace Epifcbpotum ibi confiftentium ad-
fore fâteretdtiquds ille càliidè firuftratuày profiietiir fè cil iii
pâcë tshrifti effevënturum. Poftretiio ingreflus nobturnd
tempbrcadijt Ecclefiam tantùm orationis gratia :poftridië
palatiiim petijti præter mtiltas, quaseüoluere longurheft,
hasprincipalés petitidnéshabebati proNarlètê cbhiite,6c
Leucadio præfide i quorum ambti Gràti^hl'partiüihfuè.-