te CommentMr ij in Libro s Re gum,
ramus Sc hoc quomodo. non enim fiientiam foleraus di- confidercmus quod id cflc ioleat in hominibusopus p$,
cerein nobis,nificum fenfa ôcincelleifta memoriaretine-1 nitendi,cum proculdubioréperiturvolutasmutandi, fed
mus,cum meminimus aliquid finfi(Te nos vel intellexilTe, | inhomintcum dolore animi eft. reprehendit enim in fc,
vtid quod volumus, recolamus. Quod fiitain Deo eft, i quodcemercfeceric. Auferamusergoifta, quædehuma-
vtpoffie proprie dicii'ntelligic de intcllexic, fentic & fin- j nainfirmiratcarmignorantiaveniunr,& rèmanaacfolum,
fît, admittirtempus, ôefubrepit nihilominus ilia hiucabi- veile, vt npn itautaliquid,quernadmodum erat. Sicpôt
litas,quaelorige a Dei fubftantia remouenda eft, & tarnen
6t fiit Deus,6c przfcitDeusineffabili modo»ficeum6epz-
niret ineffabili modo, cum enim feientia Deilonge diftet
ab humanafeien tia,ita vt irridenda fit comparand, vtraq;
tarnen icientia voeatur: Sc base quidem humana ralisefti
vede ilia dicat Apoftolus,ciiumftieriadejlruetur: quod nul-
lo modo de Icientia Dei reifte diGipotett.fic Sc ira hominis
turbida eft,& nonfine ccuciatu animi:iravetoD.ei,dc qua
dicitur in euangelio, Sedira Dei manet fuper eum: 8c Apofto*-.
his.ReueUtur emm Dei ira de ulo fuper omnem impietdtem:illo in !
tranquillitateiugitermanente , in creatuta fubijitacxer-;
cetadmirabili zquitate vindiiftam. Mifericordiam quoq;
hominis nohnulla cordis fiquitur miferia. 'Vndcetiam
in Latina lingua nomc accepi t. Nam inde eftetiam,quod
pon folum gauderecumgaudentibus, (èd etiam fiere cwmfitnti-
bus, hortatur Apoftolus. Quis autem fano capitedixerit
vlla miferia tangi Deum ? quem tarnen vbique feriptura
miftricordemefleteftatur.Icazelura humanuih non fine
pefte liuorisintelligimus, zelancemveroDeum non ita,
led eodem vci bo,non eodem modo. Longum eft percur-
rere cetera, & funt innumerabilia quibus oftenduntur,
.multadiuina cifdem nominibus appellari, quibus huma-
na, cum incomparabik diuerfitate feiunifta lint. Nec tarnen
fruftraeadem funt rebus vtrilqueindira vocabula,
nifi quia hate cognita quz in quotidiana cófuetudine ver-
fattnir, & experiments vfitatiorib. innotefeunt, nonnul-
laad intelligendaillafublimia prarbent viam. cum enim
dempferode humana feientia mutabilitatem, quatranfi-
tus qnoldam a cogitatione in cogitationem recolimus, vt
cernamus animo quod in contuitu eius paulo ante non e-
rat, a.tqueitade pattern partem crebris recordationibus
tranfilimus, vndcetiam ex parte diciteile Apoftolus no-
ftram (cientiam; cum ergo hzc cun &a detraxcro,. & reli-
quero (olam viuacitatem certz atque inconcuffz verita-
ris,vna atque zterna con tcmplatione conluftrantis: imo
non reliquero,non enim habet hoc humana fciecia,.fi pro
viribus cogitauero: infinuatur mihi vtcumq; feientia Dei.
quod tarnen nomen exeo quodfeiendo aliquid non la-
tet hominem,potuitefte rei vtriq*, commune: quanquam
Sc in ipfis hominibus folct difeerni a fapientiafeientia, vt
etiam apoftolus dicit. Alijquidem daturper jpiritum fermofa ■
pientia,aljfermo fiientiafecundum eundem jpiritum. In Deo autem
non funt base duo, fed vnuro. & in hominibus quidé
ira difeerni probabiliter folent y vt fapientia pertineatad
intelleiftum zternorum, feientia vero ad ea, quz fenfibus
corporis experimur. Sed licet alius aliam differentiam
proférât,niu tarnen diuerla elTen t ,n on fic ab ^ipoftolo di-
ftinguerentur.quod lane fiitaeft,vtnomen feiern iç rebus,
quasper fenfum corporis experimur, deputandum fit,
nullaeftomninofcientiaDei. nö enim Deus perfejplum
ex corpore & anima confiât, fi tut homo: fed melius dicitur
aliam effè fcicDtiam Dei,6c non eiufdem generis,cuius
ifta eft , quae hominum dicitur : fieut etiam id ipfum,quod
Dcus dicitur, longe aliud eft, quamquemadmodfieftdi-
iftum.quod ftctic in fynagoga dcorumitamen ad non latere
quoquo modo pertinet communicatio ipfa vocabuli.
fic etiam de ira hominis detraho turbulentum motum, vt
remancat vindidtz vigor, anq; ita vtcumq-, furgo ad inno-
ccfcentiam illius, quae appchlatur ira Dei. Item de miferi-
cordia fiauferas compalfionem de eo quod miferaris,particip
a is es miferiae, veremaneae trâquilla bonitas lubue-
aliquantum intimarimenti noftrç,qua régula intelligatur
quod poenitet Deum.cum enim pænitere dicitur^vult non 1
efle aliquid,fieut fecerat, vteftèr, led tarnen cum ita cflcc
vtitaelic debeat, 6ccuraitaeileiam non finicur, iam non
elle .debet, iraperpetuo quodam Sc tranquille æquitarisl
iudicio,quo Deus cundfamurab ilia incommutabili volü-
tate dilponir.Sed quomodo præfcientiam Sc feientiam cü
laude folemus in hominibus appellate,iramqjiplàm folet
humanum genus in magnispoteftatibus tremcrc potius,
quam reprehendere, congruenter putamus talia drei de
Deo. Qui autem zelat,Sc quern aliquid pæniter,quoniam
vel cuipari folet,vel culpam in fe corrigcre, atq; ideo cum
reprehenfioneifta de hominibus dici, propterea mouet,
cum legimus efte aliquid in Deo eiufmôdi. . Sed ilia feriptura
omnibus conlulens , proptereamagis Sc iftaponit,
neilla, quz placent, fic intelligantur in D e o , quomodo
confueucruntinhominib.intelligi.perhzcenim quædif-
plicentjcum ea non videamus ficintclligere,vt inueniun-
tur in homine,difcirous etiam illafic quzrere,qu ç apta efle
arque conuenientia putabam us. Nam fi propterea non
eft illud de Deo dicenaum,quia in homine dilplicet, non
dicamus incommutabilem Deum,quia de hominib. cum
reprehenfione diäum eh,non enim eft ittis commutâtio. Item
funequzdam quzin homine laudabilia lunt, in Deo ante
elfe hon polfunt, fieut pudor, quod ætatum viricliorû magnum
eft ornamentum, fieut timor Dei non rantumiu
veteribus libris laudatur,.led Apoftolus eriam dicir, Perfi-
cientes fanttificationem in union Dei,qui v tique nullus in Deo
eft. Sicut ergoquzdam laudabilia hominum reifte intcl-
liguntur in Deo,non ita in hominibus, fed vocabulis tan-
rum modo communibus,lögc alia ratione Sc modo, Nam
paulopolbidemSamuel,cmdixerat Dominus, Panitet me
quodconftituerim regem Saul,vp(v Sauli ait de Deo: quoniam no
eft fieut homo, vtpamteateunt. Vbi videlicet fatis oftenditet-
iam cum dicitPeus,?<t»itff Mr, non hamano moreaccipi-
endum elle,fieut iam quantum valuimus dilpu tauimus.
Venions autem Samuel ad,Saurait ad SaubSjne me,& indicabo
tibiqualocutusfitadmeDominus nocle. Dixitqsei, Loquere. Etait
SamueUNonnecumparuuluseffesin oculis tuts,caput intribubus I f
raelfaäus es ?] Paruulus in oculis luis eft, qui in eo quod 1c-
metipfum confideratjimparerofe aliems meritis penfat.
Nam quafigrandemlèconfpicit, quifquisfcfuper aliéna
meritaeiatione cogitationis exccndit. Saul autem repro-
bus in bono quod CGcperat,nô permanfir, quia frftti fufee-
ptzpoteftatisiritumuit. At contra Dauid Temper defile
humilia fintiens,eiufdemqjSaul fi comparatione poftpo-
nens.poftquam feriendi locum reperir, pepercitj&cidem
(zuienti aduerfario humili fiprofeifione lubftrauitdices,
Quern perfequerii rex ifrael,quern perfequerislcanem mortuum, &
pulicem vnum. Et certe iam vn&us in regem fuerat,iam.ex-
oranceSamuele, Sc cornu fuper leoleo fundente didice-
rat, quod eumdiuinagratia Saul reprobato ad legnigu-
bernaculapolfidendalcruabai:6c tarnen pcrlcqucntiaduerfario
mente fc humili lubftetnebat, cui diuino iudicio
przlatû elle fe nouorat.Illi itaqj fe poltponebat humilem,
cuipergratiameledhonis incöparabihcer f i nouerat elle
melioré» Increpans Samuel Saul, cur nonaudillct vocem
Domini,fed verfus ad przdam, fccillct malu in oculis Domini,
parccndo & non inrerficiédo Amalech, ait Samuel,
EJumquid vult Dominus holocaufta & viUimat, & non potius vt
obediatur voci Domini ? melioreft enim obedtentia quam viftnna,
& auftiltaremagis quam offene adipem artet urn. quoniam qudft
peccatum ariolandt eft répugnait, & qu aft fiel us idol atria nolle adm
niendi,6c à milerialiberandi infinuatur mifericordiç diui-
næ qualilcumqj cognitio. Zclum quoq; nonrepud.iemus
Sc aipernemur, cumfcriptuminuenimus: fedauferamus ! quitfeere. Pro eo ergo quodrabjecifttfertyonem Domini, abiecittene
de humano zelo pallidam tabé doloris,Sc raorbidam per- fis,rex. Obedientia viiftimis iure przponitur,- quia pervi-
curbationem animi,remaneatq-, illud folûiudicium.quo iftimas aliéna caro,per obedientiam vero voluntas propria
corruptiocaftitatis impunita elle non finitur, Sc allurgi- maâatur. Tanto igitur quifq; Deum cuius placat,qtianto
musvtincipiamusaliquomodocaperczelum Dei. Qua- j ante eiusoçulosreprefiaarbitri)fui fuperbia, gladiöpr*'
propter cum legimus etiam Deum diccntem , Panitetme: ccpti fe immolât, quo contraariolandi pec cat û mobcdictiadicifH
a
•S a È Ü th trto L ü g â ttn e n fi Ê p ifco p o f a ljb a fc r ip t i, L ib e r /. I i ^ . . . . .... f i ts
tiadicicur, Vt quanta fit virtusobedientizdemonftretur.
Ex aduerlbergo melius oftehditür,quid decius laudefin-
tiatur. fi enim qUafi ariolandi peccatum eftrepugnare, Sc
quafi fcelus idololatiiz nolle adquiefeere, folaeft quzfi-
deimeritum polfidet, fincquaquifq; infidelis conuinci-
rur,etiamfifideliselïèvidéâtur. HincpcrSalomonemin
oftenfione obedien tiædicitur: Virobediensloquitur victorias.
Vir obediens viiftoriasloquitur.-quia dura aliens vocihu-
militer fubdimur,nofmetip(qs in corde fuperamus. Hinc
in euangelio Veritas dicit: Eum qui venitadme non eijciamforas,
quia deulo defeendi, non vtfactam voluntatem meam,fed vo-
luntatem eius qui miftt me. quid enim fi fiiam fàcerer, eos qui
ad eum veniun t repulilfit ? Quis au tern nelciac quod voluntas
filij à parris voluntate non diferepet? Sed quoniam
primus homo qui fuamfacere volunracem voluit, à para .
difi gaudio exiuir, fecundus ad redemptionetn hominum
veniens, dum voluntatemfipatris6c non fuam facere o-
ftendir, permanere nos intus docuic: cum igitur nonfuam
fid paths voluntatem faeir, eosqui ad fiveniunt, foras
noneijcit: quia dum exemplo fuonosobedienrizfubdit,
dem regno ôcpopulo comminatus eft , sterna arqnfeim-
mutabilisfignificata eft, per hoc qaodadiümftum eft , i t
non conuertetur, nequt panitebit etfm, quoniam non eft fieut homo,
vtpaniteateum-.ipfeminatur & tionpermahet, id eft, homo kni-
tiatur Sc non permanet. Noh autem fic Dctis, quern non
p^nitetficurhominem.vbienim legitur , quod psniteat
eum, mu ratio rerum fighificatur, immutabüitèr manen te
prsfeientia diuina.- vbi Vero non psnirere dici tur, nq mu-
tare intelligitlir. Prorfusinfolubilem videmus per hzc
verbaprolatamdiuinitusfuifîèfincenriam de iftadiuifio-
ne populi I Irael, Sc omnino perpetuam.quicumque enim
^dChriftumtranfieruhtjVeltranfeunrjVel tranlibunr.in-
dc non erahr,nifi ficundu m Dei prçfcientiam,non ficun-
dtpr humani generis vham eandemque naturam. Prot-
fus quicumque ex Ifraelitisadhsrentes Chrifto, perleuc-
rantin illo,nunquam erunt cum Ifraclitis,quieius inimi-
ci vfque in finem vitæ huius eftè perfiftunt, fid in diuilio^
ne quz hicprænunciatà eft, perpetuo permanebunt. nihil
enim prodeftceftamentumvetusdc monte*Sina in firnl-
tutemgenerans, nifi quiateftimonium pethibettcftame-
viam nobis egrelfionis claudir. Conuerfus eft autem Samuel, tonouo. Alioquin quandiu legitur Moyfis velamenfu-
vtabiret. Saul autem apprehenditfummitatempallij eius, qua& \ pra corda eorumpofitum eft, cumquifque tranfietitad
fiijfa eft.Etaitadeum SamuehScidttDommustegnum if'aelhodie j Ghriftum', auferturvelamen. Tranfiuntium quippein-
à te,& tradtdftilludproximotuo we/wme.Compcllimuriuxca j tentio ipfa mutatur de vetere ad nouum, vt non quifque
L X X.interpretum translationem hanc ponere fententia, j intcndatacciperecarnafim;fedfpiritalelnfelicicate.Sum-
quiamultoamplius habeturillic. ita enim illic feripeum [ pfit ergo Samuelgladium , & infrufta conciditAgag, quod *
eft:Nowreutrtartecum, quiajpreuiftiverbumDomm,&JpernetteI faciendoSamuelvfq-,adeo non peccauir,vtnon facicndo
Dominus,nefis rex fuper ifrael. Et conuertit Samuelfaciem fuam, peccaret. Dominusenimiullèratinterfici Amaicchiras,
vtabiret,&tenuit Saulpinnam diploidiseius, & difrupit earn. Et qui vtiq; nouit non folum fecundum faifta, verum etiam
dixit ad eum Samuel: DifrumpetDominusregnum lfraelde manu\ fecundum corhominis, quid vnufqnifque vel per quern
tua hodie,&-dabitproximo tuo bonofuper te,&diuidetur lfraelin perpeti debear. Dignus ergo erat Saul cui talia iniungèrc-
duo,&non conuertetur, nej3 psnitebtt eum, quoniam non eftficutl tur,atque Amalechitsivttaliapaterentur, quidiuino'no-
homo, vtpahtteat eum: ipfeminatur & nonpermantt. lfte cui di- mini honorem non dederunt,(cd populum Dei,quificco
cicur, Spernette Dommus,nefis rex fuper ifrael,&difrumpet Do-1 veftigio mare tranfierunt, intcrimere voluetunt. igitur reminus
regnum ab Ifrael demanu tua hodie, XL. annos regnauit | cedente à Saul Domino propter inobedsentiam, arreptus eft maligna
luper Ifrael, canto fcilicetfpatioiempons, quanto 6cipie
Dauid, 6c aud iuit hoc primo temporeregni lui, vt incelli-
gamusideo diiftum , quianullusdeftirpeeiusfucracre-
gnaturus,6crelpiciamusad ftirpcmDauid, vndeexorcus
eft fecundum carnem, mediator Dei&hominum,homo Chri-
ftus lefus. Non autem habet feriptura, quod in plerilqilati-
niscoâic\b\islcgKm,DiJrumpetDominusregnumlfraeldema-
w«r«<t,ficutànobispoficumeft,6c inuccuminGræcis. Dif-
rtoupet Dominus regnum ab ifrael demanu tua,\t hocincelliga-
tur de manu,quod eft ab Ifrael. Populi ergo Ifrael perfo
nam figurate gerebathomo ifte. Qui populus regnum fu-
eratamilfurus, ChriftoIefuDomino noftropernouu te-
ftamentu m non carnaliter, fid fpiriralicer regnat uro. De
quo cum dicitur, EtdabitiUudproximotuo, adcarniscogna-
tionem refercur: ex 1 Irael enim Chriftus ficundum carné,
vnde Sc Saul. Quod Vero additum eft, Bono fuper te,patch
quidem intclligi meliori te, vt quia ille bonus eft > ideo fit
fupet te,iuxta illud prophecicum, Donecponaminimicostuvs
fubptdibus tuis,in quibus eft Ifraei,cui fuo perfecucon regnu
abltuli t Chriftus, quamuisfuerit illic Sc Ifrael, in quo do*
lus non erat,quoddam quafi frumem urn illarum palcarû.
Nam vtique inde eranc Apoftoli, inde tot martyres, quo-
I rum prior Stephanus, inde tor Ecclcfîz, quas Apoftolus
I Paulus commémorât, inconuerfîoneeiusmagnifîcantes
Deum. De quare non dubito înceliigendura eftè quod
kcpxhtir.&lfraeldiuideturinduo, in Ifrael fcilicctinimicum
Chrifto,in Ifrael ad ancillam,6c Krael ad liberam pertiné-
1 tern.nam ifta duo generaprimum fimul erant,velut Abraham
adhucadhzreretancillai, doneeftcrilis per Ghrifti
gratiam fcficudara clamaret,Eÿrt ancillam &filium eius. Propter
peccatum Sàlomonisreenârefilio eius Roboam,fci-
nuis Ilrael in duo diuifum d ie , acqueita perfiUeraftèj ha-
bentibusfingiilis partibus reges fuos, donee ilia gertStota
a Chaldzis eifet ingenci vaftalione fubueria, atque translata.
Sed quid hoc ad Saulem? Si täle aliquid comminan-
dum eflet,ipfi Dauidfucrat potius commihandfim, cuius
erat filius Salomon. Poftremoliunc inter f i gens Hcbrza
diuifanon eft,fidindifferenter in eiufdem ciroris fbcicta-
te diiperfa per tétras. Diuifio veto ilia quam Deus fub
pcrfonaSaulis, illius populi Sc regni figuramgerentis , ei-
Bt}lttthiVet.Patr.Tom.j.
Jpiritud Domino,irrutbat^fpiritiu Domini in eo malignus. j lank
vero illud quod etiam malusappellants eft fpirttusDomi-
ni,ficintelligi tur, quomodo di&um ed,Domtnieft terra, ta-
quam crcatura ,6c in eius pofita poteftare. Aur ii propreri-
ea non congruit hoc locu tionis exemplum, quia terra no
eft mala,omniset^m crearura Dei bona eft, illud cotigru-
ar, quod ipfe Saul iam reprobus Sc (ccleratus,atque iiarus
fan61 o Dauid, perficutor etiam eius, cum Izuiftimziniii*
dizfacibusagicarecur,tarnen adhuc Chriftus Domini di-
cebatunliceum appellauir ipfe Dauid,cum vindicauit eft-
tiniftum. Sed- magis arbitror malignum Ipiritum , a quo
vexabarur Saul, Sc ideo diiftum Domini, quod oCcülto iudicio
DominiSaulem vexabat.ytitur enim Dcusminiftris,
etiam fpiriribus malis ad vindiiftam malorum-, vel ad bonorum
ptöbationem,alio modo ädillam tem,alio ad ifta.
q u a m uiseniminde quifque fit malign üs fpiri tu S,qüia Vü=*
luntatenocereappetir, tarnen nocendi poteftarem nö ac-
cipit^nifi ab ilio fab quo funt ömhiä> certis 8c iuftis meri*
torutn gradibüs ordinataiquia fieüt hon fcft rhälä voluntas
3LDcö,iicrtdneftpoteft<to nifidDed. qüamuis ehimfitih cUinfi &em-
qüe pOtcftatequid Velit^ non eft tarnen itt Cuiufque quid i
poftitjVel facerecuiquam,velaquoqu{UUpati.riatn6c ipfe ;
filius vhicuS Dei palfurus äd tempus, humiliter, fuperbe |
loqitenrihomini,6c dicenti,quod poteftatem habetetoc- |
tidendi eum Sc dinurrendi,No«babefet,iriqaic,in mepotefta* j0an.\$.
tem, nifi tibi data tjfetdefuptr. Diabolüs enim volens hocete ,
iuftovirolob, nocendi quidem Voluntarediaboluserat, |
(cd tamen d Domino Deo poteftatem petebacdices, Hirte l*b. a.
manum tuam&tdngedaritim riM,quämuis S t ipfe hoc,fi per-
mitceretur,efiet faifturusdpfim enim permiftiönem pete-
bat HoC ttiodo, Sc mänum Domini appellabat permiftäiti
| Dominö mahutn fuam,id eft, ipfam poteftatem^ quaih
vofibataccipere, Gui congruit illud in Enängelio, quod
Dotiiinusdifcipulisa.it} üacnoäepoftdläuitfatanas vexare vos tiu% i i
fieut Vriitcum. DiiftuS eft ergöJpMtut Dei malus} hoc eft mihi-
fter D d ad faciendum in Saul, quod eum ihdek omnipo-
tenrifiimüspatiiudicabar, quöniamipifitasille Vdlunra-
te qua maluxerat, non erat Dei,creatura veto quiacotidi-
tus erat,Dei erat} poreftaS ailtem^ quam hon fiia*fcd Domini
omniumzquitateacceperat, Detetah Verbaetiam
H
G e c c ipia(i