S. SeUttißitur.icenfis Ar chief}fc.
autem profireor,quiactiamfi mutuis elfes,non dcfu tura ti
bi verba,quibus Martin um facurndo ore loquereris: Heut
Zacharix in ioannis nomine lingua relöluta eft.Cxterum
tum (is fcholafticus,hocipfiim quad fcholafticus artificio-
fe facis, vtexcufcsimpcritiam, quiacxuperas eloquentia:
fed neque monachum tarn aftutum, neque Gallum decet
eile tarn callidum. Verum aggredere potius , 8c. quod te
manec explicatnimium enim dudum alias res agetes con-
fuinimus tempus:&iam folis occidui vmbra proiixior m o-
net.non multum diei,vicina no<5te,fiuperefle.Dcincle cum
paululum omnes coticuiflemus.Gallus ita cöepit: Cauen-
dum mihi imprimis eflearbitror, ne ea de Martini,virtutk
busreperam, quxin libro fuoSulpicius ifte memorauit.
Vnde prima illius inter toilitandum gefta prxtereo:ncque
eaattingam,qux laicus egit,a t Monachusjnec vero audita
ab alijs potius quam qus vidi ip(e»di&urus fuito.
S> S V L P I C I I
SEVE RI, B IT V R IC
A R C H I E P IS C. D I A L O G VS
I I I . D B V I R T V T I B V S
B. Martini.
V o primo igitur temporé, reliais fehoiis
beaco me viroiunxi, paucos pod dies eun-
tem ad Eççlefiàm (èquebam ur. Intérim ei
feminudus hibernis menfîbus pauper oc-
curri t,orans libi Veftiméntüm dari. T une
!i Marti- ille,accerfito Archidiacoriô, iu (fi t algen tem fine dilati on e
nudos veftirisdeinde Sectetarium ingrcflusjcùm folus,vt erat illi
reftit. J Èonfiietildo,tefidei:èt(hancenimfibietianiinËeclefia(bi*
litudinem permifla clericis libertàte prxftabat ) cùmqui-
! dam in alio Secretario Presbyteri federent, vel (alutatio-
I faiblis vacantes, vel àudicdisnegôtijsoccupati, Martinum
Verovlq; in earn hôramqiià (biennia populo agi confite-
tudo depofcerctjfdâ folitudo éohibebat.Illud non prçter-
ibo.quod in fecrètàriô fedens*hünquam cathedra v(us eft.
nam in Ecclefia nemo vnquâm ilium (edere cdrilpexit:fic-
ut quendam nuper ( teftor Dotninum ) non fine mèo pu-
dorc vidi, (ublimi folio qüafi regio TribüttalijCeKa fede re-
fidentem.Sedebat autem Martinüs iri fellula rufticàna, Vt
eftinvfibusfétuulorum , quas rtos rufticiGalli tripecias*
vosfcholaftici, aut certè tu qui dé Grxcia vehis* tripodas
nuncupatis. Hoc ergo fecretum beati viri paupe? (lie cà-
pt&tum , cura éi Archidiaconus dare tunicam diffulifier,
irrupit,di(fimulatum fe à clerico quærens,al gere déploras.
Nec mora,fan(ftus,paupere non vidènte,intrà amphibalü
fibi tunicam latenter eduxic * pau pérèm que contenu m
difeedere iubet; Dein paulÊ’poit Archidiaconus ingrefe
fus,admonet, pro coiifuetudine expeéfcare in Ecclefiapo-
pulum,ilium ad agenda folenriia debere procederen • Cui
ille relpondens ait, pauperem priüs ( de fe autem dicëbat^
Oporterc veftiri : fe ad Ecclefiam non poflè prOCedèit, niu
Vëftëitt pauper acciperet. Diaconus vero nihil intelligent
quia cxtrinlecus indutum amphibalo * vefte nudum inté-
rius non videbat,poftremo pauperem nô comparere cauf--
(àtur.Mihi,inquit,veftis quæpræparataeft,deferatur:paü-
I per non deeritvéftiendusi Arâatùsdemu clericus Vnecef-
} fitate compulfus, iâmq; felle commoto à proximis taber-
I nisbigerrigam veftem * bréüemqî atque hilpidam *quinqj
comparatam argenteis rapit,atque ante Martini pédes ira-
tus eXporiit.En*inquit,veftem,fed pauper hic non eft. Ille
, nihil mbtus* iubet eUm paululum (tare pro foribus * fecre-
tus vtique procurans * dum fibi veftem nudus imponeren
totis viribus elaborans,vt poflèt occultum eflè quodfece-
rat.Scdquando in (ànôfcis viri4làtentiftà*qua:reüribus*ve-
lint,nolint,cun(ftaproduntür.
I Cum hac igitur oblaturus (àcrificium Dec vefte pfodé-
dit.Quo quldettt die(mira ditfturus fiimjcum iam altariü,
ficuteftfôlcnne,benediceret,globumignisdecapiteillius
vidimusemicàre, itavtinfublime contendensi longius
collum crînemque flammaproducéret.Hoc, licet celeber-
rimo faftum die,in magna populi multitudine Viderimûs,
Cap. z.
Globus
'guis in
capitedus
micat. I
vna tantum de virginibu$,& vnus de Prcsbyteris,très tan-
tum videre de Monaçhis:cæteri eut non viderint, non po-
teft nbftri elle iudicii. ' ♦ -
Per idem fere cempus, cùm Euantius,auunculus meus,
vir licet (xculi negotijs pccupatus,tatnenadmodumClui- J
ftianus , grauifiïma ægritudine extremo mortis periculo
coepillèt vrgeri,Martinum euocauit,ncc cûbtatus illepro-
perauittprius tarnen quam medium viç (patium vir beatus r'—
cuoJueret, virtutemaduenicntisfenfitxgrocusireccptaq-,
continuofanitate,veniëtibus nobis obuiam ipleprocefiic.
Altera die redire cupientem, magna prece detinuit : cum
intérim vnü èfaipilia puerum lethali iiftu ferpens perculit:
quem iam exanimem viVeneni ipfeEuantius fuis humeris
illatum ante pedes fandtiviri j nihililliimpolfibileconfi-
fus,expofuit:iain q; fe malum ferpentis per omnia membra
diffucferatiCerneres omnibus venis inflatam cutem, ÖC ad
vtrisitiftar tenfa'vitaliaiMartinusporrcdàmanUjVniucrfa
puerimembra pertra<ftàn$ $ digitum prope iftud vulnuf-
eulum,quo bertia virus infuderat,fixit.Tum vero (mira di-
âurus fumjvidimus'vënènü eX Omni parte reuocatum,ad
Martini,digitum cucurriftc : deindê per illud vlceris fora-
mé exiguü,ita virus ftipaüfe cUm fàngtiinè, vt (blet cx vbe-
ribus capraru m aut ouiü,pàftbru manu preuis« longa linea
copiofi ladlis effluerc. Puer furrexit incolumis: nos obftu-
peradti tantxtei miraculo , id quod ipfe cogebat Veritas
fatebamür,non efle fub coelo quiMartinum polfit imitari.
Vend
raoniia
rcuiuifii
Confequenti itidém tépore itercum eo dum dioecefes
vifitatiagebamusjrtobisnefciàouanecelfitateremoranti-
bus, aliquan tulum ilîe proceuerat. Interim per aggerem
publicum plena militantibüS virisfifealis rhedavemebat:
fed vbi Martinum in vefte hi(pidâ iiigro péndulo pailio Mantf
circumtedtum,contiguà de latere iumcntavidetuntipaü- vcfiii
lulum in partem alteram pauéfafta hæferunt. Deinde fu-
nibüsimplicatis, protentosillos, quibus, vtfxpevidiftis,
mifetailiaanimaliaconglobantur, ordines mifeuerunt:
dumque ægre expediuntur,moram fe Cere pröperantibus. q
qüàperraoti iniiîfiâ militantes, prxcip itatis in te tram fal-
tibus fe dederunt:dein Martinum flagiis ac fuftibus vrgete jB.Mur
coépertint.-cùm quidem ille mu tus & incredibili patientia nusirf
præbens terga cædentibus,maiorem infaniam infoelicibus
commouérqt : magisexhocfur«ntcsj quod-ille quafi non
fentiens verbera illata contemncret. Nos illico confectin'*
foede cruentum,atq; vniuerfa corporis parte laoiatum,cû
exanimisin terrain procubuiftèt, iriuenimusiftatimq; eum
afello fuo impofuimUs ac locum cgdii iilius exécrantes*
raptim abire properabimusv ln terea illi regrelfi ad rhedam
(uam furorè lâtiato,àgi quoire ccepcrût iumeta prxcipiû^
Qûæcum otnnialolofixa, ae fi ænea ligna,riguillcntitoi- Dantp#
lentibus àltius voceni magiftrïs, flagris hi ne atqtiè i nde re-
fonatiribus,nihil penitus mouebantur.Confurgünt dein- ■
de omnes paritér in verbera : confu hiit Gallicas mularum
pcenaniaftigias. Totarapiturfilua de proximo: trabibus
iumenta tu ndu litur,fed ni h»l pcditüs læuæ manus agebât:
vho atq; eüdemih löCO ftabanc fixa fimülachra.Qùidage-
rent inixlices homines, nefeiebanti Nec iam vitra dilfi-
mulârepotcranr*quiti* qüamlibetbrutispedtorib.agno-
feeren t,di uino nu mine fe tenëriiT andern ergo in fe regte f-
fi, coepèr unt qüærere * quis ille eflè t qiie m in e odem loco
antdpaululum cçcidiflèftt: cùm petcunâantds cognolcûr
ex viantibus,Martinü à fe tam crtidelicér verberatü.Tunc
veroàppàrereoinnib. cauflà ttlânifeftd * necignorarciam
pötetant quin ob illitis viri inidriant teuerentur. Igitur o-
mnes ràpidis nos paflibus confequdiitur, confcio facti ac
meriti pudor^confufi, (lentes, & puluere quö feipfi foeda* I
uerât,Caput atq; ora co nfperfi * ante Martini (e genua pru-
uoluût,veniâ precantes, Ô£ vt eos abire finerec, poltulâtesi
fatis fe vel folacôfçiccia dediflè poenarü:(ati(q; incellexiife*
quam eofdé ipfos viuos abforbere terra potuiflec* vel ip(> H |
potius amiflîs fenfibus in immobilem laxorum natüram
rigefeere debuiflent, ficut aflixa locis quibus (tetcianc iumenta
vidiflent; orarefeatque obfecrare, vtindulgeret
feeleri veniam, & copiant prxftaret abeundi. Senièrat et-
iara.priufquam accutrercm^fir beàtus, illos tenerfinobil*
que id ante iam dixerac : veniam tam cleméhter -îndulfit»
eofdemque abire permilit animalibusrelütutis.
Illud]
V t a lù g i.
Illud autem animaduertifxpéSulpici, Martinum tibi
dicerefolitüm, hequaquam fibi in Épifeôpatu eam virtu-
tum gratiàm fiippetifle,‘quâm prius fe habtiifle meminiflet: '
qüod fi vérum eft * immo quia verum eft, conijcere poflu-
muS, qùantafucruntillaquxMonàchusopcratùscft, ôc
quæ tefte nullo fplus exercuit * cùm tanta ilium ihEpifeo-
patu figna feciflè * (üb oculis omnium vidcrittiùs ? Multa
quidem illîus gefta prius innotuerc mundo, neque potiiere
j càelarirfedinnûmcrabiliaeffedicuhtür, quxduhiiaaantia
vitat,occultauit,neq; in hominum notitiam palfits eft pér-
| uenire.-quippe qui humanam (ubftantiam (ùpergrefliis.vir-
t u tis fuç con fc ie'ntia mündi gloriam calcans,cçlo tefte frue-
retur, Quod verum eflè vel ex h is qûié côpertâ nobis fün t,
nec làtere potuenint.poflumus xftimare: liquidem ante E-
pi (copat utn duos mortuôs vitx iefti tueri t * quod liber tuus
plenius eft locutuis: in Epifeôpatù ver o, quod pfxterraifi flè
te miror,voum tantummodo fufcftauerit : cuiùsrei ego te-
ftis fum,fi tamen nihil de minus idoneo tefte dubitatis, idi-
pfum autem vobis * qualitergeftum fit,explicabo. Fuerat
caufla nefeio qux,qua Carnotum oppidum pecebamus,in-
tercà dûmViçqjh quëhdartî habitandum multitudine fire-
quentiflimuni præterimus * obuiâm ftobis immanis turba
proceflit,quæ ëfat tota Gentilium : nam nemo in Mo, vico
nouerat Chriftum. Verum ad famain ranti viri campos omnes
latè patentes cpnfluentium multitudo contexerât.Sen-
fit hic Martinüs operandum,&ahnuntiante fibi (piritu to-
tus iniremtiit : née mortalé fonans verbum De>Gentilibus
prxdiçabat:(âepiusingemifeens * curtanta Dominum Sal-
uatorem turbanefeiren Interea ficuc rtos incredibilis circfi-
dedfcrat multitudo, mulierquxdamcuiusfilius paulà ante
defecerat,corpusexanimum be a to. vir o protenfis manibus
ccepitofFerre,diçés:Scimus quia amicus Dei es, reftitue mi-
hi hlium meum.quia vnicus e^mihi, junxit fe estera mul-<
titudo,& ma tris precibusacciamat. Tüm Martinüs videos
ptoexpcâantiumfàlute, ytpofteanobisipfedicebat,con-
(èqui fe poflè vittutem, defunéli corpus proprijs manibus
accepit:&cùmïn(peétanribuscun(ftis,genùaflexiflèr, vbi
confuinmata orâtione furrexit, viuificatum paruulum ma-
trireftituit.Tum yeroinultitudo omnisin coelumclamore
fub|ato,ÇhtiftumDominum fateri : poftremà cunéti ca-
teruatimad geriua be^ti viri mere coeperunt, fidcliterpo-
ftulantes,vreos faceretÇhriftianos : neccunâatusin me-
dio y t crar campo, cuniftos irùpofira vniuerfis manu caté-
chumenos fecit, cum quidem ad nos conuerfiis diçerer,
non irrationabiliter in campo catechumenos fieri, vbi (o-
lerent martyres confecrari. Vicifti, inquit Poftumianus,
Galle,yiciftitnon vtique me,qniMardni fum podùs adfer-
tor,& qui hxc omnia de illo viro & (ciui femper,& credidi:
fed Eremitas omnes, anachorctafque vicifti. Nemo enim
«lorum,ficut Martinüs hic vefter, tmipo nôfter, mortibus
imperauit, meritoquehuncifte SulpiciusApoftoliscom-
& Prophecis, quem pet omnià illis eflè confimilem,
fidei virtus,ac,vittutum opera teftantur.„ Sed perge quxfo,
quan quam nihil magnificendus aud ire poflîmus, perse tabuinmollicndam.
Igimt itth,(modi prafetms Angclf can-
htmatus a oqttio,& fittus auxilii, palatinta petite Pattnt
limtïiâ,nu!msobiillit : podremà vvluc adregém neminé
prohibente pêruenit.Qüi cum vehienum eminus viderèt,
infreiidens cür Fuiflètadmiflùs * nequaqùbm âffîi'rgcfë eft
dignàtus aftàhd, donee regiam fellâm ignis op»tirct,tpfum-
que régem ca parte corporis qüa fedebat, adflat-c înèen-
dium.Ita folio fuo (uperbus ëxcudtur, & Martino imiitüs
aflurgid multumq; complexus* quem Ipernérêahtedecrc-
uerat, virtutem fenfiflè diuinam cmendatior fatebatur : née
ëxpeâatis Martiniprecibus, prias omhia priftidt * quam
rogaretür. Colloquio ilium âtqüe conuitiio frèquchtcr ad-
feiuit : poftrcmoabeunrimultà mùnèra obtum* quævir
beatus,vt femper paüpertâiis fuaê euftos, cunifta reiëcin Et
quiapalatiüm femel ingreflî fiimus, licet diüérfîsin pàlado
temporibus gefta conpeâam. Nequaquamenim praéter-
mittendumvidetut * drea Martiniadmiràdünëmiregin*
fidelisexemplum. ^ °
Maximus Impctatoir rempùb.gubémaljat, vir Ômtti vit*
™ crito prædicànduijfi ei vel diadema non légitimé, tu-
multùàntemilité, impofitum repudiare, vel armis ciuilibus
àbftinere h euiflèt, fed magnum imperium nec fine pericü-
lO rënui,nec fînëâfmis potuitteneri. Hic Martinum fxpius
euocatum,receptumqueintra paladum, venerabiliterho-
norabat,cotus illi çüm eo fermo de prxfenribus,defuturis*
defideliumglorià*deæternitate(àn^orum, cùminterim
diebus ac notftibus de ore Martini régna pendebat, Euan-
gelico illo non inferior exemplo,pèdes fentfti fleturigabar*
'tergebat.MartinUs,quem nulla vnquam foemina con-
tigifler,iftius aflîduitarem,immo potius feruitùtem nô pô-
terateuaderemon ilia opes regni, non imped; dignitatem,
non diadema,non purpuramcogitabat : diueliià Martini
pedibus (olo ftrata non poterat.poftremo à viro (ùdpopo-
feic, deinde Martinum vterquecompeilun t, vteircmbtis
omnibus miniftrisrprxberet fo la conuiuium: nec potuit vir
beatus obftinadus reluélari. Côponitur ëaftus reginx manibus
apparatus : fellulam ipfà confternit,men(àm aâmô-1
uet,aquam manibus (ùbminiftrar : çbum quam ip(i coxe-
rat,apponit,ipfa illo fedente, eminuS fecundùm famulàn-
tium difeiplinam (ôlo fixa confiftit im mobilis, per omnia
miniftrantis modeftiam & humilicatem exhibens ferùien-
tis: mifeuitipfà bibituro, & ip(à porrexit. Finiracoenula,
fragmenta panis aflùmpti,micafque coliegit, fuis fidéliter
illas reliquias imperialibus epulis anteponens.Beata m uliet
tantæpietadsafteâûillimeritô comparanda, qusvenitâ
finibus terra: audire Salomonem : fiquidem fimplicem fe»-
quamur hiftoriam: fed fi fides reginarum eft conferenda*
( quod mihi liçeatfeparita myfterij maieftate dixiflè ) ilia
expetijt audire fapientem : ifta non tanrùm audiflè contenta,
fed & meruit feruirefepienti. Ad hsc Poftumianus.1 Iarti-
dudum,inquit, Galle audiets te loquentem, vehementër
ad miror regins fidem :(ed il J ud vbi eft,quod nulla vnquam
foemina ferebatur propius aftiriflè Martino ? Ëcce ifta regi-
na don (olum aftiti t,fed et iam min jftrauir. Et verebr ne ifto
fCbâftüâ
iValehtî-
jniari'us cl
âïTurgic.
Idem nidi
o era rei
fpuit.
F
G
Maxinii
vxor Màf
jtini pran*
dentis fa-
mula.
menGalle, quod etiamnu^cdeMartibo fupèreftfermo- j aliqtiantulumfetueanturexeibplo, quilibenter foeminis
nis cuoluere. nam etiam minima illius & quotidianâ, ani-
mus feftinatagnofeere : quia minima illius,aliorum maxi-
mis maiora eflè, nulli dubium eft. Ita fàciam, Gallus in-
quit: Verum id quod didurus funr, ipfe non vidi : priüse-
C^a rCS ‘lusm me illi viro iuegerem. Sed fadum
célébré eft,fidelium fratrum qui intcrfuerant,(crmone vül-
gatum.
Eoderaferètemporë, qüoprimùraËpifcopaÉôs datùs
clt,tuit necéflitâs adiré cbmitaturrt. Valentinianus tum ma-
torrerum potiebatur ; is cùmMârtinumea peceré cogno-
uiliet,qu$ prsftarenolebati iuflît çüm palatij foribus arce-
* ï Cn,t? ac! a^ mura iliius »"»rtfleem ac fupetbum vxor
accelierat'Arriartâjqus totum illurtià fando virb,néeide-
Ditam reuerentiatn priftätetjäuerterati ItaqueMärrinus,
vol îemel âtqueiterum füperbum principem fiuftrâ adiré
entauir,tecurrit ad notaprsfidiai çiiicioobuoluitur,cine-
c ^ n pergitür , cibopotüqueabftinet, oratiohëS diebus
no^bufque perpétuât. Septimô verà die afticit ei Ange-
i l ’ ° at^Pa^anumircfecürum, regiasforeibuam-
(pohre rpferandas* Imperatoris (piritum füpertitoiotb.
rtttPattitontip, ~
inferuntur.Turn Galius : Quid cu,inqnic* non vides quod
folent docere Gramttiatici,iocum*tempus,per(bnam? Fro-
ponfienim cibi ante dculos cap tum in palatio Imperatoris
precibus ambiri,regins fide cogi,tempori$ neceftitate coti-
ftringijVC claufos carcere liberaret * exilijs datos reftiitieret*
bona adempra redimeret. Hsc q uan ti putes conftare Epi-
feopo debuifle * Vtptohis omnibus non aiiquan tulum de
rigore propofiti relaXarer?Vctuntamen quia Otcafione Iiu-
ius exempli male viuros efle aliqUoS arbitraris * illi v« 6 fde-
liceserunt, fi a difeiplina exempli iftiUS viri rton tecedant.
Videant ehim, quia Martino fenlel tantum in vita fiiaiam
feptuagenariojhon vidua libera* non virgo lafeiuienS, fed
fub Vito viuens,ipfo vito pariter fiipplicante, regina feruiuit
&miniftrauit { hscedenti aftitit, non fitim epulante difetl-
buit:tlec a.u(a eft patticipari coriuiiiid * fed deferebat obfe-
qUiurtt.Difee igitur difeiplinam: feruiat tibi matroha,non
impet6t,& feruiat, ti6 recumbat* ficut Manha ilia miiiiftra-
uitDdmino,nec tamen eftafeitaconuiuio: immoprslata
eft ti)ihiftiati*qus Vctbuth po tius audieba t. Sed in Martino
ifta tegina Vttumque cdmpleuic s & miniftraiiit,vt Martha,
. deaudi