r um, qui ad capiendumHelif®umab ipfo rififfùs eft, fcri- dabacur, habebatincraparietes:hæceftfcnimmeniurapS
barum & pharriæorum habuerun ttypum , qui inftindu j ma, quam Verba dierum nommant: IX. cubit os longitudmu, :
diab oli ad perfequendu m Deum inftigati ruht, & per vir- ( XX'. autetn latitudinis : cuius omnis ambitus atrio tribus eu-
tutem eiufdem Domini &: faluatoris noftri iufto iudicio bitisaltoerat circumdatus , habenteintroirumaparte 0«
obcçcatifuntj&rurfum per mifcricordiamillius pane ver- I rientis, cuius in Libro Regum ira meminit feriptura: Er L
bi Deifunt parti, & aquafeientiærefedi. ' Meritpmouet ! adificauit atrium intérim tribus ordinibuslapidum politorum, & \ \
quo modo potuèrünt Syri ifti ire in Samariam, fi tàli crant vno ordinelignorum cedri : interius videlicet hoc appelions !
cæcitatepercuffijVtomnino nihil vidèrent. HàcAoràfia atrium, eoquod alia circa hoc exteriorafint fada, Porro!
etiamilli pereuffi funt,qui quærebantoftium Loçh.îhocc- in Verbis dierum ita; fecit etiam atrium facerdotum, & ha-
nim modo fua calatnitatetur bâ ti, amen tes fadi lùnt,vf-Ifilicam grandern,& oftia in bafilica, quatexitare: atrium videli-1
quedumirent in Samariam , & vlterius prophetam tali cetfacerdotumhocnominans,quia nimirumadhoccrat
modo comprehendcre noh quaefierunt. Factumeïlautem factum,vt’abingrefluremplicetcrosarceret.folifquehocI
‘ pott bac, congregauitBenadabrex Syria vniuerfum exercitufuum, J facerdotibus licere defignaret. Erat autem hoc idem atriü I
& afeendit &ob[edit Samariam. Fafta eft autem fames magna in ab auftrali, ab 6ccidentali>&feptentrionali parte viçinius
; Samaria. &tamdiuobfejfa eft ciuitas doneevenumdaretur caput a- murotempli. Porro ad pprtam Solis vndc & introitum
fini IXXX.argenteis, & qïtartapars canifiriftercoris columbarum pergradus habebat, in raagnam fe prolixitatero àtemplo
1 quinque urgèntets,8c cetera.] Fames Samariæ illata,inopiam I protendebat; vtpote quod in ilia fui parte altaire holocau-
I ligriificat verbi Dci, fiue egeftatem fidei, & per quam dia- iti,in ilia luteres bis quirios,in quibus hoftiæ lauarentur,in
bolus ante aduéntum faluatoris Dei popuhimconclule- illamareæneum>inquointraturiad miriifteriumlàcerdo-
! rat.Caput art ni LXXX.argènteis venum datum, fîgnificat I tèslauarentur, inillafacerdotumimmolârium&pfallen-l
Ifuperbiam, quæ initiumeft omnispeccati. perafinûenim ! tium habebatchoros leuitarum. Circumdabatur hoc a-
' quod immuftdum eft animal,omnia viriadiaboli præfigu-
; raile non dubium eft,quoru,vt didü eft,capüt çft luperbia.
J Hanc reprobi omnes riegledo decalogo legis atq; ogdoa-
■ daEuangelijj'in qua imago eft Dci, incibummaluerunt
fumere quam panem verbi Dci. Quarta vero pars caniftri
i ftercoris columbarum,quod quinque argenteis emptum,
in cibum fumere dicitur : hoc figuiaflè videtur, quod po-
! pulus reprobus relida cultura Def.atque V. corporis ien-
' ïibus fubditus per idolorum culturam & fimulationem
velutquodamfcecore peccatorüm parti, diabolo latisfa-
ciebant.Dux mulieres quarum vna famis inopia coada fi-
lium fuum comédit, reprobam plcbemexludæisfignifi-
caflè non dubium eft, quse omnê bon um quod in fe origin
Oe obfi-
dlonc Sa«
maris.
XXII.
B
a le r habuit inopia fidei confultâ con’fumpfit. Alia vero
qùæintalé facinus corilenfum praebere renuit , eledam
plebem proculdubio ügui zah .Quattuor ergo viri erantlepro-
Ifi[tuxtaihtroitumporta; quidixeruntadinuicem. Quid hic effevo-
lumus donee w0rwwwr,&reliqua.] Quattuorleprofi qui extra
ciuitarcffl pofiti fururam Ifraeli defenfionem pronun-
ciant, illosindicaflc videntur, qui ex populo Iudæorum
itnmunditiam peccatorüm fuorum prius ceteris confeffi
funt,& ad tantam peruenire meruerunt gratiam vt vidum
atquefugatum diabolum per vidoriam crucis Chtifti ce-
teris annunciarcnt.Quinque equi qui in Samaria præ inopia
fa mis tantummodo remanfiftèdicunturcarnalemlu-
dæorum populum fub quinque libris legis dereliéèum figurarte
certum eft. Dux illc qui futuram frumenti abun-,
dantiam , perHelifieum venturamaudiens, credere no-
luir, feribarum at que pharifæorum geftauit figuram, qui
fertilitatem in Ecclefia diuinitus collatam vidit, &C quia
credere noluit* abhacimpietatefua mortuus, àfidelibus
conculcatuseft. MulierSunamitisquaeobinopiàinfamis
confultuHclifaridcludæa ad terrain Philiftijm tranfiuit,
primitiuam Ecclcfiam quæper Apoftolos ex circumcifio-
neinChriftocredidit,pra:fignauit--Qua*Eccleuaob infi-
Rom. il.
De Ima
- rnftoin
delitatem Iudæorum, e inopiam verbi Dei,
obtinuit.reuelante fibi diuino fpiritu ad populum gétium
tranfmigrauit.haecenimin fine mundi,poftquam plenitu-
do gentium introierit, ad priorem populum reuertens,
prxdicante Helia, el eótos ex éadem plebe quafi priftinam
paternorum fuorum po rterti one m in proprio iure recipiet,
& tune omnis Ifrael ialuus fiet.^Quod ait loiada pontifex
läcerdotibus & leuitis in témplo, proferens Ioasfilium A-
zaria;, quem lèx annis, quibus regnauit Athafia, clam nu-
criebat in templo i Tertta autemparsveßruniintroeatfabbato,
& obferuet excubitum domus regit, tertia autem pars fit ad portam
Styr, & tertia pars ad portam, qua eft pofthqbitaculufeutariorum,
eußodietis excubitum domus Mvjfd: dua vero partes è vobis omnes e-
gredientesfabbato,cußodtantexcubitum domus domini circum re-
gem,&vaüabitis eum,babentesarma ist mdnibus peßris: 6t cetera
quxibidemdiÓtavelfa&acommemorantur, melius in-
telliguntur,fidelocistertipli in quibus actum eft, latius
trium vndique verfum à longa æde permaxima in qua-
drurn: cuius interior paries, id eft,qui teraplum à quat-
tuor mundipartibusrelpiciebat, interius erat per totum
in arcubus conftruótus, vlterior vero firma foliditatefun-
datus>&ianuas habens aereas, vtfupcadiâum memoraui-
mus, &oftia in bafilica, quæ texitærerquæ etiam portici-
bus communita, maximis & oportunis erat difereta cæna-
. culis : ,6c rur fus extra hanc aedem in gyro altera fi mill fehe-
mate faCta : fed 6c tertianihilominus circa illam eodem
ordine faâa per gyrum, interiora omnia longe lateque
circuibar, in hoc tantum à prioribus diftans æd 1 bus, quod
drientalis & feptentrionalis eius paries oftia minime habebat
, eo quodvterqueeorumadmurospertineretciui-
tatis. Hxc autem funt atria, de quibus canitur in Pialmis:
Quifiatis in domo Dominion atriisdomqs Dei nqfirt. Et quoniam t
ipla domus domini mediocri loco conftru&aerat, ftebat
vt atria quanroexteriorafuerint, tanto altiores haberent
parietes, vtpote interius fu ndamen ta haben tes,adeo vt vl-
tima CCCC.inaltitudine cubitoshaberent, nectamcn
aequandæ templi altitudini aliquantulum appropinqua-
rent,quorum omnium in libroParalipomenon ita generalis
fit mentio.Déditautem Dauid Salomon'sfiliofuodefcrtptionem {
porticos,& templt,& cellariorum,&canaculi&cubiculorum in a-
dyt'ts,&domus propitiationis, nec non&omnium, quacogitauerat
at riorum & exedrarum per circuitum in thefduros domus Domini,
& in tbefauros fanftorum.Sed 6c Iolephi feriptura,vel piótura
ab antiquisformata, plenius quo finthæcordinefaâadi- gti; J
ftinguit.His vero itacompofitis,in làrtCta lanâorum lum- «j./id
mi tantum lacerdotis erat femel in anno ingredi, cum fafl-
guine hoftiarum. in lanâuarioante oraculum lacerdotes
tantum purificati introibant : in atrio interiori facerdotcs
omnes 6ç leuitæ.circa hoc atrium fub diuo,velfi tempeftas
arcebat in aedibus circumpofitis viri Ifraelitae ad orandum
fiue audiendum verbum Dei conueniebant. In tertio ordine
atriorum ftabant ad orandum mulieres Ifraeliticæ
lub diuo,vel fi tempeftas non finebat, proxima circumpo-
fitarum ædium teâa fubibant. Porro in vltimo ordine a-
triorum gentiles, qui ad orandum forte conuenerant,in-
trabant, vbi etiam poft tempora dilperfionis ij qui de gen-
tibusnuper aduenerant Ifraelitae, VIL diebuspurificati,
fie taridem in interioralanâotilm petebant. Quaeautem
intraatriavelinatrijserantpauimenta, lapide variolunt
omnia ftrata. Ita vero oftia in aedibus contra inuicem pofi-
ta erant, vt ij etiam.,, qui in vltimis court ftebant templum ;
porten t intueri.Erant autem fortes XXIV. ô^lacerdotum, (
& leuitarum,& ianitorum,quipertotidem feptimanasfi- !
bi ex ordine lucCedcrent: fabbato noua turma intrante ad
officium,& poft fàbbatum ea,quæproxima feptimana nu-
niftraucrat,domum redeunte. Sed hic pontifex proponic
neeelfitatemaugedi circa nouum regein exercitus, Sc cos,
quiintrandifeptimanam habebant ,fufcepit iri ordinem |
&illos,quiiam fuam lèptimâtïam miniftrâdoimplcuerât,
liquareplicentur.Templumquiçlemipfum,exceprispor- 1 ne abirenr, retinuit, qui alios quoique leuitas de cunôh*
ticibus, quibus omniéxparte fibiadhærcntibuscircum- j vrbib9Iüdafimul&prind'pesfamiliaruilfael,milfisinhoC
cénturio-
C^urionibus Hieroiplymâm, c’ongiegauerat, vt Verba
dierum parrant.quos eduâurüs films régis tali ratione di-
ftinxit, vt omnes quiimpleuerunt »fabbatum & egrefluri J
ranr^nduasdiuifi pattes regem in intevioribus atrijlocis j
armaticirGumftavent: reliquaverô m u ltitu d o ,id eft, qui
0nerant de ftirpe Leui,exteriores atriorum ianuas contra !
furorenf regime, fi quid forte aduerfi moliretur, euftodi- j
. porro qui nuper ad fabbatum vénérant facerdotes& [
^uit'æè :ianitores,in très diuifi partes,domumregis,ideft,
ôalariU m ob 1eruaren t;ne vel hoc cegipa co lle â q exercitu j
contra tegem defendçreht,leruarcnt&portam habitaculi
' feutariorum, per quam de templo ad palatium defeende-
batur.ûcut infra dicitur. Duxeruntqv regem de domo Do-
minij&venerunt per yiam portç leutariorum in palatium,
gefedit fuper thro num régi ü, vbi etiam portaSyref, 6c do-
mus Mefa, quæ cum porta feutariorum nominantur, elfe
videntur Sèutariosautem tutores regisappellat, ceftàntc
libroParalipomenon,qui, cum Roboam fcutaæreàpro
aureis fecifle çommemoralTet.adiecit, Et tradidit illaprinci-
P,bus feutariorum,qui cußodicbant vefitbulumpalattj. In quo vi-
delicet hbio diftmâius haec cunâa repheantur. Terua
pars veftrum,quiveniuntad fabbatum, facerdo tum&leuitatum
6c ianitorum erit rn poctis : tertia vcro pars ad do-
confueuicrin quo etiam loco IoabjXII.millia Idum^orum
percuffiflelcgitur.Necpr*tereundum quod pro valle Salinarum
mum regis, & tertia in porta, quaeappellatur fundamenti.
omne vero rehquum vulgus fu in atrijs dqrnuspomini,ne .
quifquam âlius ingrediauir domum ppmini,uifi faeerdo-
fes 6c qui miniftrant de leuitis, ipfi tari turn modo ingre-
diantur, quiafanâificati f u n t & ornnç reliquum vulgus
! obferueteuftodias Domini. Leuitaautem circumdent regem, I babentesfinguliamafua, &c. ] . Quodfequitur de eodem,
Troduxitquefilium regis, & po fuit fuper eumdtadema ,&teßmo-
niumin diademateinfigne capitis regium; in teftiraomo defi-
ojnat décréta legis Dei, quibus quid agere rex dcbcat,qua-
litet viuere,præcipitür. Denique in libro Verborum die-
rum apertius: Et impofuerunt, inquiry diademaßederunt^in
manu eius tenendam legem. 6c magnæ vtique erat falutarifque
prudentiæ,vt per tyrannie® impiaeqj regmæ neeem luccc-
dente in regnum filio regis legit i mi, cum ipfo regni habitu
fimul difeipliria legis Dci lèruanda coraitetur:&qui fe prç-
latum regendo videret, ipfe fe regendum diuiruslegibus
fubdidebere meminilTet. Quod inftauratura templum
Domini tempore præfatiregis loas dicitur : 6c nonfiebat
ratio hishominibus,qui accipiebantpecuniam, vt 4iftri-
buerent earn artificibus,fèd in fide traâabant cam, deuo-
tiônem oftendit eorum, de quibus lermo eft, qui tantum
ftudij in religione habuetunt, jvt nulius dubitaucrit, quin
pecuniam Domini fine alicuius fraudis lu(picione traâa-
rent , ÔC hanc de aerario fublatam fideliter artificibus ad
muniendam domum,proùt fingulis ôpus eflèt offerrent. I
Poft bac mortuus eft.inquit, Helifaus, &fepelierunt eum. la« \
trunculi vero de Moabvenerunt in terrain ipfo videlicet anno. Qui- j
i dam autem fepelientesbominem, viderunt latrunculos, &proiece-
runt cadauer in fepulchro üetifài : quoiambulauit, cumtetigit offa
HelifaiyContinuoque reuixit homo ,-& ßttitfuper pedes fuos. ] La-
trunculi enim Moab figuraliter dæmoncsintelligcdilunt,
qui adinceftum & omne opus exccrabile vitiorumftimu- |
lis perurgent infelidum mentes. Qu> vero mortuum
fepeljebant, ij accipicndi funt, qui, vt Apoftolus Iacobus
ait, impios & jieceatores ab errore viæ fu® alfidua exhor-*
tationècouuertunt?dttainitero.pietatis&caftitatis, ani- :
mas eorum faluantcs à perpétua morte,çpopcriunt multi- j
tudinem peccatorüm. Siuealiter; §epelicntes mortuum
aclatrunculos fugientes illi merito appellandi funt, qui
pieviuere volentes in Chriftn , fugiuntac déclinant vitia
vniuerfaatqué'peccata,qtiia mdrtem videlicet operantur:
corporaq; in foritera proijciunt baptifmi ,inquo fecundu
Apoftolura ctedentes fepeliuntur cum Chrifto ,.. vt pert
comnmnionem corporis 6c fanguinis eiùs deincepstpol-
fint viuece cum Chrifto<Quod dicitur de Amafiâ rege lu-
da, IpfepcrcußitEdom invalle Salinarum X.milha,& apprebendit
Petram in.proelio,vocauitque nomen eius let bel. V allis Salinarum
erat,vbi fales faciebant, vel feeno videlicet fîlfuginis , vt
multisin locis dccifo , exficcato& incenfo:vel aquis pu-
teorum falisfcrucfaâis , & vfque ad falis firroitàtçm co-
queudo perduâis, vel alio quolibet ordine , quo fai fieri
vetuseditio quafi nonie regionis Gemela pofuit.
Petra autem ciuitas eft Arabi® nobilis in eadem terra E-
dom, qu* in libro Numerorum Recemdicitur, & a Syris
hodiequefic appellatur. Iecethel vero, quod A mafias vi-
d o t ei nomen impofuic,interpretatur Ccetus Dei, vel Au-
xilium Dei agenteeo fideliter, vr perenni inderetur me-
mori®,quodhanc vel cactus populi Dei,vel Deo auxilian-
te oeperit.Quod dicitur de leroboam rege Ifrael, Ipferefii-
tuit terminos ifrael ab introitu Ematb vfque admarefolitudinis. E-
mathqu? nunc Epiphaniadidtur,feptentrionaliserat terminus
Ifrael.Mace autem folitudinis, quod Hebraice dici-
tur Araba,p3arc mortuum defignat, quod inlongitudine
per ftadia DLXXX.vfquc ad Zoaras Arabi®, in latitudine
per MCL.vfque ad vicinaSodomorum proceditur,Quod :
dicitur de his,qu* in Samariam a regeAflyriorum addutft?
lunt, nationibus, Etvnaquaquegensfabricataeft deum fuum,
pofueruntque eos infants exceljts, quafecerat Sdmaritana gens, &
gens in vrbibus fuis,in quibus babitabant. viri enim Bdbylonij fcct-
runt Socket Benothwiri autem Cbutanifecerunt Nergel ,& viri de
Emetbafecerunt Ajima , porro Euaifecerunt Nebaa<. & Tbartha.
In libroquidemLocorumlegirur,quod Benoth &Nergcl
fuerunt auitatcs,quas conftruxerunt in regione lud^® Sa-
maritani,qui de Babylonia tranfierant. Afima quoq; opi-
dum,quod®dificaueruntquiadeam venerant de Emach,
Nebaaz etiam 8c Thartha ciuicates , quas £u*i in eadem
Iud ®* terra condiderunt. Videturaucem iuxra confequc-
tiam fermbnis,etiam idplorum,quibus h® genres prius in
terra fua feruierunt,hic pofle intelligi Vocabula: quia cum
didium e(Tet,Etvnaquaquegensfabricata eft deum fuum, quafi
ad explctionem fententi® fubiundum eft, Viri enim Baby-
lonijfecerunt Socbot,id cft,tabernacula Benoth. 6c melius, ni
fallor,faeetet interpres.fi fochot latinc in tabernacula ver
teret,&noiinenidoli Benoth abfoluteponeret. 6c ficutin
fcqueritib. manifefte dicitur.-It autequi erant deSepharuaim,
coburebat filio sfuos igni Adremalecb&Anarnalechdiis Sepharuaim,
vbi oftenditur Adremalech & Anamalech idolaluifle vr-
bisSepharuaim; itavideturconfcquens.vtetiamNergel
| Ghuthanorum, Afima Eraethanorum, Nebaaz 6c Thartha
idola fuerint Eu*orum. AnngXlVategu Ezxchia afeendit ^
Sennacherib rex Ajfyriorum fuper omnes ciuitattsluda munitas, &
cepiteas &c.] Hiftoria manifefta eft,& interpretatione non
indiget. In verbis autem Rabfacisarrogantiaconfideran-
daeft,qu® velutcontraria qu®datn fortitudo i mitatur co-*
luetudinem prophetarum; vt quod illi lolent in prologis
ponere,H<cc dkitDominus,c\mo automate m& magriitudioS
loquentis oftendant,ifte nunc dixerit, Hoc dicitrex magnus,
rex Ajfyriorum. Confideremus verbaRablacis,ac primum
quoddicit.Confidisfuperbaculum arundincum confra-*
6tum iftum fuper ifigyptum, falfum eft. nulla enim narrat
hiftoria,quod Ezechias ad iEgyptios miferir,& Pharaonis
auxilium poftularit. Quodqj infers, Si rejponderismihi,ln
Domino Deo nofiroconfidimus , verum eft; fed rurfum iungit
mendacium vcricati,quod abfiulerit EzachtasexcelfaiWitis dr
altaria; hoc enim non contra Dotniniim, fed pro Domino
fecerat, ytidololatria&veteri errore deftructo, iuberet
Dominum adcrare in Hierufalcm, vbicrat templum eius.
Quodqj paucitatem obfeflotum volens oftendere, equos
duo millia pollicctur,quorumEzechias afeenfores pr«be-
rc non poffet, non de imbecillitate venit Iudsorura, qui
equitandi catebant feientia : leddcobleruationemanda-
to rum Dei,qpi per Moy.len fuper regem pr*ccperat Ifrae 1,
Non multipluabitfibi equos,& vxoresplurimas non habebit.Ad id
autem quod dixetAt^Sirefponderis mibi, In Domino Deo confs-
</i>#itt,callide ptudenterque refpondit, fenon fua.volun-
tate,fed Domini venifle prsceptis.Et dixit Eliachim & cc-
teri ad Rabfacen, Loquere adferuostuos Syr a lingua.fi quid in-
tedigimus 6c cetera.] Accufatio Rabfacis Ezechi® teftimo-
niumeft, quod captiscundis vrbibus Iu d ®* , in Doimno
Deo confiiusfir.dixeritq; adpopulura, Nelitetimerffiiecpa-
ueate regem ajfyriorum , & vniuerfam multitudinem, qua eft
cum eo. multo elhm plures nobifeum funt, quam cum illo.
Cum illo eft brachium carneum, vobjfcum Dominus Detunofier,
qui auxiliator eft nofiri, pugnatque pro nobis, Et confortatus
.. ■ • <3,in--
De lcro-
boâ rege
X X y.
Detolo-
nisin Sain
ari am
duftisab
jAflyriis.
XX Y I.
F
De Sen-
naherib-
XXVII. 1 G
H
Dost. 17.
z.Para.jz