À
} I.mua
o tripUci
criumphö
. vrbem cft
ingrefTus.
. + Hinc.
> Virg. I.
, A«n. Clau
dcncur Ia
_ii portz.’_
Epiphaóia
Prodigiu
Augufti
reucrcecis
Chrifto
natofons
' oleiindc-
lïnens.
'Cælàrem
àxèaatu
centiaMunaciiPlan
; ciAuguftu
I K g f »
I fèantc i6.
• Cal Feb.
I fefèptimtt
& M. Vi- !
fpamo A-
ghppà I
Coff. Geformt!
s ; !
au&oreft.'■
D I
jCantabri-
cum Die.
'Ehr. lib.
criplici triumpho togrefliiseft :ac cum primum iple f ‘ lani , ab Aquitanicofina per oceanumincautis hoftibus aidrnoportas,
fopitisomnibus finitisqUe bellis ciiiilibuS, claufit.
Hoc die primum Auguftus conlalutatuseft.Quod-nomen
cun&is anreainuiolatum, & vlq; ad nunc cæceris inaufum
domfnis, tantum orbislicitèvfiirpatum apiçèm déclarai
împerij : atq; exeodem diefummarerum aepoteftatum
penes vnum coépirefle& manfîc,quodGræci monarchiam
vpeant. Porroautem huneeundemeflediem, hoc eft, o-
âauum Idus Ianuarias, quo nos Epiphaniara, hoceft, ap
paritionem fiuemânifeftationem dominiei facramcciob-
leruamus.nemo crcdentiumfiue etiam fidei contradiceu-
tium,nefcit. De quo noftræ iftiusfidelifiimæ obferuationis
fWamentovbçriusmuncdieçre,nee ratio, tiéc locus flagi-
tat; v t& quærentibusrderuallè, & negligentrbusnon in-
geffilîè videamurfHoc autemfideliter commerriorafië id-
eo par fuit, vtper omnia vén turi-Chrifti gratia piæpaiatum
Cæfaris imperium comprobetur.Natncüm primum,Caio
Cæfareaui^ncuio fuo interfeéfcô ,eX Apolloiiia redie'nsyr-
bemingrederetur,horacircitertertïa, repente liquid b ac
puro ferenoq; die circulus ad fpèciem coeleftis arcus orbe
folisambijcqùafïeum vnum*ac pocenciffiràum in hoc
mundo, folumque çlariffimum m oibc monftrarct, çuius
uere claflèm atq; exponi Copias iuber. TunedemumCan- , ®
cabri fob moenibus f Belgicæ maximo congreffi bello, & j ^
vi6ti,in Vinniummontem nacuratutinimumconfugerüc,
vbi oblidionis famé ad extremum penè confumpti func. < I
•{■ Aracillum deindè oppidum magna viac diu repugnans,
'poftrem o cap tum ac dir u tu m eft'. Prærereà vlcçriores Gai-1 fl
lædæ partes,quæ moncibus filuisq, confitæ oceano rermi-
nàntur, Antiftitts &Firmius lègati magnisgraùibuscj; bellis
perdomuerùnt. Nam & Medullium montem Minio !
fluminf immi nenrem, in quofè magna multitude homi- j
num tuebarur, per quindecim rnillia paffuum foffà circü-
leptum obfidione cinxérunt. - Iraq; vbi fe gens hbrainiun j
trux narura&ferox , neq; tolèrahdæ oblidioni ftiflacien-
tem; neq; (ufcipiendobcllôpareminteiligir, ad vplönta- '
riam morrem ièruitutistimoré concurrit. Nam fè pënè o- i
innés cercatim igne,férro,acveneno'necaueiunt. Aftures
veto pbficis eaftrisapud A fturara flûmën | Rornanos^nifi ]
prodici præuëntiqj ellènr, magnisconfilijs viribusque, op- Fi
préllîlient.- Tres legaroS èilmlegiônibus fuis in'triacàllra
diuilbs j ’tribus arque agnimibus obruere repente moîiti, |
fuorum proditione detecti (unt. HospoftcaCarilîus beltempore
ventutuse(lèt,quiipfum fplemfolus,mundumqi i loexceptôs,nonparuaetiam Ronaanorurb clade fupera-
totum &feci(Ièt®erer. Deindc cum lecundo in Sici- ) üit. Pärseorum prxlro elapfa LancianÄonfpgir; 'Guinqj
liareceptisaPompeiodc Lepidolegionibus, triginta mil- 1 milices circundatam vrbem incendjoadoriripararéc,dux iI
iialeraorum dominisreftituillet-, ôcquadràginta quatuor j Gatinus,&aluis'Celïàtionem impetrauitincendij>&à “bat-'
legionesfolusimperiofüo adtutamen orbis terrarumdi-i barisvolui^atem dedicionisexëgit. Studiosèenim-nite-j
•ftribuiflctj ouansqj vrbem ingieftuS,. omnia fuperiora. pqrj'bacurintegram atq;incblumemGiuicatemviâoria:fu£ete-!
puIiRomânidebiradonandajlitçrarum eciam monumen- ftem relinquère>Gantabricævi(ft6ri®hunc honorera Car- !
tisabolitis^énfuiftèr.indiebus iplïusfonsoleilargüîimus, j fàrdetulir, vt tuncquoqvbelliportas ciauftrocohibètiiu- L
lîcuf luperiùs expreflî, de caberna meritoriaper totum die , beret.. Ica tune fécond© per Cæfàrem., quai co poft vrbeûi
fluxir. Quo figno quid euidentius, quàm in diebus Cæla- j conditâm clau fus eft Ianus.Poft hoçGlaudius Drufus pri-
ristçto orbe'regnantis futura Chrilti naciuitas declaraca uignusCaefaris Galliâm Rhetiatnqi lortftus,maximasfor‘
eft? Chriftusenim lingua., gentis eiusin qua natuseft ,v n - Ltiffimasqygehtes Germaniæ,armis lûbegiiu Nam tunovèl- Pifo«!
btusinterprératur. Icaq-, cum eo tempore quo Cadari per- uti adconftitucum pacis dietii feftinàrent, irai omnesàd coffaii
petuatribuniciapoteftas décréta e ftR om æ fons olei per jexperiçntiam belli decifîonémve foedéris vndatim génies
totum diem fluxinûib principatu Cæfaris Romanoq-, îm- j commouebantur:aut lufcepruræ condicionespacisdi vin-l
perioper totum diemrhocelt, perpmnë Romanicempus j çerentur: aut vfuræquiera libenateylivincerent. Nofici,
imperij,Chriftum & lx eo Chriftianos,ideft,vn6lum, atq; * IllyrijiPannonij, Dalmatæj Moefî, Thraeesj Daci, Sarma-
ex ep vnâos,de meritoria caberna, hoCeft, de hqlpitalaï- \ plurimique & maximi Gcrmaniæ populi, per diuétlbs
gaq; ecclelîaaôluencer, atq; incellabilicer procefluros, re—j duces vel luperati,vëj reprefli, vel eriam obiebtu maximo-
ftituendosqueperCîèlaremdmnesferuoSj quitamenco-, rumfluminum Rheni Danubijq; feclufi fiinf. Druiusin
gnolcerent dominum fuum, cæterosq;, quilirie domino Germania primo Vfi petes j deinde Tenâ:cros& Cactos
inuenirentur, mortiiupplicioq; dèdendos, remittendaq;. perdomuit. Marcomannospenè.ad internecionem eæci-
fub Çælàredebitapeccatorumih;eavrbe , in quaifponta- dit. Poftca forciffimas natiï>nes>& quibusnatura yires,cô-
neûmfluxifletoleum, euidentiflïmahis qui propherarum fuetudoexperientiamvirium dabat, Cherufchos, Sueuos
voces nonaudiebant, fignain coelo , & interra pcodigia &Sicambros paritervrio bello,fèd eciam fuisa(pero,fupe-
prodiderunt.Tertio autem cura vrbem triumphans qum- rauit. Quorum ëx eo confiderari virtusaeferitâs poteft,
tum cbnluil ingreflus eft,eo fciiicet die,quem îupra no mi- qubd mulicresqUoq; eôrum, fi quando præuen t u Roma-
nauimus, cum&Iadumpo.ft ducentos annos primum i- norum inter plauftra lua concludebancur^ deficiencibus
pfe claufir,& darilfimumilM Au^ufti nomenaflurapfic, relis, vel qualibetre, qua velue telo vti furor poffit, paï uos
quid fidelius ac venus credi aut cognofci poteft, concur- filios collifos humi in hoftium oraiaciebanc,in fingulis fi-
rentibusad cantam manifeftationem, pace, nomine, die, liorum necibusbisparricidas. Tuncetiam in Africa Mufo* De Cofi
qudm hune occulto quidem geftorum orchne * adobfe- lanos & Getulos latius vagantes Qjflus dux Cçfaris^da-
qui um præparatiqnis eius prçdeftinatum fuifleiqui eo die, tis finibus coercuit, atqiRomani^mitibus'abftinereiue- ‘f / j
quo illemanifeftandus mundopoftpaululum erat, & pâ- ! tu compulit. Inrerea Cæfarcm apud Tarraconem cicerio-ÉÉÉ
cis fignuih præculit, & poteftacisnomen allumpfit ? Quid | ris Hilpaniæ vrbem legaci. Indorutn &; Scytharuthitotoj
autemin quarto reditu cum finito Gantabrieo bel lo paca- .orbe ttanfmilïb, tandemibi inuenerunr, vlcra quod iàm j
tisq; omnibus gentibus, Caéfar vrbem rppetijt, ad conte- quærere non poftènt,refudenintq;,in C^farem Alexandri
ftationem fidei, quam expromimus,aéf um lie, ipfo ordine j Magni gloriam : quem ficut Hifpanorum Gallommq; le-
mclius proferetur. gatio in tnedio oriente apud Babylonem contemplatione
• A»jno ab vrbe condka DCCXXVI.Imperatore Àugu- j pacis adijti ita hune apud Hilpaniam in occidentisvîrimo|
•fto Cælare (êxies, & bisM. Agrippacoriîuübus, Càelar pa_- : fupplex cum gentilifio munereEous Indus, & Scychabo-
rurn in Hifpaniaper ducentos annos adfum incelligens, fi I reius orauic. Canrabrico beilo perquinq, annos o d o , to-1
Cantabros atq; Afturesduasfortiffimas gentés Hilpaniæ tâq;-Hifpaniaîhaeternampacem cum quadam refpiratiofuisvti
legibus finerec? aperuit lani portas, atq; in Hifpa-
niasiple cum exercicu proteétus eft. Gantabrjl& Aftures
Gallaïciæprôuihcice porfio funt,qua extentum Pyrençi iu-
gum haud ptoëoniui fecundo oceano fub feptécrionede-
ducicun Hinonfolum proptiamiibertatem tueri parati,
Yerumctiam finitimorum praeripere aufi, Vaccaeosöc Tur-
modigos & Aucrigonasalfiduis eruptionibus populaban-
tur. Igitur Csefàrapud Segifamam caftrapöfuit, rçibusa-
gminibus totam penè amplexus Canrabriâm | Diu fatiga-
jofruftraatq; in periculum faepèdeduCfoexercicu tandem
ne lafficudinis reclinata acrepofita, CaelarRomamredije.
Quibus eciam diebus multa pec fe,multaq; perduccs& lc-
gatos bella ge flic.Nam in ter c^teros& PifoaduerfumVin-
delicosmiftuS eft. Quibus fuba&is, vidfor ad C^farc Lug-
dunum venit. (Pannonios nouo motu intumefeen tes Tiberius
priuignus Cglariscruentiffima c^de deleuit.Idem
que continuo Germanos belloatripuit, e quibus quadra-
gin ta millia captiuqrum vidlor a bduxir. Quodreuerabel
lum maximum & formidolofiflimum quindecim legioni-
buspertrienniumgeftumeft, necferevllum maiusbellfiJ
ficut
I meton.
1ficutSuetoniusatreftatur,poftPunicumfuic. Subeodém
■ rifto
■ cenci
b famu-
I Gen fas
T f a r i s .;
mh. is.
j S e '
nftiades !
Bdccim ,
g in ta
^em.
I K voluit
I K s Ro-
vero tempore Quipdtilius Varus cum tribuslegionibusd ! p A I T T T T> A C T T
Getmanisrebellantibusjmirafupcrbraatqiauaiitiainfub“ i JL V JLj JL * XV V - / i3 JLJL
ieftos age ns, fundi tus delecus eft; quam reip.clademCæfar | TT T C T) A \ T T \ F v \ r r p r v r r
Auguftus adeograuitertulitjVtlàepè pet vim doloris caput AJ. X »3 1. A LN A A 1 / V E I \ j V j
parieti collides,clamaret: Qum&ili V are, redde legiones.
Bofphoranos verb Agrippafdperauit , & fignis Romanis ■,
quxilli quondam fub Mithridate fiiftuleranc, bello recu-
pcrauitjvidosad dedicionem cocgit.Parthi quail toto.ter-
rarum orbe vcl domito, vel pacato, omnium oculis figna-
rentur , atq; in fefolosomnis vigor Romani impenj ver-
tenduseflet,quippè quos priftina vlcifcendæ Calfiancè cæ-
dis confcientia mordebat, vitro ligna quæ Craflb interfe-
^ o abftulerant,ad Cælârem remilcrunt:regijsq;obfidibus
traditis, firmum foedus fideli fupplicatione meruerunt.
ANNoab V .C.DCCLII.Cælâr Auguftus ab oriente in
occidentem, à feptencrione in meridiem, ac per totum o-
ceani circulum cun&is genribus vna pace compbficis, lani
portas tertio iplè tuncclaufit.Quas ex eoperduodecim fere
annos quiecilfimo femper obleratas otio? ipla etiam ru-
bigo confignauif.nec prius vn quam nifi fub exttema lêne-
dute Auguftipulfatæ Achenicnfiùmfedicione & Dacoiü
commotionepatuerunt. Claufisigirurlani porris,tempu.
quam bello quaîfiuerat,pace enutrire,acq; amplificare ftu-
dens, leges plurimas ftatuit, per quas humanum genus libera
reuerentiadifciplinæ morem gereret. Domini appel-
lacionem,vc homo declinauit. Nam cumer^lem fpedtan-
teludos,pronuntiatumeflett dquodam mi mo, O domk
numæquum& bonum, vniuerfiq;, quafideipfo didum
eflèt,exultantes appcôbaùilïent,ftatim quidem manu vul-
t uq; indecoras adulationes reprefli t,&in fequentidiegra-
uiflimo corripuicedidto, dominumq; fe pofthac,âppellari
ne à liberis quidem aut nepotib. fuis vcl lei io vel ioco paf-
fuseft. Igitur eo tempore, id eft,eo anno quo fiemiflimam
veriflimamq; pacem ordinatione Dei Gælar côpofuic, na-
cus eft Chriftus;cuius aduentu pax ifta famulara eft, in cuius
ortuaudientibushominib. exultantes Angeii cecine-
runr,Gloria in excel lis Deo,& in terra pax hominibus bo-
nx voluntatis. Eodemq;cemporehicad quem rerum o-
mniumfummaconceflerat,dominum lëhominum appel-
larinonpafluseft;imb non aulus, quoverusDominusto-
tiusgeneris humani inter homines rïatus eft. Eodé quoq;
anno tunc primum idem Caelar, quem his cantis myfterijs
prædeftinaueratDeus, cenfumàgifingularum vbiq;pro-
uinciarum,& cenferi omnes homines iuflit,quado& Deus
homo yideri,& elle dignatus eft.Tüc igitur natus eft Chri-
ftus, Romano cenfiii ftarim aferiptus vt natus eft. Haeceft
prima ilia clariflimiaque p.rofe(sio,quæ Cæfarem omnium
principem, Romanosq; rerum dominos firigillatim cun-
dtorum hominum édita afcripiione fignauic,in qua fe & i-
pfe, qui cundtos homines fecit inueniri hominem, aferibi-
que inter homines voluit. Quod nuftquam penicus ab orbe
cohditoatque ab exordiogeneris humani in hunc mo-
dum, ne Babylonio quidem vel Macedoriico, vt non dicam
minori cuiquamregrlo epneeflum fuit. Necdubium
quin omnium cognitioni,fidei,inlpe<ftioniq;patear, qubd'
Dominus softerlefusChriftus hancvrbem nuru fuo au-
dtamdefenfamqî.inhuncrerum apicem ptouexerit,cuius
potiffimè voluit eflè cum venit, dicendus vtiqueciuis
RomanuSjCenfus profelfione Romani. Quamobrem quia
ad id tempotis peruentum eft,’ quo & Dominus Chriftus
hunc mundum primum aduentu luoilluftrauit,regnum-
que Çæfari tranquilliflimum dedit,hunc quoq;fextum li-
bellum hoc fine conclulerim.-vt germinantia tepota ChriV
ftiana, magifqueinterreprimentium minus crefcemia, Sc
quæ adhuc in prouedtu pofita, horum ipforum, quib. hæc
tefpondèrecogimurinfedfatione, mordentur, lëptimo li-
bello.fi tamen adiuuante domino fuffecefim, comprehen-
dam : vt quoniamab initio & peccare homines & puniri
propter peccata non tacui, nunc quoq; qu* petlecutiones
Chriftianorum a £kx fin r,& quæ vltiones lecutæ lint, ablq;
eo quod omnes ad peccandum generaliter prbni
funt,acq;ideo imgillatim corripiuntur,
expediam.
P A G A N 0 5 H I S T O R I A R V M
L l f i E S . S ê P T IM V S .
C A P V T I.
V p F ic iÉN T iA v t arbitror documenta col-
ledfa funr,quibusabfque vllo arcano, quod
paucorum fidelium eft , probari de medio
queat, Vnurtt ilium &Verum Deum , quem
^ ^ ^ ‘^ “ ■ Chriftiàna fides prædicàï,& condidilfe mun-,
dum creâfùramqj ëius cum voluit, Scdifpofuiflè per mul- ;
ta,cùm permullaignoraretur, &confirmaflèadvnum,cü
per vnicum declaratuseft, firnulq» potentiari patientiam-
que eius multimodis argumentis duXifle. In quo quidem
angüftis, deiedlalque mentesoftendi paulifper intelligo,
quodtantæ potential pirientia tanta mifcetur.$ienim pote
ns crat, inquiünc, creare mundum, com ponere pacem
mund’H infinuare mundo cul t u m ac notitiam lui, quid o-
pus fuir tahta,vel vt ipfi lènriunt, tam perniciolâ patientia,
vtin vltimo crroribus,cladibus,laboribufqs hominum fie-
ret.quodàprincipiovirtuteeius, quem prædicas Dei, fie
potius coepifle poruilTetîQuibus quidem vèraciter refpon-
derepoflèm,âd hocàbinitio créâtum& inftitutum humanum
genus, vt fub religione cum pace fitte labore viuens,
frudVu obedientiæ æternitatem promererettlr:fed abufum
boniratecreatoris , libercatem indulgentis in contuma-
cem vertifle licentiam, atq; ex cotttemptiï in obliuionem
defluxifle,iuftamq; nuncelîèpacientiam Dei, &iuftamin
vtramque pattern, vt nec contemptus dilperdat in totum,
cui milèreri velit, & aftici laboribus, dum velic, finatcon-
temptus potens. Deinde fubfequens eflè, iuftè lèmppr ad-
hibere quamuisignoranti gubernationem, cui aliquando
piè reftituturus fit pcenitenti antiquæ gratiæ facultatem.
Sed hæc quoniametfiverilfimèfortilfimeq; dicuntur.fi-
delem tamen atq; obedièntem requirunt: mihi autem, videra
an aliquando credituris, cette nunccUm incredulis
aâio eft,promptius ea proferam, quæ ipfi etfi probare no-
luerinr, improbare non polfînt. Itaq; quantum ad confci-
entiam humanarum mentium pertinet,vtiq; fub reuerentia
religionis ôc confeflione, culruq; fupernæpotentiæ Vi-
uimusjdi liante duntaxat fide.*quia noftrum eft fateri, ex v-
no & per vnum Deum conftare omnia: illorum, tam multos
Deosputare,quàrà multa fiiUt elementa. Si potentiæ
Dei, inquiunt, quem prædicatis, fuit vt Romanu m imperium
tam amplum actam fublime fietet,cuc igitur patientia
eiufdem obfuit vt an te «on fierec i Quibus lub eodem
vcrborelpondebitur: Si potentiæ deorum, quosprædica-
tis, fuit Vt Romanum imperium tam amplum ac tam fublime
fieret, cur igitur patientia, eorundé obfuit vt ante no
fieret? an ipfi di) nondum eranc? an adhuc Roma iplà non
cratfan illi noncolebantur? an hæc nondum idoneaim-
periovidebatur? Si nondum erantdij, ceflàtintentio. Vt
quidenimiamibieorumdifcutio moram , vbine ipfam
quidem inuenionaturam. Si autem erantdij,autpotentia
eorum ,vt ipfi iudican r,aur patientia in culpa eft: vel patic-
tia, fi Fu i t: vel poten rià, fi defuir :au t fi magis (uadibile vide-
tur,jfuiflè tune quidem deos quiprouehere potui fient, fed
nondum extififle Rom.qui prouehi iure poflènt. Nos au-
(ftoretn rerum potentiam, non artificem feientiam quæri-*
mus. Dedijs quippef vtputantj magnis, non de fabris vi-
liiumis quæftio eft, quibus nifi materia accedat, ars ceflàt.
Si enimprælcifle'illisaçvoluiflè præfto femper fuie, immô
etiam fuDiacentepræfcientia, quiaapud omnipotentiam
de operibus duntaxat fuis, hbceft præfcire , quod veile,
qüoacunq; illud præfciebatur, cui voluntas aftipularetur,
non expeâari oportuir, fed creari : maxime cum & louem
ilium fuum-* aceruosformicarum in populos hominûlu-
dovercerefolitumferant. Porrà autem de curacæremo-
niarum nec recenfèndum arbitror : quoniam inter facra
continuainceflabilibus cladibusnullus finis, ac nulla re-
(bb rcli-
gionecrea
eus adob-
edientiâ.
Biblioth. Vet.Patr. Tom. x, K k a
DeMyr-
raidonib.
Ilud fabu-
lautur aude
Plia. &
Iuft.
quies i