Inccndiu
grauifl.
$62 fau lt OPofii
in plaftöpöfita deleuit. Diuerfæqùalnatesloeorum,adv- . Anno ab vrbe condita v x v 1 1 . Amilcar dux Carrhagi- _ I
nam conuenere perniciem ;quoniam & quæfegniorre- ' nienfium,abHifpanis in bcUo,cum aliud belhim aduet-J H
düdatiö ten\tic,madefadadiiroluit,&: quæcurfus torren- jfus Romanos clam pararet,occifus eft. Sequenhannole-
cisinuenttiîmpulfadeiecic. Aquarum grauiffimam cladc jgati Romanorum ab Illyriis interfcdifunt.Poftcumipfis j
. .. . ■ . n- : : • ___ _ „ 111 (17 m n I-»/»! In m opftn m HT • in mif> mil It is hn. Pohb.lu !
♦ Oculos
amififfc
fcribit.
j Plia. lib. j.
: s c l l û FalU
i icoturn
Euer, trié-
nio ante
'Gereone
j B -
ScTorqua
to Coir.
Æeftam
fcribit.
Cap. tz.
Galli tu-
multuan-
tur.
\lolyb.txytriub.
it
lanus an
tlauditur
fup.c.S.1.3
Plut, to
Hum*.
grauior ignrsfecuta vaftatioeft';qui ignis iricertum vnde
furrcxit,plurimas ciuitatis partes peruagatus, cum homi-
numdomorumq; milerabilem ftragem fecit, turn etiam
tantum opum vno confiimpfit inccndiojquantum pluri-
\tiuU i? mæ & peregrinæ vidoriæ conferre vix poflènt. Dehinccü
W1.Ç. 4J omnia incirciiituforipopularetur, ^ æderifl Veftæ corri-
Tlu-inVal) puit.Etneftbiquidemdiisfubaenientibus.ignem illiim
ppalbdiu* qui æternus putabatur,temporarius ignis oppreftit: vfide
etiam Metellusdum arfuros* deos eripir ,*vixbrachio
femiuftulatus aufugit.Ti.Semprohio-Graccho,P .V alerio
Falcone conlulibus,cam Falifcis bellauere Romani, eoq;
prælio quindecim miiliaFalifcorijm iriterfeda funt.
Eodem anno Galli Cifalpini fioui extitere hoftes, ad-
uerfum quæ varia forte bellatum eft: nam in primo côn-
flidû Valerij confulis tria millia quingenti cecidere R o mani,(
ccundo quatuordecim millia Gallorunrcæfa, duo
millia capta funr,fèd ad priorem cladem triumphus çon-
fuli denegatüs eft. T.Manlio Torijuato, C. Atilio Bulbo
con(ulibus,Sardiniainfuiarebellaüic,audoribus Pce.nis,.
vnde moxSardifubadi &oppreflifunt.Carthaginiêfibus
aùtemviolatôribus pads,quam ipfi popofci(ïènt,inferri
beîiumdectetnm cft. Contra Caÿhaginienlès pace fup-
pliciterpropofceruntr&cumbismiffis legatis nihil pro-
fèciflènt,poft etiam decem principibusbisieq; fiipplican-
tibus,necimpetràrét,nouilEme Annonis, hominis minimi
inter legaÇbs,oratione meruerünt.Hocanno porta Ia-
niGemini claulàeft,quianulquam eodem anno bellum
erat.quod fub Numafolum Pompilio regeprouenerat.
Hincdcmumnobis tacendumeft,& tépora quibus coh-
ferrinoftranullo modo po(fiirit,filerttio tranfmitti expe4-
dit; ncobtredatores dierum vitæfuæ.ad infultâdum potius
fi bi hoc ftrepitu fufeitemus. Ecce pôrtæ Iani claufie
fuerunt,foris bellum Romanorum non fuit, omnem fô-
bolem fuam in gremiqfuo conquiefcétem Roma cônti-
nensnôfulpirauit.Ethocquando îpoft primum bellum
Punicum.-poftquantüremporis? poll: annos quadringen-
tosxi,.quandiu?annovno:&quid altero fubfecutü eft?
vt de cçteris taceam, bellum Gallicum,& A nnibal eu bel-
lo Punico fecundo.Hei mei cognouifte hæc 8c denudaftè
quàmetiam me pudet! Pax ifta vnius anni,velmagis vm-
bra pads,lenimcturn mi(èriàrü,aninceritiuum maiorum
fuit? ftillicidium illud olei,in medium -magna: flâmæ ca-
densextinxit fomitem tahtiignis,ahaluir?Parûaquæfri-
gidæ ardentiftimis hauftum in febribus,(ànauit ægrotum,
an potius ince ndic? per annos propè 0 c c. i. e. ab Hoftilio
Tullo vfqj ad Cælàrem Auguftum.vna tantûmodo aefta-
Rom. ca te,Romana fanguinem vifcerfnô fudarunt ; & inter plu-
lamitates rjmas magnorum fæculorum aétateS mi fera ciuitas , verè
mifera mater,vix vno tempore & timoré lu£fcuum,vt non
dicamab ipfis lu6tibus,conquieuit. Hocfiquifquamho-
minum tam parum vita fua quietis habuiflèt, nüquid vel
vixifle diccretur? Aut fi quifquam per totum annü dolori-
bus&cruciatibus angatur, medio autem anni ipfius (patio
vnum tantum diem tranquillum,& fine cdfliâationibus
tranfigat,nunquidexeoleuamentum maiorum accipiat,
ac non totum annum miièrijs deputabit? Sedilli,inquit,
hune annum pro gloriofo figno infatigabilis virtutis çol-
locauerunt,atque vtinam pro obliuione calamitatis eon-
Illyrrjsa!trocifiîm5 bellumgeftumeft:in quo multis bp- r®H | I
pidisjpopülifq; deletis,reliqüife Fuluio Pofthumioq; co- 1
fulib. dediderut.Tértio deinceps anno miferani ciuitatg §lj| l
fàcrilegis (àcrificiis malepotétes fuueftauere pôtifices. nâ
que decémuiri côfuetüdirjé prifeæ fuperftitionis aggreflî, Pim.h]
* Gallum virum & Gallam foeminam cpm muliere fimiil ^ j
Græcain foroboario viuosdefbderunt.Sed obligamen- &T‘
turn hoc magicum in cótrariü continuo verfilm eft. ham- rune. J
que dhras illas quas feceranteifternorum mortes, foedifti- .bus à T«
mis (uotum cædibuseXpiauerunt.Jîquidem L . Æmilio 13 "
P%po,C. Atilio Reguloconfulibus magna formidinecô- i™|
fternatus fenatusdefeôfcionecilalpinæGalliæ,cîxm etiam.
cxvlterioreGalliaingens aduentar^ exercitus nuqtiare- iinfbdnf I
tur.màximèt Gæ(atorum,quod nomen non gentis, fed jpoGtçfbJ
merceriariorum Galloriim eft. Itàque permoti confides
totius Iraliæad præfidium imperij.contr^xere vires. Quo
fa (So,in vfriufq; confulis exercitu oclingêta millia arma-:w/æ.hw.
torum fuiflèreferuntur,fient Fabius hiftoricus,qui eidem F
bello interfuit, feri pfit. Ex quibus Romanoru m & Cam- M- B
hanorùm fueruntpeditum trecéca quadraginta ofto mil- limGl
lia ducenti,equitiim'vrrô viginti fexirullia fexcenti r-cæ?
teramultitudofociorumfuit.Commiflbprælio apudA- ril ?JM
retium,Atil^usconful occifuseft;D c ‘c c . millia Roma- \plorM
norum,nec tanta, quanta eos terrere debuit cçfafui parte, Wf; +• |
fugerunt. nain triamilliaeorumtuneinterfedàhiftoriæ Lp£‘j
tradür,quodideoignominiofiuSturpiufq-,eft,tampaucis l&pM
amiffis,tantaagminadiffügiflè,quiafeinalijsviétorijs no
viribus animorum præualuifle.fed bellorum prouctibus, Lmm
prodiderunt.Quis enitnrogo in exercitu Romanoru cre-deret nümerumiftumfuiflè(àltem,nô dicofugifle î Poft-
hæc(èeüdumcumGallispræliumgeftumeft,in quo plané
Lept* «>- finuæ praeterijflènt. Nam ticut in corpore hominis ita de-
gnitio. « mum lepra dignofeitur fi variatim inter fanas cutis partes
color diuerfusapparéat,aut fi ita fe vbique diffundat ,vt
omnia vnius coloris quamuis adulteri facias,petit ilia di-
feretio ;ita fi labor continuus iequali tolerantia , fine re-
fpirandiappetitu perfluxiftèt,intentio volutatis & eleétro
confuetudinis diceretur.Cum aùtem in hoepaïuxilluium
otij tantopere vel maiorum gaudia, vel minonfm ftudia
reclinantur, profe&o difcernitur,& quam iucûnditatem
habuerit hæc breuitas,& quara amaritudinem ilia proli-
xitas : hoc eft, 8c quies ilia quàm grata fuiflet ,li diucurna
manfiftèt,& hæcinccftàbilis milcriaquàm etiam vitanda
fuerit,fi vitari quacunqueartepotuiflet.__________ _
_
rcfliÙS;
I Polyb.
Liuiuul
fit.lib.w
quadraginta millia Gallorum trucidata funt.Sequen-
ti anno Manlius Torquacus & Fuluius Flaccus confules,
primi trans PadùmRomanas duxerelegiones. Pugnatü
eftibi cum Infubribus Gallis,quorum in terfeéta funt vi-
gintitria millia,quinque millia capta fimt. Eo deinde anno,
qui huieproximus fuit, dira milèram vrbem terruere
prodigia. Mifèram vtique, quæ hinc fremitu hoftium,inde
nequitiadæmonum terrebatur. namq; inPicenoflu-
men (anguineeffluxit,&apud Tu(cos coelum ardere vi-
fumeft,&Ariminino6lemulta lucem dararo e(Fulfi(Iè,
ae tres lunas diftantibus coeli regionibus exortas apparu-
ifle. T une quoq; magno terræ motu Caria & Rhodus in-
(ulæadeo ç6cuflæfunc,vtlabentrbus vulgo ted is, ingens
quoq-, ille Cololfus ruëret.Eodemq} anno FlaminiusCó-
ful.conteptis aufpicijs quibus pugnare prohibebatur, ad-
uerfiim Gallos cbhflixit,& vicit. In quo bello noué mil-
lia Gallorum cæfaidecem &(èptem millia capta funr.Poft
hoc Claudius conful Gçfacorü triginta millia deleuit, vbi
etiam ip(è V irdomarum regem in ptim^m aciem progref-
fusoccidit:& inter multalnfubrium,quos ad dedirioné
coegerat^oppida,Mediolanum quoq; Vrbem florentiffi-
mameepit. Deinde, Iftri noui hoftes exéiràti funt,quos 'propwl
Cornelius Minuciufqj confules multo quidé 'Romano- !+• VlI®|
rumfanguinefubegerunt. Emergit KiC paululum anti-|ma" f
iqûüs ille Romanorum improbælaudis etiam de parrici- j ^
dijsappetitus.Namf Fabius Cenforius Fabium Buteo-
ncmfiliumfuumfurtiinfimulatum,interfecit : dignum ^abai
feil. facinus,quod pater vel parricidio pledtendum duce- ipfo.
ret,quod ne leges quidem,nifi mul(fta pecuniæ , aut ad
fummumexili),circaquemlibet Jiominum ccnfuerunt.
Anno ab vrbe condita d x xx i i i . Annibal Poenorum '
imperatorSaguntum.florentiflimam-Hifpaniæciuitatem ^aoUniB":
amicampopuliRomani primùm bello petitam , deinde cip11^'
obfidione cinétam & fame excruciatam,ommaq; fortitci tor- g
conte ra plat io ne fidei,quam Romanis dcuoueranr>digna ‘ ^
indignaqvtolerantem,vin.demummen(èdeleuit. Le-h ^'*1
gatos Romanorum ad fe mi(fos,iniui'iofiflîmè etiam à cô-
Ipedu (uo abftinuit.Exinde odioRomam nominis,quod
patri Amilcari,cum clfct nouera annos natUs fideliftîme,
alias infideliftimus ante aras iuraucrat, P. Cornelio Sci-
piohe,o£
fHuie
bconus
ucropiü
oepom
opè PJa-
B
(tiam.
Mpp.&Lr-
Jr -n .
j E r Po-
fc.&Liu.
n eft.
Jnoncin
BCn.Cof
oSci-'
isfrafccaptû
Liber quart us.
"ione 5cXi.Sempro.nio Longo confulibus, Pyren«um lorumaureorumCarthaginemmifit,quos
inontem transgre(Ius,interfetociflimas Gallorum gentes terfe&orum equitum Romanorum (enato
ferro viam aperuit,8c nono demum die a Pyrenaraad Alpes
peruenit^vbi,dum motanos Gallos repellere ab afcc-
fu pbnitcntes'bcllo fuperat,atque inuias rupesigni ferro-
querefcindit,quatriduum cömmoratus, quinta demum
die cum maximo labore ad planä peruenit.Fuifte tune ex-
ercitum cius centum millium peditum,6c x x. millium equitum
definiunt. Scipio conlul A nnibali primus oceur-
rir, commiflbque prælio apud Ticinum,ip(e grauitervul-
neratus per Scipionera filium admodum prætexcatü, qui
poft Africânus cognominatusef.abjpfa morte liberatus
euafic. Cæfuseftibi pene omr is Romanus exercit’ . f Pu-
gnatum deinde eodem confule ad flumen Trebiam ,itc-
rumq; Romani pari elade fuperatifunt. Sempronius con-
ful cognitq collegæcafu, à Sicilia cum exercitu redijt, qui
fimiliterapud eundem flüuium congreffus, arnilfo exercitu,
penè'folus eiiafit. In co tamen bello etiam Annibal
f fauciatuseft ; qui pofteà cum in Etruriam primo vere
tranfiret ,in fummo Apennino tempeftate correpcus, bi-
duo continuo immobiliter cum exercitu nauibus conclu-
fus & onuftus,obriguit ; vbi magnus hominum numerus,
iumenta çomplurima, elephanti autem penè omnes fri-
gotis acerbitare perierunt;At vero alter tune Scipio frater
côfulisScipioniSjinHifpania plurimabellageftît.tMago- ^paratione,defecit.Poft hoc Lucius Pofthumius prçtor adnem
quoq; Poenorum ducem, bello vicit & cepit.
Diris tune çtiam Romani prodigijs territi (ihr. Nam &
folis orbis minui vifus eft , &apudArposparmæincoelo
exmanibusin- I.
y \rr - i * . 1 f. fehatocr»u m-. quie id etra- .îrrioVtr Kuotra xerat. Viq;adeo autem vltima delpcratio Reipubhcæ i r nos vno
pud refiduos Romanos fuit,f'Vt (enatoresde relinquen- dieinterda
Italia,(êdibufque quærendis confilium ineundum pu-
tarent.Quod auftore GæcilioMételloconfirmatum fuif-
fet,nifi Cornelius Scipio tribunus tunc militum, idc póft
Africarius diftti&ogladio deterrui(îèr,ac potius patriæ
defenfionein fua verbaiurarecocgiflèriRomani ad fpcm
vitæ, quafi ab inferis refpirare àufi, di&atorem Decimwn
Iunium.creantrquideleiftuhabitoabannis decem & fe-
ptem,immaturæ inordinaræq ue militiæ quatuor legiones
vndecunqueconcraxir. f Tune etiam (èruos fpedati ro-
boris ac volunratis vel oblatbs,vel fi ita opus fuit publico
ptetio emptos lu b citulo 1 iberta tis, (àcram c to militiæ ade-
git. Arma quæ deeranr,templis detraxerunt,egenti çrario
priuaeæ opesrcfufæ funt. ftaequefter ordo, ita plebs trépida,
obiita ftudiorum in cômuntconfiilitk Ianius quoq;
dilator antiquum Romanæ mifèriæfaClum recolens pro
fupplemento exercitus ediôfo, velut alylo patefa&o, homines
quicunquefceleribusacdebitis obnoxijeflèntim-
punicate promiflà,militiæ mancipauir, quorum numerus
adfex millia vitorufuir. Camparfia vero vel potinsomnis
Italiaad Annibalem,defpcrata penicus Romani ftatus reuerfum
Gallos pugnare indus,cum exercitu cæfiis eft.De-
indeSempronioGracchojQ^Fabio Maximo confulibus;
Claudius Marcellu&cx ptætoreprocôfiil defignatus, Anvifæ,(
olquoq;pugnaflècumluna,apud Carpenas inter- ! nibalisexercirum præliofudit,primufq;poft cantas Rei-
diu duas lunas orras,inSardiniafimguifte duo feuta fudaf- publicæruinas (pem fecit, Annibalem pofîe (èperari. Seife
Falifcis coelüfcmdi velut magno hiacuvifum,apud An- piones autem in Hilpania Afdrubalepi Poenorum imperium
metentibus cruécas (picas in orbemdecidifie^ Igitur j ratorem ad Icaliam exercirum comparantem, grauiflîmo
Annibal feiens Fläminhmrj* confiilem folum in eaftris ef- bello opprelîèrunc. Nam triginta quinq; millia militum
le, quo celerius imparatum obrueret,primo vere progrek de eiercitu-eiùs vel cæde vel captione minucrunt. Celti-
fusaEripuitpropiorem, (êdpaluftrem Viam:&tum forte berosmihres,quamprimum externam manum Romani
Sarnuslatèredundans.pendulos&diirolutoscamposré“- in eaftrishaberecoeperunt,pretio folicitätos, ab hoftjum
liquerat: ( de quibus diétum eft, t Et quæ rigatæquora j (ocietate iil caftra fua duxerunt. Sempronius Gracchtis
Sarftus;)in quos cum exer«ituprogre(Tus Annibal, nebu- pro^:on(ul,t ab holpicefiio Lucano^quodam indudus in
de
# ^ s
21.!
ht.inFxb
B - vrb.J
T î36.
I Hem. c I
Jteneidi.
Hhibal
tore &
Kliis o-
luma-
l(ir.
wint.in
li!s maxime quæ de palude exh,alabantuc,pro(pedum au-
fèreritibus, magnam partem (beiotum iumentorumque
pérdidit. Ipfe autem vni elephanto qui folus fuperfuerat
fuperfedés, vixidifficultatem itineriseuafit;fed oculü quo
iam dudum ægro tauerat, viole nria fiigoris, vigiliarum ac
labor is àmifit. Vbi verb proximus eaftris Flaminij côfulis
fuir.vaftation'e Circumiacentium locorum Flaminium in
bellum ekcitauit. Hæcpugnaadf Thrafimenumlacü fada
eft : vbi exfefcitus Romanus infoeliciflîmè arte circum-
uentus Annibâlis, funditus trucidatus eft:ipfe quoq; conful
occifus ; viginti quinque millia Romanorum in eo
prælio cæfa,(ex millia capta referuritur. De exercitu vero
Annibâlis duo millia céciderunr. Famofiim hoc ad Thra-
fimenumlacum certamen fuit tahtà elade Romana s maxime
cum ita in ten tus pugnantiü ardor extitèrit,vt gràuif-
firnum^terræmotum qui tuncfortè tam vehemes fadus
eft,vt vrbes dirui(Iè,-môtes tranftuli(ïe,difcidi(Iè rupes -, &
fluminaretrorfumcoegiflèreferaturjpugtiantes omnino
I nô fcnferint.Fadam adThrafîmenüruinam,(cquitutpu-
I gnaCânenfis,quamuis FabijMaXimi didatofis tépus tne*-
diunifueritvquiimpetum Annibâlis cundando tardauit.
Anno ab vrbe condita Dxu.Æmilius Paulus,&C.Tc-
! rendus Varro confules,contra Annibalem mi(fi,impadé-
da Varronis confulis infoeliciflîmè apud Cànnas Apuliæ
vicum penè omnes Romanæfpei vires perdiderunt.Nam
in ea pugna quadraginta quatuor millia Romanorum in-
terfedalunt: quanquam 8c de exercitu Annibâlis magna
pars cæ(à eft; nullo tamen Punico bello'Romani adeo ad
extrema internecionis addudi (unt. Perijt enim in eo cô-
ful Æmilius Paulus,confu lares aut prætorij viri viginti in-
tèrfedi sût,(enatores vel capti veloccifi funt triginta, no-
biles viri treccnti,pçdeftrium militum quadraginta mil-
lia, equitum tria millia quingenti. Vàrro conful cû quin-
quagintaequitibus Venufiamfugit.Necdubiumeft.vlti-
mum ilium dicmRomani ftatusfuturum fuiflè,fi Annibal
Mt'lÇÎmq-
f Canufii
in oppidf
id i
crad
Liu li. 21'
f Liuf. -ait
didtatoié
8000.ex
lerùiiiis
publiée
empta ar
F
maff'. A p
pian. Scna
cum n
numififfe
ac defpo-
liis Anui-
bâtis ir
ftruxilfe.
G
Ad Nota.
Liu.lib.1%.
iniidias,occifiiseft.Centenius Penuîaccnturiodecernifi- Plat, io
bi vitro bellum aduerfum Annibalem petiit ; à quo cum ,
odo millibus milieu,quos in acic duxerat,Cæfus eft. Poft ^,u,ext ^-
hune Cn.Fuluiusprætor ab Annibale vidus^amifto exer-
citu, vix euafit. Pudet recordarionis. Quid enim dicam
improbitatem magis,an miferiam Romanorum ? imo ve-
riusvelimprobam miferiam.rel miferam improbitatem.
Q^iscredatéo tempore,quo æratium populi Romani e-
genam ftipëm priuata collatione pofcebàr,miles in eaftris,
non nifi aut puer aut(eruus,aut fceleraths,aucdebiror,ôc
ne ficquidèmnumerusidoneuserat,(cnatus in curia o-
mnispenè nouitius videbacur: poftremô cum ita immi-
nurisfradi(q;ornnibu?de(ptraretur, vt confilium de relin
quenda Icaliâ (ubiretur, eo tempore çum vnum dome-
(licumbellum,vtdiximus,fcrri nullo modo pofièr,cria
infupertranfinarinabellafuiflefufcepta? vnum in Macedonia
contra Philippum potentiflîmum Macedoniæ regem,
alccrum in Hiipania contra A fdrubalem Annibâlis
nratrem, *{* rertium in Sardinia contra Sardos &c alterum
! Afdrubalem Carthaginienfium ducem, extra hoc quantum
Annibâlis, quoin Itàliapremebancur :& tamen for-
tis in alcerutrum de(peratio, in meliora profecit. nam in
his omnibus defperando pugnarunt,pugnando vicerunc.
Ex quo euidenter oftendicur,nô tempora tune fuiiïè cran-,
quilliora oti|s,(èd homines milèriis fortiores.
Anno ab vrbe conditaDXLin.Claudius Marcellus Sy-
raeufas opulentiflimam vtbemSiciliæfecunda oppugna-
tione vix cepit: quam cum iampridem obfediflec, Archi-
medisSyracufani ciuis admirabili ingenio prædiri machi-
nis repulfus,expugnare non potuit.*]* Decimo anno poft-
quamAnnibalinltaliamvenerac, Cn.Fuluio, Sulpitio
coflT. Annibal de Campania mo,uit exercirum ; & cum in-
genti elade omniumper Sidicinum * Suefiànumq; agrum
via Latinaptofedus,adAnienemfluuium‘f tribus millibus
ab vrbe confedit,incredibili totius ciuitdtis metu, cû
fenatu populoque diuerfis cutis trepido, matronæ quoq;
amentes pauore per propughaculacurrerét,&.conuehcre r ^ 0<Sa‘
H h 2 inmuros.
xpugnaiic.
Po/y.8.
i l i I
1 1 1 M l