* Cie. Ver.
>a 5. bue
ISenriuex
carinte
jfrum.
IMaced.di-
jtatü feri-
jbit.
jCap. 19. ^
- .■J’Ica Eutr.
lib. 5. aliis
annus eft
'<65. quo
iSylla&Q.
[pompeius
jRrif.Coß.
jfBcll.Mà-
Irianum &
gMithrid*
i* Nola.n.
'exereitu
Ro.obfi-
baturVell.
I c ; f Val. 1 9.
'C. 7. Plut,
'in Mario.
. f feruorü.
;f Ab his
jbellüOdta
bianü.C/c.
, 1. denat.
Tint, in
Sylla. t
374 Pauli Oroßi
ingrëflusjpræf^ôs.centuriônesjcundôfovprincipes eorfi cri$lui,quem ipfe interfecërat,corpus agnouit. In concur!
virgis cæcidit, fecuriq; pereuffit, fèru'osjprædaq; omné fob
hafta vendidit, reliquos liber os qùidc, led nu dos & égen-
tes abire præcepit : 8c cum de hac præda opitüla'tionë ali-
quam in vfom ftipendij pubîici fenatus foré fperaret,nihil
tamé Pompeius ex ea egenti ærario contulit; Namque eo-
dem tempore aim penitus exhauftum effet ærarium,& ad
ftipendium frum,entideelïèt expcnfa,doea publica quæ in
circuitu Capitolij pontificibus,auguribus,decemuiris&
Haminibus in poflèlfîoncm tradita erant, cogente inopia,
vendita font, & fofficiens pecujni* modus, qui ad tempus
inopiæfobfidio effet, acceptas cft. Et quidem tunc in fi-
nusipfius ciuitatis euerfarum omnium vrbiura, nudata-
cumque terrarum abrafæ vndfque opes congerebantur,cû
Ipfa Roma turpi adigenceinopia, præcipuas foi partes ap-
dionabatur. Quamobrem confidéret tune témpora foa,
eumquafiinexplèbilis venter cundaconfomens'& temper
eforiens, eu n dis vrbibus, quas mi feras faciebat,ipfa
mifèrior, nihil relinquens, nihil habebat, 8c ftimulo do-
mefticæfamis ad continuationem bellicæ inquietudinis
trudebàtur.îifdèm temporibus rexSothimuscûm magnis'
Thracura auxiliisGraeciam ingreffos, eu ndo$ Macedonia
fines depopulatuseftjtandemqüeà C.*Sentio prætore fu-
peratus, redire in regnum coaduseft.
A n o ab vrbeconditaf foxcentefimo fexagefimo Ic^
cundo,nondum finito fociali bello,Romæ primum bellû
ciuile coramotum eft,eodemq; anno Hithridaticü bellu,
ctfi minùs infame,non tarnen minusgraue coeptu eft. f Eff
quidem de Mithridatici belli fpatio varié traditum eft-, v-
trum ab hin^primum coepcrir,an'tunc præcipuè exarierir,
maxime cum alij x x x . alij x l. afinis geftum feranr. Sed;
quamuis ijfÜç temporibusgefta perpîexis coaceruata ma-
lis exarfërint,à me tarnen fpéciatim, etfi breuiter ,'fînguia
file ni m vtriquecognitionem vultusgalea, confîdcratio-
nc furor ademerat; quamuis parum fit culpæ circa igno-
ranuam,vtvideaturnefciûè defratre,quemnôambigitur
terni de ciue., Iraque vidor vido infælicror, vbi & fratris
corpus agnouit,& parricidium fuum,execratus bella ciui-
lia,illico pedus fuum gladio tranfuerberans, fimulq; la- ipj™Ta|
chrymas 8c fàngjaincm fundens, fuper fràrernumfefe ca- ddi^a
dauer abiecit. Et quid hoc profuit ad confufionem crude Mc‘«riijfl
. lis in cep ri, quod in primo ftatimbellorum ciuilîum exor- ■ ] ■
dio infamistama percrebuit, concurrilïe ignaros quidem
fràtres, fed confcios ciues : pctijflèfratrem feelerévidoré
fpolia hatris occifi : ac mox rantæimmanitatisreum,éodc
gladio atque eadem manu periuamnecem parricidium,
quod ad milèrat,vindicate? Nuqqùid jn tàntarü aijimôfi-1
rate partium tarn trifte mouit exemplum ? Nunquid apud I
quetiquam periCulumfcelerisrepuiitrerrorerrofisî Nun- !
quid hæc quç communis eft etiam cum beluis pietas & re-
uereritia nature* quödynusperirflendo aepereund&'cö-fl
miüt,quiain fe agipbflet mfremuit, felcque ab huiùfmodi
incoepto, confcientia vixftusremoüit ?» QuihpotiÜs ànnis j
fere quadraginfacdhfoquèhtibus in t§ntü continuata font
bella ciuilia,y t rnagnreudo lau dis; appetenda ex magtiitu-
dinç feeleris putat&tur.OtïHies enimpoftiale docùpientu
inçalimilitia parnèidiorum pericuïa refugiflent, nifi par-
ricidia ipfa VÔluiflèhr. IgiturMariustcolûniamOftienfem
,viingreflusIpi'nniaibigcnci'alibidinisJauaritiae,crudeiita-
ris exercult : Pompeius fui mine afflatus,interijc: excrcit9 ÉH
vero eitispeftilentiacorreptus, penè totusabfumptuçeft.
Nam vndecimmilliaîvironïm de,caftris Pompeijmortüa,
,fex millia autem departeOélauij confulis delideratafont.
Marius Antium &Ariciam ciuitateshoftilitef irrupit,cun-
dofque in his praeter proditores interfecit, bonafüis diriproferentur.
Marius Syllaconfole,& contraMithridatem 1 pienda permilit. P oft Cinna Conful cü lcgionibus,& Main
Afiam cû exereitu prôfeâuro,^ in Campania tamé pro-
pter focialis belli reliquias confiftente aftedauitlepdmü
confolatum 8c bellum fuljipereMichridatîcum,quo Sylla
cognito,impatiens reuera iuuénisintemperataq ji^a pérci-
tus j cum quatuor lcgjîonibus primum ante vrbem confe-
dit, vbi j-Gratidiùm Marij legatum, quâfi primam viâimâ
belli ciuilis occidit,mox vrbem cum exereitu irrupit,faces
adinflammandam yrbem popofeif. Omnibus metuabdi-
tis,perfacram viarocitatoagmine in forum venit.Marius
cum permouere nobilitaté, iriflammareplebem, çqueftré
denique ordiné pcrarmareaduerfusSyllamfruftraatten-
taflèt,poftremà leruis fpe libertatis & predae ad arma foli-
citatis, nequicquarepugnare aufos, tandé in Capitolium
concelfit. Sed cum eoSyllana; cohortes irruiftent, magna
ffoorum caede diffugit. IbituncSulpicius Marij collega
rius cum fugitiuis vrbem ingreflî, nobiliftimos quofqueé
fenatu, Sc plurimos cqnfulares t viros intèrfecerunt. Sèd
quota hçcporti<#oftematçmiferiaeeft,vnoverbodefiniflè
cædem bonqrum, cuius fuit tanta numerofitas, tanta diu-
fürnitas,'tantâcrudelitas,iântaq; diuerfitis i Veruntahien
«quius eft me aliquid vtilitatislubtraxilïè caufe, quâ tantum
horroris ingeifilfe notitiæ,fiue peritisjhæc,fiue impe-
ritis obijciantur. De patriafîquidcm,de ciuibus,& dé ma-
ioribus noftrishæcloquimur; quihisèxagitatimalisjtàm
àbominandagefleruntide quibusetiâ auditispbfteriper-
h otrefeant, qui profeélo nolunt iftà nimis exaggerari, aut
fufficienris hotitiæ modcra;tione,fifciunt: aut mifèricor-
dis rcuerentiaeconte.mplatione,finefciunr. Igitur Màrius
cumin t erfe éikorum ciuium capitaillatàconuiuijs,oblata
Capitolio, * collocata roftris, adfpeétaculum ornatumqv
•j-Twsrf«
(êrudfoo prodenteproftratuséft.Seruü verbiplum,quod congererct,aeféptiinum confolatum cûm Cinnatertïum
hoftem indicauerat/ raanumi|.ti, qfeod verb dominu pro- conliile peruafiflêc, ih exordio confularis imperijféra tandiderat,
fàxoTrapeiodeijei confules decreuerunt. Marius
fiigienSjCum periêquentium ihftantia cif cumfeptus eft,fn
Mmturnenfium paludibus fefeabdidit : èquibusinfdbli-
citcr luro oblicus, ignominiofeq; protractus, t urpi autem
fpetftaculaMinturnas dedu(ftus,contrufufq; incarcerem,
pereuflbrem ad fe miftum folo vultucxterruit. Deindela-
pfus è viriculis, ip Africaintransfugitjfolieitatoq} ex V tica
filiojvbiiscuftodiaobferuabacur, continuo Romaregrcf-
füs,tGinnæ confoli fôcietate fèelerum coniunclus eft.Igf-
tur ad profligandam vniuerfam Rempublicam,exercitum
fibi in quatuor partes diuiferant. Très fiquidemlegiones
Mario datf,parti copiarum Cn. Carbo prepofitus clt,par-
temSertoriusaccepit : ille fcilicetScrtoriusiam hic ciuilis
belli in cent or 8c par ticcps, qui etiam hoc finito,aliud pbft
in Hifoania bellum excitauit,quod per multos annos ma-
ximis Romanorum cladibus traxit. Cætcra veroexercitus
portio Cinnam fecutaeft.Porro autem Gn.Pompeius qui
a fenatu eu exereitu accCrfitùs,vtreipublicasopitularetur,
8c diu fefè nouarum rerum aucupatione fofpcnderat, con-
temptus àMariovel Cinna, ad Oétauium alterum coniu-
lem fefè contulit, &mox cum Settorio conflixit. Infælicé
pugnam interuentus noéHsdirefflit, Sexcentiex vtrafquç
patte milites trucidati font. Pofteradie eu permixtim cot-
poraad fepulçurâdifccrnercntur, miles PompeianusfrapPlut.
t
dicSerto*
if
4doo.fe
uorüq»#
Mariusii
bfllofo;
ios,in'ï;
.jniiidd
tdütcjbi' :
bocraiiÿ
:c:fc
H
dem morte prércptûscft. Cinna bonorum neces,malprü
cæde fuppleuir. N am cu m intcodu <fta per M ariu iti fugi ti-1
uorü manusinfàtiabilis prædandi eflèt, nullarnq; pattern
auctoribus prædæ confülibus miniftrarct, in forum quali
ftipendij caufa folicitata, militibufquè circumdata, iner-
mis excindta cft. Cæfa furitilla die in foro vrbisf oéio mil-
liafugitiuorumidemq; Cmria quartum conful, ab excr-
ciculuof interfcduseft. î
lntcrearcliduifènatorum,qiii potentiam Cinnæ,Marij
crudelitatem,in(àniamFimbnæ,Sertorijq} àudacîam fuga
euaferant,tranf‘ue«ftiin Grçciam coegcre prccibusSyllam,
tun. r
Plut, in
vt periclitanti,imm6 iam penè perdit? patnæ opem feïrct.
PoinfiiI.
IgiturSyllamox vt Campanuln littus attigit, N oj baiium
Cap-,ft
confolempreliooppreflK.féptenvjîM.tuncRomanorum
Sy lia in ^
Romani in terfecerunt, fèx M. eorundem ab ijfdcm capra
pcmpä'ql
funtjcentû X X 11 i l . de Syllana parte ceciderunt. Fabius icu MM
1 o 1 cai
verb Adrianus, euiimpermfo pro pitetore erar,regnum A-
ficicæ feruorum manu affedans.à dominis eorurn apud V- lNoibaw
ticam congcftis larmentis, cü omni familia | viuusinccn- r f j |
f^eft.Damalippus pretor,inccncoreMarioconfolc;
Sreuolam, C. Garbonetn, L. Domitiuin, P. Antiftium, in',* c* ^
curiamquafiadconfolrandum voeatoscrudeliffimèocci-
dir. Corpora i n teifebtorum per catnifices vnco traita at- p j j j j
queinTybérim mjflàfonT. Eodem temporeSyllæduces
... * ■ 11 . I •. - p iura
lA
jFiJen-
D.Plut.
M
jap- «<
Dia fepte
Hlliade- '
Kiorum
:cidit.
L tbc rgu in tu* . Ü
plurapraelia aducf fus Marianas partes irifielicifflma fælici- ciuilibello perdidic, quantum in ca foperiore tempore <
tategefïèrunt. Nam & Quintus Metellus Càrrinatis co- cumfeiamaduerfos Alexandrum Magnum circumfpice-
pias caecidit, & caftira peruaflt;& Cn. Pompeius Carbonis rct,indifcretisætatibus cenfos inuênit. Preterea virosco-
equitâtumgrauiter trucidauir. Syllreetiam 8c Marij ado- fulares viginti quatuor, prætorios fèx,ædilitios fèxaginta,
lefcentismaximum tuneprælium apud Sâcriportum fuit* fenatores ferè ducentos, abfq; inbumeris totius Italiæpo-
in quo de exereitu t Marijr cæfa font vigintiquinque mil- pulis,quipaffim fine çonfideratiofte deleti font : quos ne-
lia,ficutf Claudius fcribir. Pompeius Garboncm etiam get quifquam,fi valet, quinëodemdamnofooviceritRor
E
lié L. Sylla
[iîltrôa&dî-
cauic. Ap.
\l.i. Plut.it.
Sylla.
.Ci-
I. oâo‘
Syl
Ui.VaL '
(p.Metel
lis. Val.
\L hc.z.
Aliter
t« Marij.
ï'crtam
nt m.
et. co d.
jtopii,
N a m ,
caftrisexuitjfugientemqjinfecutus, nünc catdendo, nunc
addeditionem cogendo.plurima exercitus parte priuauit.
Metellus Norbàniagmen oppreflit: vbi noué millia Md-
rian*partis occifafont. Lueullus cum à Quinétio obfide-
retur, erùpit, & fepentina pugna obfeflbris fdeleuit excr-
citum. Nam plus qudmdecem milliaibi tune cæfa refe-
runtur. Sylla deinde cum Lamponio Samnitum duce, 8c
Carrinatis reliquis copijs ante ipfam vrbem portam que
Collinam ad horam diei nonam figna contulit, grauifli"
moque prælio tandem vicit.orftoginta millia hominum i-
bi fufa dicuntur, X I I . milliafeiè dediderunt; teliquam
multitudineminfugam verfam, infatiabilis viétorum ciuium
ira confompfir. ^
; Syllamox vcvtbemviétor iptrauit, tria millia hpminu,
quifè per legarosdedideranr, contra fas contraque hdem
datam,inermes.fècurofoj interfecic.Plurimi tunequoque,
vt non dicam innocentes, fèd etiam ipfiusSyllanæ partis
occifi font,quos fuiflè plus quàm nouem mllliaferunt. Ita
liberæ per vrbem cædes,pereufToribus paflim vagantibus,
vtquemquevél iravelprædafollicitabat,agicabantuf.Igi-'
tur cuniftis iam quod finguli timebant aperrè frementib9,
•j-Q^Catulus pâlam Syllædixit, Cum quibus tandem vi-
ôluri fomuSjfi in bello acmatos,in paceinermes oçcidim9?
•fTuricSyllaauéfcoreL.^Furlidio primipilari,primus in-
famem illam tabulam proferiptionis indiixit. Prima pro-
feriptio oâoginta hominum fuit, in quibus' quatuorçon-
folareseranr, Carbo,Marius,Norbanus,& Scipio, interq;
eos Sertorius tüc maximè perci melcendus. Item alia cû D.
hominibus propo.fita eft: quam cum Lbllius,quippè fècu-
rus,nihilq; fibi confcius legere t, vbi fuum repènre nomen
offenditj dum fe trçpidus âdoperto ckpite foro lubtrahit,
interfebtus eft. Sed neinipfis quidem cabulisfides ac finis
malorum videbatur. Namque alios quos proferipferant,
iugulabant : alios aucëm ppftquam iugulaucrant,proferi-
bebant. Nëçipfius mortis èrar viafimplcx,auc vna conditio,
vt in nece ciuiumfaite ius hoftium fe ruare t ur,qui nihil
à viélis præter vitam exigunt. t M. Marium liquidé dc.ca-
prilicafaextraélum,vinciri Syllaiuiflit: duCfumq; transTi-
berim ad Lutatiorum fèpulchrü effolîis oculis.membrifq;
minutatimdefcchs,veietiam fraélis, trucidari. Poft hune
P. Lætoriùs fenator, Venuleius triumuir occifi, M. Marij
caput Prænefte eft mifïum : quo vifb,G. Marius vltima dc-
fperatione correptus,vbi àLucretio obfidebacur,nein ma
nusinciderecinimicorum,cum tTelefimo mutua morte
cûnéurtit. Dumq; viole ntius ipfè in concurrentem manus
adegit,circa fou m vulntis mauum percuticntis heberauic.
Ita eointerfe&o, ipfè leuitervulncratus, ceruicem fèruo
foopræbùit. Carrinatem præcorem Sylla iugulauit. Inde
Prænefte prófeftus,omnes Marian? militiæ principes,hoc
cftjlegatos, quæftores, prætedtos 8c tribunosiufiic occidi.
Pompeius Çarbonem d Coifurainfula in Ægyptum fuge-
re couantem,in Sicilian! ad fè recraâ’um,& complines cû
eo foci os eius occidi t. Sylla dictator creatus eft* vt domi-
natioiiis& crudelitatiÿlibido,honeftipi?cipuiq; nominis
reuerentia 8c armaretur 8c vclaretur. Pompeius in Africa
tranfgrefius eruptione circa Vticam fada X V I I I . iniflia
hominum interfecit.Quo bello Domitius duxMarianus,
dumintërprimoresrepugnatjoccifuseft. Idemq; Ponipe-
ius IHiertam Numidiæregemperfecutus,fiigicnté dBo-
gude BocchiMaurorum régis fiiio ,.fpoliari omnibus copijs
fecit iqueni continué ttullam reuerium, tradito fibi
oppido,interfecit.
Creatis itaque t P. Seruilio 8c App. Claudio confuli-
buSjvifos eft tandé Sylla priuatus. Hoc fine conclufà font
duo bcllafuneftilïima, locialeltalicum & ciuileSyllanu.
H?c per annos deeem tradia,plus quàm centum quinqua-
gmta millia Romariorum çonfumpfèrunt : tantum que lema,
quoamifitItalia. Prohpudorl Nunquidnam & hie
comparatione ambigua egenttempora? Immb velmaxi-
me,inquiunt. Nam quid cam apre, quam bellis ciuilibus
bella ciuilia camparantur ?, An forte dicetur* etiam in his
temporibus bella ciuilia no fujfte? Quibus a nobis refpon-
debitur,iuftiusquidc focialiavocari oporcere: fed nobis
proficere,fi ciuilia nominentur.Cumenim caufisvocabu-
lifq*, acftudijs paria docenturomnia, turn fibi in his tanto
plus vendicat reuerenciaChriftian? religionis,quanto minus
pr?fumpferit poteftas iratavidoris.Nam cu plerumq;
improbi tyranni temcreinuadentesrempuS. vforpatoq;
regio ftatu, Romani imperij corpus abruperint, atque ex
eo bella vel per fe iniufta imporcarinc* vel in fe iufta^om-
mouerint,Britannis Gallifq; populis eredi &inftrudi,h®c
bella quantum externisproxTima, tantumlonginqua ciiii-
Jibus, quid nifi focialiaiure vocitentur,cu ipfi Romani he
Sertorij quidem,aut Perpernte,aut Grixi, autSpartadi bella
, ciuilia vfpiam nominarint ? In tali ergo defedu, vel
perduellione fociorum, minors tunc vtique inuidia labo-
raret, fifortaffisexifteret, vel gtauispugna, vel cruenta vi-
dlpria. Veruntaraen cum in hifeetemporibus omnia plus
neceffitatis afterant & min9 pudoris,hoc efl^caufa,pugna,
vidoria,vcl pro extinguendainfolentia tyrannorü,vel pro
cohibendp fociorum defedu, vel pro inurendo vltionis
exemplo,eui rande dubiü eft, quanto nunc mitius, quan-
toq; dementias excitata^vc dicuntjbella ciuilia geruntur,
immbreprimunturpotiusquamgeruntur? Quis cnimv-
rium ciuiie bellum pet decern anhos his temporibusagi-
tatum audierit? Quis vnö bello centum quinquagidraM.
hominum, velhoftiüm ab hoftibus, vc non dicam ciuium
dciuibusjcxfamemineric i.Quisil*am,quam explicate 16-
gum e^, optimolfu atque illuitrium virorum multitudinc
truddariinpacecögnouerit? Poftremo quisillasinfames
incerficiendorum tabulas timuerit,legerir, fenferic ? ac no
potius omnibus notum fIt,vnacundos pace eompofitos,
atque eadem falute fecuros,vidosvidorefq;parirercom-
muniexultaflelastitia :ac etiam in rantis totius imperij Ro
mani prouineijs, vrbibus ac populis, vix paucos aliquan-
do exdtifle, qnos iuftavltio inuico etiam vidore darnna-
rit? Et vt verbis verba non onerem f non temere dixerim,
tantam vel in bello faltem extindam modo fuiffe grega-
riorum militum inanum, quanta tunccsfaeftinpaceno*-
bilium. IgicurSylla mortuo,f Lepidus Mariana: partis af-
fettor, aduerffis Catulum Syllanum ducem furgens, redi-
uiuos bellotficiuilium cinercs foldtauit.Bis tuncacic cer-
tatü eft. Plurimi Romanom iam ipfdpaucicate miferoru,
Scadhuc illo furore infanientium c?fi font. Albanotum ci-!
uitas obfidione oppugnata atque excruciata fan?e, vltima
mifetkbHium reliquiaru dedicione feruata eft. Vbi tunc
Scipio Lepidi filius, captus atque occifoseft. Brutus in
Cifalpinam Galliam fugiens,perfequencePompcio,apud
Rhegium interfedus eft Ita hoc bellum ciuile non magis
dementia Catuli, quam redio Syllana: crudelitatis, vt i-
gnis in ftipula,eadem celericate quaexadit,euanuit.
Anno ab vrbe condita fexcentefimo feptuagefimo ter-
tio.fonantibus vndique bellorum fragoribus, quorum V-
num in Hifpania erat, aliud in Paraphilia, in Macedonia
tertium,quacmm in Da|macia, exanguis ad hue atque ex-
hauftainteftina pernicietanquam febribusRomana re t
publica, propulfarearmisoccidencis feptentrionifqifor-
tiffimas genres cogebatur. Sertorius liquidem virdolo atque
audaciapocens,cum partiumMarianarum fuiflcr,Syl-
lamfugiens, ex Africadflapfusin Hifpanias,bellicofifli-
mas genres ih armaexcicauic. Aduerfus hanc, vt breuiccr
definiaftijcluo duces miffi Metellus & Domitius: quorum
DomitiusabHirculeiotSertorijduce, cum exerdtuop-
ptefiuseft. Manilius proconful Galiixin Hifpaniam cum
Bella lo-
icialia.
p e C r i ïî
gladiatorfi
duce infra
cap. vie*
I f Ambo
colTeranr.
an.vr.67j.
j de quorii
de fen (ione
ICic.Catil.
3. £»«. 9.
•Ap.i.Plul.
l:inSyHaé\
Pomp.H
Cap. 25.
BellaHifp.
Pamph.
Maced.
Palm.
difliroórum virorum vérpaculorumq ; milirü Roma hoc J tribus Icgionibus ôc mille quingentis equitibusrranfgref.
: Btbliotb. Fet.Patr.Tom.^. I i 1
* fos,init
APP'}
Sort. Liu.
\lib- 99*