laoet, d. i. zeevarken, geheeten, die ook op de kusten van Java voor-
komt en door de tripang-visschers zeer gevreesd wordt. Dit dier
is met geweerhaakte dorens gewapend, die aan de naakte voeten
van onvoorziehtige visschers vaak ernstige en hardnekkige won-
den toebrengen.
Onder den naam van wormen heeft de hedendaagsche zoölogie,
op grond der dieper liggende overeenkomst in bouw enfunctien,
velerlei dieren samengeworpen die in voorkomen, woonplaatsen
en levenswijze zeer van elkander afwijken. In de eerste plaats
ontmoeten wij hier de Cestodes of bandwormen, die als parasieten
in het lichaam van menschen en andere dieren leven. De ook
bij ons gewone lintworm, Taenia solium, en de veel grootere,
meer in Rusland en Zuid-Frankrijk voorkomende Bothriocepha-
lus latus worden beide op Java gevonden, ofschoon zij er minder
algemeen schijnen te zijn dan in Midden-Europa. Tot de
naaste verwanten der bandwormen behooren de turbellarien of
draaiwormen, ofschoon deze. in zoet of brak water, slijk of voch-
tige aarde levende dieren vreemd zijn aan die eigenaardige ont-
wikkeling tot ontelbare geledingen, die de bandwormen in het
darmkanaal, waarin zij gehuisvest zijn, ondergaan. Deze draaiwormen
zijn op Java vertegenwoordigd door de geslachten Chaetonotus
en Chlenophora en vooral door Sphyrocephalus (Bipalium), van
welk laatste onderscheidene soorten, zooals marginatus, albo-
coeruleus, niger, unistriatus, vittatus, tot vrij aanmerkelijke
hoogte in de vochtige teelaarde der wouden voorkomen.
Zijn de eigenlijke bandwormen op Java zeldzaam, en worden
er ook de kinderen misschien minder dan bij ons door de maden,
Oxyuris vermicularis, gekweld, toch zijn er de ingewandswormen
eene groote en algemeene kwaal, die vooral in de vochtige strandgewesten
, waar ziekelijke toestanden van het darmkanaal, die de
ontwikkeling der entozoen bevorderen, algemeen zijn, kinderen
noch volwassenen, Europeanen noch inlanders sparen, enslechts
weinige individu’s verschoond laten. Maar het zijn vooral de
spoelwormen of ascarieden (Ascaris lumbricoides) die hier de plaats
van alle andere ingewandswormen hebben ingenomen. De Afri-
kaansche Soldaten, maar ook dezen alleen, worden geteisterd door
een ander parasietisch dier, maar dat zij vermoedelijk uit hun va-
derland hebben medegebracht, namelijk den Guineeschen draadworm
(Filaria dracunculus), die zijn verblijf onder de huid, vooral
onder die der voeten, kiest en soms tot tien voeten lang wordt.
Yerwant met de ascarieden en filarieden zijn de mikroskopische
anguillulieden, maar dezen leven weder in ontelbare hoeveelheden
in Java’s stilstaande wateren. Of er ook, gelijk in Europa, soorten
voorkomen die parasietisch in planten leven, is mij niet gebleken.
De bryozoen, kleine, vaak mikroskopische diertjes,• vereenigd
in kolonien die het voorkomen van mossen hebben, en in de
zoete en zoute wateren zieh parasietisch aan steenen, schelpen,
koralen en waterplanten hechten, zijn op Java vooral door de
in verkalkte cellen wonende escharinen en celleporinen vertegenwoordigd.
Deze thans bij de wormen gerangschikte diertjes werden
vroeger algemeen tot de polypen gerekend, waarmede zij
inderdaad in vele opzichten overeenkomen.
De rotatoria of raderdiertjes, thans almede onder de wormen
gerangschikt, voeren ons terug tot de stilstaande wateren, waarin
zij, hoe klein ook, door hunne sneldraaiende bewegingen eene
gedurige warreling onderhouden. Yan de zes familien waarin zij
gesplitst zijn, vindt men in de moerassen van Java de philodi-
nieden door de geslachten ftotifer en Philodina, de brachio-
nieden door Brachionus, Euchlanis, Lepadella en Monura, de
hydatinieden door Hydatina, Furcularia, Diglena vertegenwoordigd.
Meer aanleiding tot opmerkingen geeft ons de klasse der an-
nelieden of ringwormen, vooral de onderklasse der hirudineeen
of bloedzuigers. In de strandmoerassen worden de lintah’s of
bloedzuigers overal in verbazende menigte gevonden, en daar
er in de behandeling van velerlei ziekten een ruim gebruik van
wordt gemaakt, is op Java het gemak en de geringe kosten
waarmede zij te verkrijgen zijn, geen onverschillige zaak. De beste
soorten voor geneeskundig gebruik zijn Hirudo Javanica en vittata,
die aan de Europeesche Hirudo medicinalis en sanguisorba be-
antwoorden. Sommige soorten, zooals brunnea en poicilogaster,
leven minder in het water dan tot hoog in het gebergte in
vochtige aarde. Yooral is dit het geval met de padjets of spring