VIJFDE HOOFDSTUK.
Künsten en Wetensehappen.
De indruk dien wij- yan de beschouwing der Jayaansche lite-
ratunr ontvangen, dat de bevolking van Java sedert deinvoering van
den Islam in ontwikkeling is achteruit gegaan en in vroeger
tijdvak een hooger standpunt heeffc ingenomen dan waarop zij
thans bogen mag, wordt niet yerminderd, maar veeleer versteckt,
wanneer wij de overblijfselen yan oude bouw- en beeldhouwwer-
ken, die in groote menigte over den bodem yan Java verspreid
liggen, vergeljjken met hetgeen tbans dit volk op bet gebied
der plastische kunst nog in staat is voort te brengen. Die oude
kunst, wier resten tevens yan groote technische bekwaamheid,
yan merkwaardige heerschappij over de stof en de krachten der
natuur getuigen, is geheel verloren gegaan, en in dit opzicht is
haar lot nog droeviger geweest dan dat der oude literatuur,
wier scheppingen ten minste in nieuwe omwerkingen voortleven.
De gedenkteekenen van hunnen voortijd worden door de tegen-
woordige Javanen zelven met domme bewondering aangestaard,
en als het werk van reuzen en geesten beschouwd.
Om het feit van het diep verval der Jayaansche kunst, het
geheel verloren gaan zelfs van alle overlevering aangaande de
vroegere techniek te verklären, moet men letten op twee om-
standigheden, waarvan de eerste veelal te zeer is over het hoofd
gezien, terwijl aan de andere misschien een al te groote invloed
wordt toegekend. De eerste is, dat ongetwijfeld de massa der
Jayaansche bevolking, de groote Soedra-kaste, in den Hindoetijd
aan de oprichting der kunstwerken geen ander aandeel had, dan
dat zij door opgelegden arbeid den arm leende aan de uitvoering
der plannen die door hare heeren en meesters waren uitgedacht.
De eigenlijke Javaan stond tot die kunstwerken ongeveer in
dezelfde betrekking, waarin hij thans staat tot de gebouwen, de
havenwerken, de spoorwegen, voor wier aanleg hij de handleent
aan zijne Europeesche gebieders. Men doet bijna even verkeerd
door die tempels der Boeddhisten en Siwaieten als echt-Javaan-
sche kunst te beschouwen, als men doen zou wanneer men het
Javaansch genie bewonderde in den grooten postweg van Daendels
of in het paleis en den plantentuin van Buitenzorg. Aan de
schepping dier oude kunstgewrochten was de eigenlijke Javaan
vreemd gebleven; slechts voor de uitvoering had hij zijne krachten
moeten beschikbaar stellen. Het is met deze opmerking niet
mijne bedoeling te ontkennen, dat tot zekere hoogte de Hindoe-
kolonisten met de Javanen tot één volk waren samengesmolten.
De afstammelingen der Hindoes, die van geslachte tot geslachte
op Java geleefd hadden, waren zeker in menig opzicht Javanen geworden,
gelijk omgekeerd de Javanen veel van de Hindoesche
begrippen hadden ingezogen en zieh, waarschijnlijk vooral door tus-
schenkomst der zeer oude, bifzonder in den smaak der Javanen vallende
wajang-vertooningen, met de goden en helden-gestalten der Hin-
doe-mythologie hadden vertrouwd gemaakt; maar toch had het kas-
tenwezen ten gevolge, dat de klove die beide van een scheidde,
nooit werd gevuld, en evenals de vorsten en regenten en
veldoversten, behoorden ook de ontwerpers en leiders der kunstwerken
uitsluitend tot het overheerschende ras.
Hu is het wel niet te loochenen, dat dit overheersehend ra s ,
ofschoon niet meer zoo geheel onvermengd, op Java in denadel
voortleeft, waarom men geneigd zou zijn bij dezen althans meer
van de oude kunsttraditien te zoeken dan bij hem te vinden is;
maar men moet niet vergeten, dat reeds vóór de invoering van
den Islam zieh sterke teekenen van verval in de Hindoe-kunst
op Java openbaarden. De Hindoe-afstammelingen zelven verloren
den smaak en de bekwaamheid tot uitoefening der voorvader-
lijke kunst, naarmate zij langer van het moederland waren
gescheiden geweest, naarmate zij meer waren gejavaniseerd.
En wie nog het meest van den voorvaderlijken zin en geest
hadden bewaard, waren zeker in het algemeen ook degenen
die zieh het hardnekkigst tegen de invoering van de nieuwe
leer verzetten, en daarom öf in den strijd tegen de heirscharen