dleehtstatige omgang op de aloen-aloen verbonden. Nadat het
graan is geborgen raoeten veertig dagen verloopen alvorens zieh
iemand in de loemboeng mag begeven. Evenmin als men bij
de menschen pas gehuwden in hun geluk mag stören, mag men
de padi pengantèn gedurende de eerste weken verontrusten.
Het ontbolsteren der padi geschiedt gewoonlijk naarmate der be-
hoefte, omdat de ontbolsterde rijst veelal door de kalanders wordt
aangetast *), en behoort tot de gewone taak der vrouwen. Men
bedient zieh daartoe of van de lësoeng, een langwerpig uitge-
hold blok in den vorm van een schuit, öf van de loempang, een
soort van houten vijzel. Om de lësoeng scharen zieh vier tot zes
vrouwen, ieder met een grooten stamper of aloe gewapend, en
beuken met elkander op vaste maat de daarin geworpen padi,
waarbij misschien wel de helft der korrels vergruisd wordt.
Kleine hoeveelheden voor huiselijk gebruik worden doorgaans
met even regelmatig en eentonig geluid in de loempang ont-
bolsterd. Het meel der fijngestampte korrels verstuift voor een
deel bij het wannen, of lost zieh op in het water wanneer de
rÜst gewasschen wordt. Dit laatste geschiedt in een gevlochten
mandje, dat zoolang in stroomend water wordt rondgedraaid tot
het geen witte bleur meer van zieh geeft. In het algemeen
rekent men dat de padi iets meer dan de helft van haar gewicht
aan zuivere rijst oplevert; bij eene betere wijze van pellen, kon
die uitkomst aanmerkelijk günstiger zijn.
De statistieke opgaven omtrent de rijsteultuur in de koloniale
regeeringsverslagen hebben betrekking tot de uitgestrektheid en
de soort der bebouwde velden, het aantal der landbouwende
huisgezinnen en de hoeveelheid van het product. Om ze wèl
te beoordeelen moet men in het oog houden, dat de werkzaam-
heid der gouvernements-ambenaren tot verzameling van statistieke
gegevens zieh noch tot de Yorstenlanden, noch tot de
particulière landen uitstrekt. Soerakarta, Jogjakarta, Madoera,
met uitzondering der afdeeling Pamekassan, deresidentie Ba-
tavia, groote gedeelten van Krawang en Tjeribon en kleinere
van eenige andere residentiën, zijn niet in die opgaven begrepen.
') Zie bl. 198. •>
De kennis van de rijstproductie der particulière en Yorstenlanden,
längs andere wegen door het Gouvernement verkregen, is zeer ge-
brekkigen onvolledig. Yerder moet men in het oog houden, dat
nauwkeurige kennis van het cijfer der bebouwde velden en landbouwende
huisgezinnen slechts bestaat ten opzichte der residentiën
die reeds in de statistieke opneming begrepen zijn. Het totaal-
cijfer, uit betrekkelijk goede en meer twijfelachtige cijfers samen-
getrokken, is dus niet onvoorwaardelijk als juist aan tenemen;
maar kan, daar de uitkomst van nauwkeurig statistisch onderzoek
overal op Java tot verhooging der cijfers geleid heeft, als een
minimum beschouwd worden. Ten opzichte van de cijfers der
productie moet bjjzondere omzichtigheid worden aanbevolen;
schier alle bevoegde beoordeelaars zijn van meening dat zij stellig
te laag zjjn. Daar echter het bedrag van het verschil met de
werkelijkheid voor geen berekening vatbaar i s , kan dat vermoeden
of deze overtuiging geen dadelijken invloed hebben op onze
beoordeeling enbeschouwing van de resultaten der rijsteultuur, maar
moet ik mij bepalen tot de algemeene opmerking, dat de zaak
waarschijnlijk wel iets günstiger staat dan zij zieh voordoet.
Ofschoon, terwijl ik dit schrijf, reeds het regeeringsverslag
over 1873 gedeeltelijk versehenen is, ontleen ik mijne cijfers aan
dat over 1872, daar bij het eerstgenoemde de gewone uitvoerige
staat, door toevallig in Indië gepleegd verzuim, ontbreekt. Op de
bekende, cijfers over 1873 zal ik echter straks nog even terugkomen.
Er waren dan in 1872 op Java en Madoera, met uitzondering
der Yorstenlanden en particulière landen, in het geheel voor den
landbouw beschikbaar........................................... 3,005,679 bouws.
Hiervan waren met padi beplant:
Sawah’s door levend water besproeid . . . . 1,277,703 bouws.
Sawah’s van den regen afhankelijk 671,816 „
Moeras-sawah’s 52,033 „
Tëgal-velden 50,285 „
Gâga-velden................................................. . . . 84,920 „
te zamen 2,136,757 bouws.