rig 'Voten, hoeveel voedsol ecu Javaan bij zijne levenswijze en in
zijn klimaat behoeft, en hoeveel mais, katjang, oebi’s en
andere veldvruchten, groenten van verschillende soort, vleesch-
spijzen en vooral ook gedroogde visch tot zijne voeding bijdragen.
Maar wat volstrekt niet twijfelachtig is , het is dat de opgegeven
productie in verhouding tot de uitgestrektheid van den aanplant
en van de daaraan bestede werkkrachten veel te gering is en
bewijst dat de inlandsche landbouw in geen gezonden toestand
verkeert. Die toestand heeft reeds lang tot vele klachten en ver-
toogen aanleiding gegeven, waarbij op verschillende oorzakenis
gewezen. De een wijst op de verbazende krachtsverspilling als
een gevolg van onzinnig bijgeloof of dwaze gehechtheid aanoude
gewoonten, een ander op den ongunstigen invloed door de dwang-
cultuur geoefend, een derde op de overdreven inmenging en de
dikwijls onverstandige voorschriften der autoriteiten, een vierde
op de verwaarloozing van bemesting en de roekeloosheid waar-
mede men zelfs aanzienlijke hoeveelheden in cs t , die het ploegvee
oplevert, laat verloren gaan — een kwaad te meer te betreuren,
daar het irrigatiewater, welks slib de Javaan sedert eeuwen als
genoegzaam beschouwt om de voortbrengende kracht zijner akkers
te onderhouden, op vele plaatsen door vermindering der afvoer-
bare stoffen schier geheel helder begint af te stroomen. Gelukkig
dat de Regeering hare aandacht op het kwaad heeft gevestigd,
zooals onder andere blijken kan uit de kabinets-circulaire van den
Gouverneur-Generaal aan de Residenten van Java en Madoera, dd.
15 Juni, 1873, die aldus aanvangt:
»Ik acht het op nieaw van mijn plicht uwe aandacht te bepalen bij de
rijstcnltuur, welke in de hoogste mate aanspraak heeft op uwe levendige
belangst elling.
"De ondervindiug leert toch dat een bouw sawah, wanneer alles meeloopt,
80 a 100 pikols padi kän opbrengen, terwijl, 'wanneer slechts aan de voor-
naamste eischen van een goeden landbonw wordt voldaan, eene productie van
40 ä 50 pikols per bouw, zooals iu Pasoeroean verkregen wordt, niets bijzonders
behoeft te zijn.
»Vergelijkt men nu met deze cijfers de gemiddelde opbrengst, in de meeste
gewesten van Java verkregen, dan valt het duidelijk in het oog, dat de rijst-
cultnur kwijnende is en opbeuring behoeft.
"Het gaat niet aan, dat het zoo vruchtbare en gezegende Java nu en dan
gebrek aan rijst heeft en de hulp van den vreemde behoeft; in tegendeel,
wanneer ecnmaal de productie per bouw met 5 0 , 100 en meer percent zal zijn
gestegen , hetgeen lang niet onbereikbaar is, zal dit eiland eene voorraadschuur
voor andere landen kunnen worden.
»Doch om dit te verkrijgen, moeten, door eene oördeelkundige regeling van
cultuur- en heerediensten , de belemmeringen welke eene betere bebouwing der
rijstvelden in vele streken nu nog ontmoet, uit den weg worden geruimd, en
moet tevens, door verständige leiding en leering, met vermijding van schok-
ken of overdreven inmengiDg, welke in de appreciatie van den inlander zoo
licht in dwang ontaardt, en alsdan meer kwaad dan goed sticht, de inlandsche
landbouwer tot eene betere bearbeiding van zijn akker worden gebracht.
»Niet alleen en niet voornamelijk in uitbreiding der bouwgronden en aanleg
of verbetering van waterleidingen, maar, zooals boven gezegd is, vooral in
een doeltreffende cultuurwijze, moet de ontwikkeling van dezen hoofdtak van
volksbestaan worden gezöcht, wil men n ie t, bij eenigen legenspoed, Java aan
rijstgebrek met al de n^weeen van dien zien blootgesteld.
»Opdat de eischen van eene zoodanige cultuurwijze beter en meer algemeen
bekend zouden raken, werden reeds eenige ambtenaren door mij in commis-
sie gesteld.
»Dezen kunnen echter niet alles doen, doch een ieder in zijn kring, na zieh
| zelf door lektuur en plaatselijk onderzoek goed op de hoogte te hebben gesteld,
behoort naar zijn beste vermögen tot dit groote doel mede te werken.» *)
De rijst is wel de voorname, maar niet de eenige cultuur die
de Javanen ten eigen behoeve drijven. In 1872 werden 19,514
houws bewaterbare sawah’s en 323,464 bouws van den regen afhan-
kelijke velden als eerste aanplant, en 416,977 houws bewaterbare
sawah’s en 161,487 houws van den regen afhankelijke velden als
tweede aanplant, te zamen derhalve 921,422 bouws akkerland, be-
plant met päläwidjä,een uitdrukking dieletterlijk z a a d v r u c h t e n
*) In overeenstemming met den geest waarin deze circulaire gesteld is, heeft de
Regeering ook den heer Sollewijn Gelpke in de gelegenheid gesteld, den rijstbouw
zoowel op Java als in Europa uit alle mogelijke gezichtspunten te bestudeeren. Het
Instituut voor Ind. Taal- Land- en Volkenkunde heeft de uitgave zijner rapporten op
zieh genomen. Het nommer der Bijdragen waarin zij vöorkomen (3e Yolgreeks, 1).
IX , n° 1 en 2) werd mij bezorgd, juist toen deze bladzijden over den rijstbouw
voor de pers gereed waren. Ik heb mij beijverd er nog enkele trekken aan te
ontleeneh, vuor zoover dit ‘ geschieden kon zonder groote vertraging te weeg te
brengen. Voor andere bijzonderheden vind ik elders nog wel een plaatsje. De becijfe-
ringen van den schrijver, op de statistiek van den rijstbouw gegrond, laat ik liever
rüsten. Volgens hem levert de rijstbouw den Javaan in schier alle residentien ontzet-
tende verliezen op. ’tZou onbegrijpelijk zijn dat de Javaan die schadelijke cultuur niet
sedert lang had opgegeven, indien hier niet verlies wäre genoemd, wat eigenlijk slechts
winstderving mag heeten. Bovendieu hecht de schrijver wel wat veel waarde aan de
officieele statistiek.