op hunnen aart tot luiheid; doch het tegendeel blijkt aan de
Chineezen, die met hun op hetzelfde eiland woonen, welker
noeste arbeid dien van veele tot werkzaamheid geschikte inwoo-
ners van Europa te boven gaat; doch dezen zijn vrij en mees-
ter van betgeen zij, boven hetgeen zij leveren moeten, vergae-
ren kunnen; ’t welk hun tot aanmoediging verstrekt, om den
zwaarsten arbeid gewillig te verrichten, terwijl de hoop hen
streelt om, ten bepaalden tijde, de vrucbten er van te plukken.
De Javaan dus, genoegzaam niets zeker in zijn eigendom bezit-
tende, vergenoegt zieh met weinig.“
Maar wat door Stavorinus en anderen slechts werd aangeduid,
is in vele bijzonderheden uitgewerkt door den sebranderen Dirk
van Hogendorp, wiens verschillende, omstreeks den aanvang dezer
eeuw in bet licht gegeven sebriften als een doorloopend protest
tegen de miskenning van den Javaan mögen beschouwd worden.
Ik wil trachten uit de hier en daar in zij ne werken verspreide
trekken bet beeid van den Javaan samen te stellen, zooals van
Hogendorp zieh dat heeft gedacht.
»De godsdienst van den Javaan is in bet algemeen de Moham-
medaansebe, maav vermengd met vele bijgeloovige meeningen,
aan bet oude heidendom ontleend. Echter zijn de Javanen verre
verwijderd van dat fanatisme, dat de belijders van den Tal a m
gewoonlijk ondersebeidt. Zij zijn van nature zaebt en handelbaar,
en ofseboon zij eene beleediging hun aangedaan niet lichtelijk
vergeven of vergeten, zouden zij onder goede wetten en een
billijke regeering een rüstig en ordelievend volk zijn. De moorden
en andere misdaden, die nu niet zelden gepleegd worden, moeten
meer aan bet gebrekkig stelsel van bestuur dan aan de siechte
neigingen des volks worden toegeschreven. Hetzelfde kan men
zeggen van de traagheid en onverschilligheid die hen kenmerken.
Waar de landman geen eigendom van land beeft; waar hjj niet
zeker is, dat hij bet volgende jaar denzelfden akker zal mögen
beploegen; waar hij niet weet, boeveel hjj van zijn oogst zal
moeten afgeven; waar hjj slechts een ding met zekerbeid weet,
namelijk dat hem niet meer zal gelaten worden, dan hij tot voed-
sel voor zieh en de zijnen behoeft, ja! waar hij zelfs dat nog
als een groot, een buitengewoon geluk moet beschouwen, —
kan men daar verwachten, dat de landman zieh moeite zal ge-
ven, om al bet voordeel uit den grond te trekken dat .zijne
vruchtbaarbeid hem belooft? En hoe zou in bet geheel eene be-
volking prijs kunnen stellen op de verbetering van haar lot en
werkzaam kunnen zijn tot vermeerdering van baren welstand,
die, als zij ook maar een stukje geld of eenig kleinood verwor-
ven beeft, nooit verzekerd is dat het haar niet zal worden afge-
eischt, zonder dat zij ergens recht kan verkrijgen tegen hare
verdrukkers? Doch laat eens eigendom van land, vrijheid van
beschikking over zijne voortbrengselen, veiligheid van persoon
en goed en evenredigheid van vastgestelde belastingen aan den
inlander verzekerd zijn, dan zal men hem spoedig vanaard zien
veränderen en werkzaam worden.
„Menzegt wel, dat, zoo men den Javaan een zoodanigen re-
geeringsvorm geeft, hij daardoor verlichter en wijzer worden,
en , zijne kracht gevoelende, ons wegjagen zal. Ik voor mij be-
grijp deze redeneering niet. Ik zou eer bevreesd zijn, dat, als
men een volk onderdrukt, men gevaar loopt dat het de dwinge-
landij moede worden en zijne dwingelanden wegjagen zal. Maar
wanneer men aan die onderdrukking een einde maakt en.aan de
Javanen een beteren regeeringsvorm geeft, ben ik voor mij over-
tuigd, dat zij beschaafd genoeg zijn om dat te gevoelen en te
begrijpen, en tevens te erkennen dat zij dat van hun eigen vor-
sten en regenten nooit konden verwachten. Zij zullen de hand
zegenen die hun deze weldaad zal bewjjzen, en hen van lastdieren,
wät zij nu zijn, tot de waardigheid van menschen zal verhelfen!“
Het oordeel van Dirk van Hogendorp, verre van algemeen
gedeeld door zijne landgenooten, die veelal in de ongunstigste op-
vatting van het Javaansche volkskarakter volhardden, werd echter
geheel beaamd door de uitstekendste mannen onder de nieuwe
veroveraars, die zieh in 1811 van het gezag op Java meester
maakten. Wanneer men, na de beschrijvingen van van Goens,
van Yalentijn, van Doornick gelezen te hebben, met die van
Raffles en Crawfurd kennis maakt, herkent men den Javaan niet
meer: het toonbeeld van alle ondeugden heeft plaats gemaakt