zijn benedeneinde straalvormig en met vorksgewijze vertakkingen
naar den bodem uitstrekken. Bij vloed steken alleen de eigen-
lijke stammen, met het dicht ineen geweven donker loofgewelf
dat zij dragen, boven het water uit; bij eb wordt het dichte
traliewerk der elkander in alle richtingen kruisende luchtworteis
zichtbaar, waartusschen de stinkende modderbodem van allerlei
zeedieren wemelt. Men vindt in de strandbosschen van Java tot
zeven verschillende soorten van rhizophoren, waarvan doorgaans
twee of meer bij elkander worden gevonden, maar zoo, dat
toch eene soort altijd de overhand heeft.
De merkwaardigste eigenschap die aan de rhizophoren wordt
toegeschreven, is dat zij aan de aanslibbing en landaanwinning
in hooge mate bevorderhjk zijn. De wortels schieten gedurig
verder voorwaarts uit en de vruchten ontkiemen terwijl zij nog
aan de takken gehecht zijn en ontwikkelen zieh tot een aan-
vankelijken stam, waarvan de wortels reeds gereed zijn om zieh
in de zachte modder te hechten, wanneer zij ten laatste uit de
hoogte in het water vallen; eindelijk houdt het traliewerk der
wortels alle vaste bestanddeelen tegen die door de gdlven worden
opgeworpen, zoodat zij niet weder naar de diepte kunn'en
worden afgevoerd. De heer Bisschop Grevelink van Delft heeft
onlangs in ¿en artikel in „the Nautical Magazine" het gevoelen
dat de worteiboomen aan de landaanwinning bevorderlijk zijn,
op grond van opzettelijke waarnemingen weersproken, en meent
dat het rhizophorenwoud niet de oorzaak, maar het gevolg der
aanslibbing is. Het is hier de plaats niet om het voor en tegen
opzettehjk te overwegen, maar het komt. mij voor dat er toch
iets waar moet zijn aan het oude gevoelen, maar dat het vermögen
der rhizophoren zieh alleen kan doen gelden wanneer de slib
aanvoerende rivieren, bij wier monding zij wassen, uitwateren
in stille baaien of inhammen der zee', waar weinig branding
staat, en de vrucht zieh dus hechten kan zonder door het water
te worden weggespoeld.
Tusschen de rhizophoren groeien enkele tot andere familien
en geslachten behoorende boomen of heesters; wij willen echter
liever eenige oogenblikken stilstaan bij de struiken die aan de
landzijde van het rhizophorenwoud de moerassen en moddervlak-
ten bedekken, die niet meer door het zeewater overstroomd
worden. Groepsgewijze groeit hier de nipah- of poelpalm, als
het wäre een kokosboom wiens bladeren, zonder stam, onmid-
dellijk uit den grond opschieten. Deze boom levert eetbare vruchten,
een p'almwijn die echter op Java niet, gelijk in de Philip-
pijnsche of Moluksche eilanden, schijnt te worden ingezameld,
en bladeren waaruit eenig zout kan worden gewonnen, en die
voor het overige den inlander tot velerlei gebruik, maar vooral
tot dekking der woningen (atap) nuttig zijn. Onder de vele andere
struiken en planten die in deze moerasboschjes voorkomen,
vermeld ik nog slechts de kajoe gaboes (Alstonia scholaris),
waarvan het buitengewoon zachte hout aan de verzamelaars in
plaats van kurk dient om er insectenspelden in te steken.
Waar de k u st, ofschoon vlak, door geene slib afvoerende rivieren
wordt bevochtigd, maar slechts uit een meer of min
breeden gordel van door de zee opgeworpen zand bestaat, dat
in vele gevallen tot lange heuvelen is samengetast, vertoonen
zieh eenige bijzondere gewassen, die de tropische duinflora vormen.
Hier ziet men fraaie Convolvulus-soorten met schitterend
gekleurde bloemen den bodem als met een net van ranken bedekken,
terwijl elders eene spitse grassoort groeit waartusschen
de gele vlinderbloemen van verschillende Crotalaria s prijken,of
de met andere grassoorten bedekte vlakte door de bladerbossen
en bloemen van bolgewassen uit de schoone familie der amaryl-
lideeen is getooid. Doch het merkwaardigste gewas dier zandige
stranden zijn eenige kleine boompjes, wier lange bladeren in
den vorm van een spiraal of schroefdraad zijn gerangschikt, en
een voortreffelijk materiaal tot het vervaardigen van matten en
ander vlechtwerk opleveren. Dit zijn de pandanen, wier aan
het worteleind gaffelvormig verdeelde stam de rhizophoren in
onze herinnering terugröept, terwijl de dichte bossen van bladeren,
die het onverdeelde of vorksgewijze in weinige takken
uiteenstaande boveneinde van dien stam kroonen, ons aan kleine
palmboomen doen denken. Yele pandanen groeien echter ook op
een rotsachtig strand, waar hare wortels in de gaten en reten