ratuur van 27.4° C. lets lager is daarentegen de gemiddelde warmte
te Banjoewangi, dat in het oosten van Java aan Straat Baliligt.
Hier bedroeg zij, volgens de waarnemingen van den heer Zollinger,
over de beide jaren 1857 en 1858 slechts 25.685° C ., ofscboon
de beer Lindgreen ter zelfder plaatse over 1850 een gemiddeld
van 26.253° C. verkregen had.
Wat echter bij de beoordeeling van het klimaat van Java vooral
in aanmerking moet komen, is dat de -wärmte er zieh in den
regel slechts weinig boven het gemiddelde verheft of daar bene-
den daalt, zoodat zij te alien tijde meer gelijkmatig dan hevig
is. Hieraan is het toe te schrijven, dat de vreemdeling die uit
Europa op Java komt, zieh aanvankelijk niet door de warmte
gedrukt voelt. Zij is niet grooter dan hij ze soms in den zomer
in het moederland heeft ondervonden, en kleeding en levenswijze,
die men zonder schroom naar die bestendige warmte kan regelen,
doen de hooge temperatuur veel gemakkelijker dan in het moederland
verdragen. Aan den anderen kant echter zullen de meesten
op den duur den ontzenuwenden invloed van Java’s bestendige
warmte ondervinden. Er zijn gewesten onder een veel lagere
isotherme gelegen, waar het in sommige tijden van het jaar
zeer veel warmer, maar dan ook daarentegen in andere des te
kouder i s , en waar dus het lichaam in de winterkoude de
veerkracht herkrijgt, die het in staat stelt de brandende zon-
nehitte te verduren.
Te Batavia heeft door elkander de maand Januari de laagste,
de maand April de hoogste temperatuur. Ju n i, Juli en Augustus
hebben des nachts läge thermometerstanden, maar overtreffen
toch in gemiddelde warmte December en Januari, deregenmaan-
den bij uitnemendheid. Doch hoe betrekkelijk gering de verschillen
zijn tusschen de wärmste en koudste maand, blijkt daaruit, dat in de
jaren 1846.—1848 de maand April 1846 de wärmste was, met
een gemiddelden thermometerstand van 27.08° C. , de maanden
Januari en Eebruari 1847 de koudste, met een gemiddelden thermometerstand
van 25.11° C., zoodat het grootste verschil nog
geen twee graden bedroeg. In ons vaderland daarentegen bedraagt
het verschil tusschen den gemiddelden warmtegraad van de wärmste
en koudste maand niet minder dan 16° G., terwjjl het nog veel
grooter wordt naarmate men de Noordpool nadert.
Belangrijker, ofschoon toch ook binnen enge grenzen beperkt,
zijn de verschillen tusschen de hoogste en laagste temperatuur
op denzelfden dag. De hoogste neemt men waar des namiddags
te 3 ure of halfvier, de laagste des morgens omstreeks 6 ureof
halfzeven. De gemiddelde hoogste en laagste temperatuur van denzelfden
dag zullen weinig meer dan 6° C. verschillen. De werkelijke
verschillen, die in het droge jaargetijde doorgaans iets meer be-
drägen dan in het natte, zijn natuurlijk dikwijls kleiner, maar
dan ook vaak grooter dan de gemiddelde, maar zullen toch slechts
bij zeer zeldzaine uitzondering grooter dan 10° C. bevonden worden.
Eindelijk komt nog het volstekt grootste verschil van thermometerstand
over het geheele jaar in aanmerking, maar ook dit
is op Java zoo gering, dat hier vooral de gelijkmatigheid zijner temperatuur
sterk in het oog springt. De waarnemingen van den heer Maier
over 1846 tot 1848 te Batavia, de bruikbaarste voor mijn doel die ik
heb kunnen opsporen, leeren ons, dat zelfs die absolute maximum-
minimum verschillen de 11° C. nauwelijks te boven gaan, en dus
de grootste verschillen op denzelfden dag te nauwer nood overtreffen.
In 1846 werd de hoogste thermometerstand Waargenomen
op den 19den April, de laagste op den 4den Augustus. De eerste
bedroeg 31.5° C. de andere 19.9° C. en dus het verschil 11.6°.
In 1847 was het maximum-minimum verschil over het geheele
jaar juist 11° C., in 1848 slechts 10.2° C. Neemt men de drie
jaren bij elkander, dan vindt men den hoogsten thermometerstand,
31.8° C., des namiddags te halfvier van 17 April, 15. Oct. en 11 Nov.
1848, den laagsten, 19.9° C., des morgens te zes ure op den 4den Augustus
1846. Hetgrootste absolute temperatuurverschil te Batavia dat
ik in de opgaven te mijner beschikking vind aangeteekend, bedraagt
dus nog niet ten volle 12° C. Wat zegt dit bij het verschil tusschen
de grootste zomerwarmte en de feiste winterkoude in de
gematigde luchtstreek, een verschil dat, om slechts een enkel
voorbeeld te noemen, te Moskou tot een maximum van 78° C.
is waargenomen?
De meer gelijkmatige verdeeling der warmte in de landen na,-