den inlander betaald, de voordeelen door het Gouvernement van
de koffie getrokken, zouden aanzienlijk minder geweest zijn; maar
de schrale betaling die de bevolking werkelijk ontving, stak zeer
ongunstig af bij de haar gedane beloften, en deed op het Gouvernement
de blaam rüsten van eene opzettelijke misleiding. Doch
dit behoort tot een tijdvak dat thans achter ons ligt; voor de on-
ware voorstellingen waardoor men destijds den w e n aard der
gedwongen cultures trachtte te bemantelen, is het tegenwoordige
.koloniale gouvernement niet meer aansprakelijk. De handelingen
van dat gouvernement ten opzichte der cultures behoeft men slechts
te toetsen aan algemeene beginselen van rechtvaardigheid en aan
de stellige voorschriften van art. 56 van het Regeeringsreglement.
Yoldoet de koffiecultuur, zooals zij thans geregeld is en met de
voordeelen die zij thans den Javaan oplevert, reeds geheel aan
die eischen ? Ik zou die vraag niet onvoorwaardelijk bevestigend dur-
ven beantwoorden, maar kan met genoegen constateeren, dat een
streven naar verbetering bestaat ’twelk de bevolking meer en
meer met de koffiecultuur verzoent, en haar, in weerwil der
verplichte levering voor een in verhouding tot den marktprijs
gering geldbedrag, aanmoedigt om uit eigen heweging aan die
cultuur grootere uitbreiding te geven.
Sedert de opheffing van den bijzonderen toestand waarin tot
voor weinige jaren de Preanger Regentschappen en Banjoewangi
verkeerden (eene vreedzame omwenteling, die, evenals de geschie-
denis der koffiecultuur, in het historisch gedeelte van dit werk
nader zal ter sprake komen), werd aan de Javaansche planters,
na een kort overgangstijdvak, over het gansche' eiland dezelfde
prijs voor de köffie betaald, namelijk / 13 per pikoll). Met
toestemming der Yertegenwoordiging heeft de Regeering voor den
oogst van 1874 dien prijs met een gulden per pikol verhoogd,
1 1 « zeg,.” 0J er het 8ansche eiland,“ omdat de hoogere prijs die betaald wordtvoor
e koffie die de vorsten en onafhankelijke prinsen van Soefakarta en Jogjakarta aan
het Gonvernemejit lcveren, een gelijk bedrag van plantloon voor de bevolking met het
ovenge des eilands vooronderstelt, eri het meerdere dat betaald wordt, de aan de vorsten
L enwoordi t het koffiel,ro(lt"!t en ie vergoeding van het transport verom
de bevolking althans eenigermate in de voordeelen van den
zoozeer gestegen marktprijs te doen deelen. Dat deze verhooging
nog ver is van de door het Regeerings-reglement gewraakte „scha-
delijke opdnjving“ , zal zeker door weinigen ontkend worden,
wanneer men weet dat in 1873 het pikol koffie, ’t welk het Gouvernement
gemiddeld, met inbegrip der transportkosten tot aan
de afscheeppakhuizen, op / 15.80 per pikol te staan kwam, bij
den verkoop in Nederland gemiddeld/67.204 per pikol opbracht1).
Ra aftrek van alle hierop voor het transport naar Europa, de
opschuring en bewaring en den verkoop vallende kosten, bedroeg
de opbrengst f 6Q.363 per pikol netto, en dus bijna het vier-
dubbele van den op Java betaalden prijs.
In de residentie Rembang is de Gouvernements-koffiecultuur,
na den oogst van 1860, wegens de gebleken volslagen onge-
schiktheid van den grond, geheel ingetrokken; op het eiland Ma-
doera, waar de grond even ongeschikt is, werd zij nooit ingevoerd;
in de residentie Batavia, waar slechts particulière landen zijn, is
zij natuurlijk aan de landheeren overgelaten, die met volkomen
vrijheid over het product beschikken. In alle andere, d. i. in
achttien, Gouvernements-residentiën bestaat zij nog in meerdere
of mindere mate, ofschoon zij in de laatste jaren in Bantam,
Djapara en elders gestaakt is in verschillende afdeelingen of
districten, waar zij doorgaans siechte uitkomsten gaf. De
Yorstenlanden, vooral Soerakarta, leveren, behalve de koffie op
de aan Europeanen verhuurde landen geteeld, tot de massa die
het Gouvernement in den handel brengt, eene niet onbelangrijke
bijdrage. In 1872 bedroeg deze voor Soerakarta 50,800, voor
Jogjakarta 5,650 pikols, te zamen bijna der gansche productie.
De Gouvernements-koffieaanplant wordt onderscheiden in tuin-
koffie, boschkoffie en kampong- of pagër-koffie. In de tuinen is de
koffieheester regelmatig geplant in de schaduw van dadapboomen
(Erythrina) of andere door snellen groei en sterke bladontwikke-
ling gekenmerkte heesters. De boschkoffie is geplant te midden
der slechts gedeeltelijk opgeruimde wouden, zoodat de overgebleven
*) De opbrengst der 100,000 op Java geveilde pikols was gemiddeld/ B6.9081 per pikol.