fondeeringen, door de inlanders voor het optrekken van kleine
gebouwen en ringmuren gebruikt. Men vindt groeven van deze
steenen op het eiland Madoera, op tien palen afstands van Bang-
kalang, en heeft ze ook gebroken op het eilandje Menari in straat
Madoera, dat schier geheel uit dit conglomeraat is gevormd. Het
eenige werktuig waarvan de Madoerees zieh tot dat einde bedient,
is een stuk rond staafijzer aan het einde verstaald en eenigszins
plat als een beitel uitgesmeed. De steen is onder andere op
groote schaal aangewend bij den aanleg van den stroomleider aan
den mond der Solo-rivier. Ofschoon in de groef zeer w eek, wordt
hij harder en harder als hij aan de lucht is blootgesteld.
Eene andere soort van kalkconglomeraat, geel of bruinachtig
van kleur en onder den naam van klipsteen bekend, wordt deels
in losse stukken op het strand der zee gevonden, deels op de
kust van Madoera tegenover Soerabaja en elders uit groeven
losgebroken en in aanzienlijke hoeveelheden voor de genie- en
waterstaatswerken gebruikt. Elders, zooals te Batavia en Samarang,
wordt deze Madoereesche klipsteen vervangen door koraalsteen,
uit milleporen en madreporen bestaande, die overal vanderiffen
en koraaleilanden längs de stranden kan gebroken worden.
De behoefte aan goede, harde en sierlijke vloersteenen, die
zieh alom op Java doet gevoelen, heeft sedert lang eenige belang-
stelling gewekt voor de op het eiland in onderscheidene streken,
vooral in Bagelen, voorhandene marmersoorten. Doch de om-
standigheid dat de bovenste lagen van het gevonden marmervol
reten waren en daarom slechts kleine stukken opleverden, gevoegd
bij de groote bezwaren aan het transport verbonden, schrikte af
van alle pogingen tot exploitatie. Het was derhalve eene belang-
rijke ontdekking, toen men in 1859, bij gelegenheid der verbreeding
van een kunstweg in Patjitan, waarbij men een rotswand
door buskruit liet springen, zieh overtuigen mocht dat
die rots uit fraai geaderden kalksteen bestond. De adsistent-
resident van Patjitan, de heer Noordziek, deed mededeeling van
deze ontdekking, door de toezending van eenige monsters bege-
leid, aan de Natuurkundige Yereeniging te Batavia. De Heer
W. F. Yersteeg belastte zieh met een onderzoek en bracht in
eene volgende vergadering een zeer günstig rapport uit over
dit marmer van Patjitan, dat hij met het uit Europa aange-
voerde in fraaiheid gelijk stelde, terwijl het dit naar zijn oor-
deel in hardheid overtreft. Een later onderzoek leerde, dat in het
marmer van Patjitan twee hoofdsoorten te onderscheiden zijn,
de eene grijs, rood, bruin en groenachtig, de andere grijs en
zwart geaderd, beide voor gebruik in de bouwkunst geschikt
ofschoon de eerste soort niet zoo fijn kan gepolijst en geslepen
worden als de tweede. In het eerste Jaarboek voor het Mijn-
wezen in Ned. Indie, in 1872 op last der regeering uitgegeven
komt over het marmer van Patjitan een belangnjk rapport voor
van den mijningenieur van Dijk. Het blijkt uit dat rapport dat
het marmer gevonden wordt in de nabijheid der Pangoel-baai;
dat de vooraad millioenen kubiek-meters bedraagt; dat de fijnere
soort verreweg de grootste massa vormt, en, hoewel wat fraaiheid
van teekening betreft bij het Livornosche marmer eenigermate
aehterstaande, dit in dichtheid, fijnheid van korrel, hardheid
weerstandsvermogen en geschiktheid om glans aan te nemen
overtreft; dat bovendien de ligging der marmerlagen in alle op-
zichten günstig is voor ontginning, daar de helling der lagen
geringen naar buiten gekeerd is, de uiteinden der lagen aan eene
steile berghelling gevonden worden, zoodat alle lagen met een
enkel front ontbloot en gelijktijdig ontgonnen kunnen worden,
en de groeven zoo dicht als men verkiest bij den transportweg
kunnen worden aangelegd, terwijl bovendien de beste gelegenheid
bestaat tot den aanleg van hellende vlakken om de blok-
ken uit de groef tot op het strand van Djokotro, aaneeninham
van. de Pangoel-baai, te doen afglijden; eindelijk d a t, behalve dit
marmer, aan de baai vanPangoel nog andere.kalksteensoorten voor-
komen die zeer voor ontginning zouden in aanmerking komen,
onder andere eene soort van hardsteen van effen grijsblauwe kleur,
die den bij ons zoo geachten escozijnschen steen in deugdzaamheid
zeer nabij komt. Overweegt men hoeveel günstige omstandigheden
hier samenkomen om eene ontginning aan te bevelen, dan zal
men zichwellicht verwonderen dat zij, 14jaren na de ontdekking,
nog tot de pia vota behoort, terwijl men voortgaat marmer en