evenredigheid, als hoofdoorzaak van die meerdere ontwikkeling
te beschouwen is. En daar het vreemde bloed ongetwijfeld in
veel grooter proportie in de hoogere dan in de lagere klassen
gevonden wordt, bevreemdt ons ook de opmerking van Raffles
niet, dat onder de Javanen het verschil in voorkomen en trekken
tussehen de hoogere klassen en den geringen man grooter i s ,
dan uit verschil van bezigheden en levenswijze kan worden ver-
klaard. De gelaatstrekken en lichaamsbouw der hoofden zijn, vol-
gens dien schrijver, merkelijk fijner en meer overeenkomende met
die der bewoners van Hindostan, terwijl het geringe volk duide-
lijker de teekenen van zijne Maleische afkomst vertoont.
Ik ben niet zeker dat deze besehrijving van het voorkomen
en den lichaamsbouw der bevolking van Java, uit verschillende
berichten van ooggetuigen samengetrokken, geheel aan de indruk-
ken van elken bezoeker des eilands zal beantwöorden. In de
menschehjke gelaatstrekken is de verscheidenheid eindeloos, en van
de individueele verschillen met juistheid en scherpte afte scheiden,
wat eenigen stam als zoodanig kenmerkt en van verwante stammen
onderscheidt, is misschien nog moeilijker, da n. het voor
een schilder is, de trekken van eenig bjjzonder gelaat zooterug
te geven, dat ieder vriend en bloedverwant over de gelijkenis
voldaan is. Het zou niet moeilijk zijn, vooral uit de verhalen
van oude reizigers, beschrijvingen van de Javanen aan te halen
die weinig schijnen overeen te komen met het het hier geteeken-
de beeid. Als een voorbeeld geef ik de volgende, in 1656
door Rijklof van Groens gegeven, nadat hij het hof van Mata-
ram als gezant der Compagnie herhaaldelijk bezocht had. „Deese
Javaenen zijn van schoone, gedrongen, musculeuse en frissche
gedaenten, ordinair wel 100 vette tegen 10 mageie, hebben-
de doorgaens een schoon ligchaem, geproportioneerd, op wel-
gemaeckte beenen, dick van kuyten en smal van encklauwen
versiert; nochtans met een leelijcken cop, bewassen met on-
gelooflijck schoon hair, soo datse, van achteren gesien zijn-
de, representeeren een schoone gestalte, maer van voren een
plat afzienelijck aengesicht: nochtans den een veel meer als den
anderen: van couleur d’arbeyders bruyn geel, ende die van staet
en vermoogen redelyck blanck geel. Het vrouwvolck is doorgaens
veel schoonder, eer mager als vet, voornamentljjck die in
de heerenhuysen zijn, die ordinair schoon, ja e , veel welcke
blanck en seer wel besneeden zijn, seer tenger van ligchaem,
smal van middel, lang van armen en vingers, die de groo-
te heeren van vermoogen seer wel weten uyt te kippen, op
soodanige plaetsen als een ieder onder sijn gebied vinden can ') “.
Meer strookt met onze voorstelling de besehrijving van Valentijn:
„De ingezetenen van dit land, Javanen genaamd, zijn niet, gelijk
zommigen willen, van wezen bijna als de Chineezen, maarveel
bruiner en niet veel van een Amboinees in verw verschillende, hoe-
wel zij niet wel zoo bruin en een weinig meer aan de bleeke kant
of bleek-bruin zijn. Gemeenlijk heb ik dezelve breed van aangezicht,
hoog en uitpuilend van kaken, platagtig van neus, groot en
rond van oogen (daar die der Chineezen zieh klein en als een
smalle sneede vertoonen), uitpuilende van oogenleden , meest matig
van lengte (hoewel ik ook verscheide vnj lange Javanen heb ge-
zien) en zeer weinigen onder hen vet, maar doorgaans aan de
magere kant, dog anders redelijk grof van gebeente bevonden.
Zij hebben ook geen baard, aangezien zij gewoon zijn alle de
hairen ten eersten met kleine tangetjens uit te trekken ) .
Indien het reeds moeilijk is een volk op bevredigende wijze
naar zijn uiterlijk voorkomen te beschrijven, riog veel grooter
is de moeilijkheid om van zijne moreele en intellectueele hoeda-
nigheden eene schets te ontwerpen die op algemeenen bijval mag
rekenen. Het oordeel over die hoedanigheden toch wordt veel meer
door vooroordeelen beheerscht, en is in hooge mate afhankelijk
van de persoonlijke ervaring, in den omgang met een meestal
beperkt aantal individu’s opgedaan. Omtrent het karakter en den
aanleg der Javanen is het oordeel dat men bij verschillende, zoo
oude als nieuwe schrijvers aantreft, zoo verbazend uiteenloopend,
dat men schier zou wanhopen ooit tot eene gevestigde meening
te kunnen geräken. Zoo ongunstig als de getuigenissen der oude
*) Bijdr. t. d. T. L. en Vk. v. N. I . IV. 350.
2) Beschrijvinge van Groot-J.ava. 53.-